Azad etmek By: armi Date: 03 Þubat 2010, 22:18:48
AZAD ETMEK
Bir köleden köleliði kaldýrmak, onu hürriyetine kavuþturmak. Arapça karþýlýðý itk olup, sözlükte: güç, kuvvet, bolluk, güzellik, kerem ve iyilik gibi anlamlara gelir. Köle de azad edilmekle daha önce yapamadýðý iþleri yapmaya güç bulduðu, insanlar arasýnda itibar kazanýp kölelik darlýðýndan kurtulduðu için hadise bu terimle ifade edilmiþtir.
Ýnsanda asýl olan hürriyettir. Ancak m. VI. yüzyýlda yeryüzünde kölelik gerçeði var olduðu için, Ýslâm köleliði birden kaldýrmamýþ, köleliðin statüsünü, hak ve sorumluluklarýný düzenlemiþ; her fýrsatta köle azadýný teþvik ederek, köleliðin kalkmasý yolunda ilk ciddî adýmý atmýþtýr. Kölelik temelde küfrün eseridir. Ýslâm´ýn getirdiði azad müessesesi ise bu eseri yok etmek gayesini gütmektedir. Kölelik hükmen ölüm gibidir. Çünkü o, malda tasarruf, þahitlik ve kendi nefsine velî olma ehliyetinden mahrumiyet demek olduðu gibi; köleden cuma namazý, hac, cihat ve cenaze namazý gibi bir çok ibadetlerdeki yükümlülüðü kaldýrýr. Ýþte bir köleyi hürriyetine kavuþturan, bütün bu haklardan onun yararlanmasýný saðlayacaðý için mânen onu diriltmiþ gibi sevaba nail olur. (Ýbnü´l-Hümâm, Fethu´l-Kadîr, IV, 232; el-Askalânî, Bulüðu´l-Merâm, Terceme ve Þerh, A. Davudoðlu, Ýstanbul 1967, IV, 292). Buna karþýlýk bir kudsî hadîste; hür bir kimseyi köle diye satmaya kalkýþanýn hasmýnýn kýyamet gününde Yüce Allah olacaðý bildirilir (Buhârî, Büyû, 106, Ýcâre, 12, 15; Ýbn Mâce, Rehin, 4; Ahmed b. Hanbel, II, 292, 358, III,143, IV, 274).
Köle azadý meþrû ve mendup sayýlmýþtýr.
Ayetlerde þöyle buyurulur: "Hata dýþýnda bir mümin diðer bir mümini öldüremez. Kim bir mümini hata ile öldürürse, bir mümin köle azad etmesi, bir de ölünün ailesine diyet teslim etmesi gerekir. Ancak, ölünün ailesinin baðýþlamasý müstesnadýr. Eðer ölen, size düþman olan bir kavimden olur da mümin olursa öldürenin sadece bir köle azad etmesi gerekir. Eðer dlen sizinle aralarýnda anlama olan bir kavimden ise, öldürenin, ölenin ailesine diyet teslim etmesi ve bir mümin köle azad etmesi gerekir" (en-Nisâ, 4/92).
Bozulan yeminin keffâreti, ailenize yedirdiðinizin ortalamasýndan on yoksulu yedirmek veya giydirmek, yahut da bir köle azad etmektir" (el-Mâide, 5/89).
Karýlarýna "zýhar" yapýp, sonra sözlerini geri almak isteyenlerin, karýlarýyla temasta bulunmadan önce, bir köle azad etmeleri gerekir" (el-Mücâdele, 57/3), " Azad edecek köle bulamayanýn ise, karýsýyla temasta bulunmadan önce aralýksýz iki ay oruç tutmasý gerekir. " (el-Mücâdele, 57/4). Diðer yandan zekât verilecek sýnýflardan birisi, azad olmak için para biriktiren kölelerdir (et-Tevbe, 9/60).
Köle azadýný teþvik eden çok hadisler vardýr. Bunlardan bazýlarý: "Bir kimse mümin bir köleyi hürriyetine kavuþturursa, onun her uzvuna karþýlýk, kendisinin bir uzvu Cehennem ateþinden kurtulur. " (Buhârî, Itk, 1; Müslim, Itk, 24). "Evlâd, babasýnýn hakkýný ödeyemez. Ancak onu köle olarak bulup, satýn alýr da azad ederse o baþka" (Müslim, Itk, 25; Ebû Dâvud, Edeb, 120; Tirmizî, Birr, 8; Ýbn Mâce, Edeb, 1).
Hz. Peygamber köle azadýnda öncülük ederek, ömrü boyunca altmýþüç köleyi hürriyetine kavuþturmuþtur. Hz. Âiþe´nin altmýþyedi; Hz. Ebû Bekir (r.a.)´in bir çok; Hz. Abbas (r.a.)´ýn yetmiþ; Hz. Osman´ýn muhasarada iken yirmi; Hakîm b. Hýzâm´ýn yüz; Abdullah b. Ömer´in bin köleyi azad ettiði nakledilir (el-Askâlânî, age., IV, 294).
On dört asýr önce kölelerin müslümanlarýn kardeþi ilân edilmesi onlar hakkýnda yediðinden yedirme, giydiðinden giydirme, aðýr iþ yüklememe, "oðlum, kýzým" diye hitapta bulunma gibi prensiplerin konulmasý, insan haklarý bakýmýndan son derece önemli bir adýmdýr. (Ebû Dâvud, Edeb,123, 124). Buna göre, köle ve câriyelerin, yanýnda bulunduklarý ailenin yaþantýsý seviyesinde yaþadýklarý ve o ailenin bir ferdi gibi muamele gördükleri söylenebilir. Yirminci yüzyýl baþlarýnda yeryüzünde kölelik müessesesi kalkarken, Ýslâm aleminde de, hürriyet prensibinden hareketle köleliðe son verilmiþtir.
radyobeyan