Alexander von Humboldt
Julius Schrader tarafýndan 1859 yýlýnda yapýlan Alexander von Humboldt'un bir resmi. Arka planda Chimborazo Daðý görülmektedir.
Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander Freiherr von Humboldt, (14 Eylül 1769, Berlin – 6 Mayýs 1859, Berlin), Prusyalý doðabilimci ve kâþif. Prusyalý bakan, filozof ve dilbilimci Wilhelm von Humboldt'un küçük kardeþi. Humboldt'un botanik coðrafya üzerine yaptýðý çalýþmalar biyocoðrafya dalýnýn temelini oluþturmuþtur.
1799 ile 1804 yýllarý arasýnda Güney ve Orta Amerika'ya giden von Humboldt, keþif gezileri sonucunda kýtayý bilimsel açýdan betimleyen ilk bilimadamý olmuþtur. 21 yýl boyunca yaptýðý gezilerde karþýlaþtýklarýný devasa bir eserde toplamýþtýr. Atlantik Okyanusu'nun iki kýyýsýnda yer alan kara parçalarýnýn (özellikle Güney Amerika ve Afrika'nýn) bir zamanlar birleþik olduðunu ilk öne süren Humboldt olmuþtur. Hayatýnýn son dönemlerinde yazdýðý Kosmos adlý eserinde dünya üzerine bilgi toplayan çeþitli bilim dallarýný birleþtirmeye çalýþmýþtýr. Humboldt aralarýnda Joseph-Louis Gay-Lussac, Justus von Liebig, Louis Agassiz ve Matthew Fontaine Maury'nin bulunduðu birçok bilimadamýyla çalýþmýþ ve çalýþmalarý desteklemiþtir.
Julius Schrader tarafýndan 1859 yýlýnda yapýlan Alexander von Humboldt'un bir resmi. Arka planda Chimborazo Daðý görülmektedir.
Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander Freiherr von Humboldt, (14 Eylül 1769, Berlin – 6 Mayýs 1859, Berlin), Prusyalý doðabilimci ve kâþif. Prusyalý bakan, filozof ve dilbilimci Wilhelm von Humboldt'un küçük kardeþi. Humboldt'un botanik coðrafya üzerine yaptýðý çalýþmalar biyocoðrafya dalýnýn temelini oluþturmuþtur.
1799 ile 1804 yýllarý arasýnda Güney ve Orta Amerika'ya giden von Humboldt, keþif gezileri sonucunda kýtayý bilimsel açýdan betimleyen ilk bilimadamý olmuþtur. 21 yýl boyunca yaptýðý gezilerde karþýlaþtýklarýný devasa bir eserde toplamýþtýr. Atlantik Okyanusu'nun iki kýyýsýnda yer alan kara parçalarýnýn (özellikle Güney Amerika ve Afrika'nýn) bir zamanlar birleþik olduðunu ilk öne süren Humboldt olmuþtur. Hayatýnýn son dönemlerinde yazdýðý Kosmos adlý eserinde dünya üzerine bilgi toplayan çeþitli bilim dallarýný birleþtirmeye çalýþmýþtýr. Humboldt aralarýnda Joseph-Louis Gay-Lussac, Justus von Liebig, Louis Agassiz ve Matthew Fontaine Maury'nin bulunduðu birçok bilimadamýyla çalýþmýþ ve çalýþmalarý desteklemiþtir.
Gençliði ve eðitimi
Von Humboldt'un Prusya ordusunda binbaþý olan babasý Pomeranya'nýn önde gelen ailelerinden birine mensuptu ve Yedi Yýl Savaþlarý'ndaki hizmetleri karþýlýðýnda kraliyet nazýrlýðý göreviyle ödüllendirilmiþti. Baron von Hollwede'nin dul eþi Maria Elizabeth von Colomb ile 1766 yýlýnda evlendikten sonra iki oðlu olmuþtu. Bunlardan küçük olaný Alexander'dýr.
Alexander von Humboldt'un çocukluðu ne saðlýk ne de zekâ açýsýndan pek ümit verici geçmemiþtir. Yine de kýsa sürede kendine özgü özellikleri ortaya çýkmýþtýr. Bitkileri, kabuklu hayvanlarýn kabuklarýný ve böcekleri toplayýp etiketlendirdiði için "küçük eczacý" diye adlandýrýlmýþtýr. 1779 yýlýnda babasýnýn beklenmeyen ölümü sonrasýnda annesinin verdiði yerinde kararlarla eðitimini sürdürmüþtür. Politik kariyer için altý ay Frankfurt Üniversitesi'nde finans okudu ve bir yýl sonra 25 Nisan 1789'da Christian Gottlob Heine ve Johann Friedrich Blumenbach'ýn verdiði derslerle ünlenen Göttingen Üniversitesi'ne kaydoldu. Çeþitli alanlara duyduðu ilgi ve yeteneði öylesine geliþmiþti ki, 1789 yýlýnda bir tatil esnasýnda Ren Nehri'ne yaptýðý bir geziden sonra "Mineralogische Beobachtungen über einige Basalte am Rhein" (Ren Nehri'ndeki bazý Bazalt kayalar üzerine mineralojik gözlemler) (Brunswick, 1790) adlý eseri yazdý.
Yolculuklara olan tutkusu, Kaptan James Cook’un ikinci yolculuðunda yanýnda bulunan, Heyne’in damadý Georg Foster ile Göttingen’de kurduðu arkadaþlýkla iyice pekiþti. Artýk çalýþmalarý ve nadir olarak birarada görülen kiþisel yetenekleri olaðanüstü bir anlayýþ ile kendisini bilimsel kâþif olarak hazýrlama amacýna yönelmiþti. Bu düþünceyle Hamburg’ta ticaret ve yabancý diller, Freiberg’te Abraham Gottlob Werner ile coðrafya, Jena’da Justus Christian Loder ile anatomi, Franz Xaver von Zach ve Johann Gottfried Koehler ile astronomi ve bilimsel aletlerin kullanýmý konularýnda eðitimini sürdürdü. Freiberg madenlerindeki bitki örtüsü üzerine yaptýðý çalýþmalar sonucunda 1793 yýlýnda "Florae Fribergensis Specimen" (Fribergen Florasýndan Örnekler) adlý eserini yayýmladý. Luigi Galvani tarafýndan yeni keþfedilmiþ olan kaslarýn tepkiselliði fenomeni üzerine yaptýðý uzun süreli deneyler sonucunda 1797 yýlýnda Berlin’de "Versuche über die gereizte Muskel- und Nervenfaser" (Kas ve sinir lifleri tepkiselliði üzerine çalýþmalar) adlý çalýþmasýný yayýmladý.
Avrupa’daki yolculuklarý ve çalýþmalarý
1794 yýlýnda ünlü Weimar arkadaþ grubuna katýldý ve Haziran 1795’te Friedrich Schiller’in Die Horen isimli yeni dergisine Die Lebenskraft, oder der rhodische Genius adlý felsefi bir alegori yazdý. 1790 yazýnda Georg Foster ile birlikte kýsa süreliðine Ýngiltere’ye gitti. 1792 ve 1797 yýllarýnda Viyana’da bulundu. 1795'te Ýsviçre ve Ýtalya’da jeoloji ve botanik ile ilgilendiði bir gezi yaptý. Bu sýralarda, 29 Þubat 1792’de Berlin’de maden vergi tayin memuru olarak resmî bir göreve atandý. Devlet için çalýþtýðý bu görevi yalnýzca bilime hizmet etmek için bir çýraklýk dönemi gibi görmüþ olsa da, sorumluluklarýný öyle çarpýcý bir yetenekle yerine getirdi ki kýsa sürede bölümünün baþýna geçmekle kalmayýp önemli diplomatik görevler de üstlendi. 19 Kasým 1796’da annesinin ölümü dehasýnýn peþinden gidebilmesinin önünü açtý. Resmî görevlerinden uzaklaþarak, çok uzun zamandýr içinde olan uzak diyarlara gitme hülyasýný gerçekleþtirmek için bir fýrsat çýkmasýný beklemeye baþladý.
Güney Amerika Seferi
Katýlmasý için resmî olarak davet edildiði Nicolas Baudin’in dünya yolculuðunun ertelenmesi üzerine, Mýsýr’da bulunan Napolyon Bonapart’a katýlmak için, ertelenen seferin botanikçisi Aimé Bonpland ile birlikte Paris'ten ayrýlýp Marsilya’ya gider. Mýsýr’a ulaþmak için çabalarken yollarý Madrid’e düþer ve beklenmedik bir þekilde, bakan Don Mariano Luis de Urquijo’nun himayesiyle keþif için Ýspanyol Amerika’sýna gitmeye karar verirler.
Önemli tavsiye mektuplarýyla birlikte 5 Haziran 1799’da A Coruña’dan Pizarro gemisiyle denize açýlýrlar. Teide’ye týrmanmak için altý gün boyunca Tenerif’te durakladýktan sonra 16 Temmuz’da Venezuela’da Cumaná’da Güney Amerika’ya ayak basarlar. Caripe’deki misyoner merkezini ziyaret eden Humboldt burada bulduðu yað kuþunu (Steatornis caripensis) adýyla bilim dünyasýna tanýtacaktýr. Cumaná’dan dönen Humboldt 11 Kasým’ý 12 Kasým’a baðlayan gece dikkat çekici bir meteor yaðmuru gözlemler. Bu, günümüzde Leonidler diye bildiðimiz meteor yaðmurudur. Bonpland ile birlikte Karakas’a giden Humboldt, 1800 yýlýnýn Þubat ayýnda Orinoco Nehri’nin izlediði yolu keþfetmek için kýyýdan uzaklaþýr. Dört ay süren ve 2.775 km. boyunca vahþi ve ýssýz arazide geçen bu yolculuk sonucunda Orinoco ile Amazon nehirleri arasýnda baðlantý saðlayan Casiquiare Kanalý’nýn varlýðý kanýtlanmýþ ve baðlantýnýn tam yerinin saptanmasý da saðlanmýþtýr. 19 Mart 1800 tarihinde Humboldt ve Bonpland yakaladýklarý elektrikli yýlan balýklarý nedeniyle bolca elektrik þokuna maruz kaldýlar.
24 Kasým’da Küba’ya geçen iki arkadaþ birkaç ay burada kaldýktan sonra Kolombiya’daki Cartagena’ya çýkarak anakaraya geri dönerler. Sularý kabarmýþ olan Magdalena Nehri boyunca ilerleyip, Cordillera Real Daðlarý’nýn donmuþ sýrtlarýndan geçen zorlu bir yolculuktan sonra 6 Ocak 1802’de Quito’ya varýrlar. Burada kaldýklarý sürede hem Pichincha Daðý’na hem de Chimborazo Daðý’na týrmanýrlar. Bu týrmanýþla Humboldt ve ekibi zamanýn dünya rekoru sayýlabilecek olan 5.878 m.lik yüksekliðe ulaþmýþtýr. Yol üzerinde Amazon’un kaynaklarýný araþtýrdýktan sonra Peru’da Lima’ya ulaþýnca sefer sona erer. Humboldt, Callao’da 9 Kasým’da Merkür’ün Güneþ önünden geçiþini gözlemler. Ayný zamanda guano’nun gübre özelliklerini inceler. Guano’nun Avrupa’ya giriþi Humboldt’un yazýlarý neticesinde olmuþtur. Fýrtýnalý bir deniz yolculuðundan sonra Meksika’ya gelirler. Burada yaklaþýk bir yýl kaldýktan sonra kýsa süreliðine Amerika Birleþik Devletleri’ne uðrar ve Delaware Nehri’nin aðzýndan Avrupa’ya yelken açarlar. Bu yolculuðun sonunda 3 Aðustos 1804 günü Fransa’nýn Bordeaux þehrine çýkarak Avrupa’ya geri dönerler.
Ynt: Alexander von Humboldt By: armi Date: 01 Ocak 2010, 19:44:08
William Channing Woodbridge'nin Humboldt'un eserini kullanarak yarattýðý dünya isotermal haritasý.
Bu unutulmaz sefer sonucunda Humboldt fiziki coðrafya ile meteorolojinin temelini ana hatlarýyla kurmuþtur. 1817 yýlýnda çizdiði eþsýcaklýk eðrileri ile deðiþik ülkelerin iklimsel koþullarýný kýyaslamayý önerdi ve yöntemlerini ortaya koydu. Ýlk olarak deniz yüzeyinden yükseldikçe ortalama sýcaklýklarýn düþüþ hýzýný inceleyerek tropik fýrtýnalarýn kaynaðýný açýkladý. Bu çalýþmalar, yüksek enlemlerde karþýlaþýlan atmosferik karýþýklýklarý açýklayan karmaþýk yasalarýn bulunmasýna iliþkin ilk ipuçlarýný oluþturmuþtur. Bitkilerin coðrafyasý üzerine olan denemesi ise organik yaþamýn daðýlýmýný, deðiþen fiziki koþullardan etkilenmesine baðlamak gibi yeni bir düþünce üzerine oturtulmuþtu. Kutuplardan ekvatora doðru gittikçe Dünya’nýn manyetik alan yoðunluðunun azaldýðýný bulan Humboldt, bu buluþunu 7 Aralýk 1804'te Paris Enstitüsü’nde kendi okuduðu bir bildiriyle sunar. Baþkalarý tarafýndan da yapýldýðýna dair iddialarýn hýzla ortaya çýkmasý bu buluþun önemini ortaya koymaktadýr. Jeolojiye olan katkýlarý, Yeni Dünya’nýn volkanlarý üzerine yaptýðý dikkatli çalýþmalardan oluþmaktadýr. Bu volkanlarýn doðal olarak bir hat boyunca oluþtuðunu ve büyük olasýlýkla da geniþ yeraltý çatlaklarýnýn üzerinde yer aldýklarýný gösterdi. Daha önceden tortul olduðu düþünülen kayaçlarýn magmatik olduðunu göstererek hatalý görüþlerin ortaya çýkartýlmasýna büyük katkýlarda bulundu.
Avrupa’dan uzak kaldýðý süre boyunca topladýðý, ansiklopedik ölçüdeki bilimsel, politik ve arkeolojik bilgi bütününün uygun þekle sokularak yayýmlanmasý artýk Humboldt’un en büyük isteði hâline gelmiþti. Manyetik sapma yasasýný incelemek amacýyla Joseph Louis Gay-Lussac ile Ýtalya’ya yaptýðý kýsa gezinin ardýndan doðduðu þehirde iki buçuk yýl kalan Humboldt 1808 ilkbaharýnda büyük eserini basabilmek için gerekli olan bilimsel iþbirliðini saðlayabilmek üzere Paris’e yerleþti. Baþlangýçta yalnýzca iki yýl süreceðini umduðu bu devasa iþ Humboldt’un yirmi bir yýlýný aldý ve yine de tamamlanamadý. Paris’te bulunduðu ilk yýllarda önceleri rakibi ama artýk arkadaþý olan Joseph-Louis Gay-Lussac ile hem kaldýðý hem de çalýþtýðý yeri paylaþtý, gaz analizleri ve atmosferin yapýsý üzerine onunla birlikte çalýþtý.
Humboldt takdir görüyor
Humboldt artýk, Napolyon Bonapart'tan sonra Avrupa'daki en ünlü kiþiydi. Her yerde alkýþlarla karþýlanýyordu. Hem yerli hem de yabancý akademiler, Humboldt'u üyeleri arasýna katabilmek için yarýþýyordu. Prusya Kralý III. Friedrich Wilhelm, Humboldt'u saray nazýrý ilan etmiþ, herhangi bir görev beklemeden daha sonra ikiye katlanacak olan 2.500 talerlik bir maaþ baðlamýþtý. Humboldt, 1810 yýlýnda Prusya eðitim bakanlýðý görevini reddetti. 1814 yýlýnda müttefik hükümdarlara Londra'da eþlik etti. 1818 yýlýnda Prusya Kralý'nýn emriyle Aachen Kongresi'ne katýldý. 1822 sonbaharýnda yine ayný kralla birlikte Verona Kongresi'ne katýldý, buradan kraliyet maiyetinde önce Roma'ya sonra Napoli'ye geçti ve 1823 sonbaharýnda Paris'e döndü.
Humboldt'u gösteren 1964 yýlýna ait Beþ marklýk Doðu Alman banknotu
Uzun süredir Fransa baþkentine gerçek evi gözü ile bakýyordu. Orada yalnýzca bilimsel sempati ile karþýlaþmamýþ, güçlü ve dinamik zekâsýnýn aradýðý sosyal uyaranlarý da bulmuþtu. Gerek balo salonlarýnýn aslaný, gerekse enstitü ve gözlemevinin bilgini olarak kendini doðal ortamýnda hissediyordu. Kendi hükümdarý Berlin'de saraya davet ettiðinde bu çaðrýya derin bir hüsran duyarak karþýlýk verdi. Doðduðu þehrin taþralýlýðý tiksindirici geliyordu. Her zaman, Spree Nehrinin kýyýlarýnda karþýlaþtýðý dinden uzak baðnazlýða, kültürden yoksun estetiðe ve anlayýþtan uzak felsefeye karþý durdu. Ýki iyi niyetli prensin samimi baðlýlýðý ve aralýksýz yardýmlarý minnettar kalmasýný saðladýysa da hoþnutsuzluðunu dindirmeye yetmedi. Önceleri yeni ikâmetinin “belirsizlikle dolu atmosfer”inden kurtulmak için sýk sýk Paris’e yolculuk yaptýysa da yýllar geçtikçe bu gezintiler Potsdam ile Berlin arasýnda saray maiyetinin tekdüze “salýnýmlarý”na eþlik etmeye dönüþtü. 12 Mayýs 1827’de kalýcý olarak Prusya baþkentine yerleþti ve çalýþmalarýný Dünya’nýn manyetizmasý üzerinde yoðunlaþtýrdý. Uzun yýllar boyunca, uzak noktalarda ayný anda yapýlacak gözlemlerle Dünya’nýn manyetik alanýnda karþýlaþýlan ve "manyetik fýrtýna" adýný verdiði karýþýklýklarýn doðasýný ortaya çýkarýp bunlarý yöneten yasalarý bulmak için çabaladý. 18 Eylül 1828’de Berlin’de yapýlan bir toplantý sonrasýnda yeni kurulan bilimsel bir derneðin baþkanlýðýna seçilmesi, dikkatli kiþisel gözlemleri ile birleþecek yoðun bir araþtýrma sistemi kurmasýna olanak saðladý. 1829 yýlýnda Rusya hükümetinden istediði yardým sonucunda kuzey Asya boyunca manyetik ve meteorolojik araþtýrma istasyonlarý hattý kuruldu. "Royal Society"nin baþkaný olan Sussex Dükü’ne Nisan 1836'da yazdýðý mektupla, Britanya Ýmparatorluðu’nun topraklarýnda ayný iþin yapýlmasýný saðladý. Dolayýsýyla modern uygarlýðýn en onurlu eserlerinden biri olan uluslararasý bilimsel iþbirliði ilk olarak Humboldt sayesinde baþarýyla organize edildi.
Humboldt'u gösteren 1964 yýlýna ait Beþ marklýk Doðu Alman banknotu
Ynt: Alexander von Humboldt By: armi Date: 01 Ocak 2010, 19:47:01
Rusya’da keþifler
1811’de Rus hükümeti ve 1818’de Prusya hükümeti tarafýndan Humboldt’a Asya’da keþif gezisi projeleri önerildiyse de her seferinde istenmeyen koþullarýn ortaya çýkmasý nedeniyle sonuçlanmadý. Humboldt ancak altmýþ yaþýna bastýktan sonra, gençliðinde olduðu gibi bilim adýna yeniden yolculuða çýkabilecekti. 1829 yýlýnýn Mayýs ile Kasým aylarý arasýnda asistanlarý Gustav Rose ve C. G. Ehrenberg ile Rusya Ýmparatorluðu’nu Neva’dan Yenisey’e kadar baþtan baþa geçerek yirmi beþ hafta içinde 15.472 km katetti. Yolculuk Rus hükümetinin doðrudan himayesi altýnda olmanýn verdiði avantajlara sahip olsa da faydalý olabilmek için yeterince yavaþ deðildi. Bu yolculuðun en önemli baþarýlarý, Orta Asya platosunun yüksekliði hakkýnda o güne kadarki abartýlý tahminleri düzeltmek ve Ural’larýn altýn tortularý ile kaplý arazilerinde elmas madenleri bulmak olmuþtur.
Diplomat Humboldt
1830 ile 1848 yýllarý arasýnda von Humboldt, çok samimi olduðu Louis Philippe’in nezdinde sýklýkla diplomatik görevlerde bulundu. Kardeþi Wilhelm von Humboldt 8 Nisan 1836’da Alexander'ýn kollarýnda öldü. Alexander, yaþamýnýn geri kalanýný üzüntüye boðan bu ölümle "diðer yarýsýný" kaybettiðini söylemiþtir.
IV. Friedrich Wilhelm’in Haziran 1840’ta tahta çýkmasýyla Humboldt’un saray nezdindeki desteði arttý. Ancak, yeni kralýn von Humboldt ile birlikte olmaktan duyduðu mutluluk nedeniyle, uyku dýþýnda yazýlarýna ayýrmak için yalnýzca birkaç saati kalýyordu.
Kosmos [deðiþtir]
Dosya:Humboldtstatue.JPG
Unter den Linden, Berlin’de bulunan Humboldt Üniversitesi’nin dýþýndaki Alexander von Humboldt heykeli. Altta Ýspanyolca olarak Küba’nýn ikinci kâþifi yazar.
Hayatýnýn projesini yetmiþ altýncý yaþýna kadar erteleyip sonra da baþarýyla gerçekleþtirmek pek sýk rastlanan bir durum deðildir. Humboldt’un þaheseri sayýlabilecek olan Kosmos ‘un ilk iki cildi 1845 - 1847 yýllarý arasýnda yazýldý ve yayýmlandý. Genelleþtirmeyi detaylarla destekleyen ve detaylarý genelleþtirmeyle deðerlendiren, grafiksel tanýmlamanýn ötesinde fiziksel dünyayý yaratýcý bir kavram olarak iletebilecek bir çalýþmanýn fikri yarým yüzyýldan uzun süredir zihnini rahatsýz ediyordu. Bu fikir ilk olarak 1827 – 1828 kýþýnda Berlin Üniversitesi’nde verdiði bir dizi konferansta þekillenmiþti. Daha sonralarý biyografisini yazan yazarýn ifade ettiði gibi bu konferanslar “"muhteþem Kosmos freskosunun karikatürü"” idi. Bu dikkat çekici çalýþma için kýsaca doðanýn karmaþýklýðý içinde ortaya çýkan birliðin betimlenmesi denebilir. Bu çalýþmada 18. yüzyýlýn geniþ ve belirsiz idealleri 19. yüzyýlýn kesin bilimsel gereklilikleriyle birleþtirilmeye uðraþýlmýþtýr. Kaçýnýlmaz eksikliklerine raðmen bu giriþim büyük oranda baþarýlý olmuþtur.
Anlatým tarzýnýn kendine özgü aðýrlýðý ve zahmetli pitoresk söylem, genel okuyucuya çekici gelmekten çok görkemli gelmektedir. Ancak bu yapýtýn asýl üstünlüðü ve ebedi deðeri, büyük bir adamýn zihninin sadýk bir yansýmasý olmasýndadýr. Evrenin portresini çizmeye kalkýþan Alexander von Humboldt için, çok yönlü zekâsýný gösterecek bundan daha iyi bir methiye yazýlamazdý.
Hayatýnýn son on yýlýný eserini tamamlamaya ayýrdý ve üçüncü ile dördüncü ciltler 1850 ve 1858’de yayýmlandý. Beþinci cildin bir bölümü ölümünden sonra 1862’de yayýmlandý. Bu ciltlerde, ilk ciltte yaptýðý geniþ incelemenin içerdiði bilim dallarý üzerine detaylarý tamamlamaya çalýþtý. Çabalarýnýn çoðu, baþkalarý ile birlikte çalýþmaktan kendine yarar saðlayabilmesi ve farklý düþünceleri bir potada eritebilmesi sayesinde baþarýlý oldu.
Hastalýðý ve ölümü
24 Þubat 1857’de Humboldt görülen semptomlarý olmayan ikinci derece bir apoplektik felç geçirdi. 1858-1859 kýþýna doðru kuvvetten düþen Humboldt ilkbaharda 6 Mayýs’ta seksen dokuz yaþýnda sessizce öldü. Hayatý boyunca gördüðü itibarý öldükten sonra da görmeye devam etti. Naaþý Tegel’de aile mezarlýðýna gömülmeden önce devlet töreniyle Berlin sokaklarýndan geçirildi ve katedral giriþinde naip prens tarafýndan karþýlandý. Doðumunun yüzüncü yýlý hem Eski hem de Yeni Dünya’da 14 Eylül 1869’da büyük ilgiyle kutlandý. Adýna sayýsýz anýt dikildi, ününe ve tanýnmýþlýðýna tanýklýk edecek þekilde yeni keþfedilen bölgelere adý verildi.
Özel yaþamý
Özel mektuplarýný yok ettiði için Humboldt'un özel yaþamýnýn büyük bölümü gizemini sürdürmektedir. Magnus Hirschfeld ile çalýþan cinsiyet araþtýrmacýsý Paul Näcke, 1908 yýlýnda, Humboldt’un Berlin’deki eþcinsel altkültürün etkinliklerine katýldýðýný hatýrlayan kiþilerin anýlarýný derledi. [1] Yaþamý boyunca erkeklerle güçlü duygusal baðlar kuran Humboldt hiç evlenmemiþ ve kadýnlarla herhangi bir duygusal bað da kurmamýþtýr. Kardeþinin ailesine ise büyük bir baðlýlýk duymaktaydý. Son yýllarýnda ise eski ve sadýk bir hizmetlisi ile evlilikten öte bir iliþki içindeydi. Bazýlarýnýn zayýflýk diye adlandýrdýklarý büyük bir cömertlikle ölümünden dört yýl önce tüm mal varlýðýný Seifert adýndaki bu adama baðýþlamýþtýr.
Ýç yaþamýna iliþkin ipuçlarýný dehasýnýn dayattýðý ve sürekli kendinden söz ederek ortaya çýkan egoizminde görebiliriz. Baðlýlýklarý, bir kere kurulduktan sonra samimi ve uzun solukluydu. Sayýsýz arkadaþý vardý ve hiçbiriyle de iliþkisini sona erdirmedi. Hayatý boyunca yardýmseverdi. Galiçya ve Franconia’daki madencilerin koþullarýnýn iyileþtirilmesi konusundaki gayreti, köleliðe karþý duyduðu tiksinti, genç bilim adamlarýný himayesi altýna alma gibi özellikleri karakterinin temelini gözler önüne serer.
Ýlerleyen yaþýnýn kusurlarýnýn uygunsuz bir þekilde öne çýkarýlmasý, Varnhagen von Ense ile olan yazýþmalarýnýn düþüncesizce yayýmlanmasýndan kaynaklanmýþtýr. Bu kusurlarýn baþýnda, dalkavukluða varacak kadar aþýrý kibar konuþmasýna raðmen özel yazýþmalarýnda oldukça alycý ve iðneleyici olmasý gelir. Her zaman göze çarpan kibri, mizah duygusuyla dengeleniyor ve iyi niyetle açýkça söylendiðinden sempati yaratýyordu. Yine de her açýdan deðerlendirildiðinde Humboldt ülkesinin bilimsel yanýný temsil etmek üzere Goethe’nin yanýnda yer alabilecek kadar muazzam bir kiþilik olarak karþýmýza çýkar.
1811’de Rus hükümeti ve 1818’de Prusya hükümeti tarafýndan Humboldt’a Asya’da keþif gezisi projeleri önerildiyse de her seferinde istenmeyen koþullarýn ortaya çýkmasý nedeniyle sonuçlanmadý. Humboldt ancak altmýþ yaþýna bastýktan sonra, gençliðinde olduðu gibi bilim adýna yeniden yolculuða çýkabilecekti. 1829 yýlýnýn Mayýs ile Kasým aylarý arasýnda asistanlarý Gustav Rose ve C. G. Ehrenberg ile Rusya Ýmparatorluðu’nu Neva’dan Yenisey’e kadar baþtan baþa geçerek yirmi beþ hafta içinde 15.472 km katetti. Yolculuk Rus hükümetinin doðrudan himayesi altýnda olmanýn verdiði avantajlara sahip olsa da faydalý olabilmek için yeterince yavaþ deðildi. Bu yolculuðun en önemli baþarýlarý, Orta Asya platosunun yüksekliði hakkýnda o güne kadarki abartýlý tahminleri düzeltmek ve Ural’larýn altýn tortularý ile kaplý arazilerinde elmas madenleri bulmak olmuþtur.
Diplomat Humboldt
1830 ile 1848 yýllarý arasýnda von Humboldt, çok samimi olduðu Louis Philippe’in nezdinde sýklýkla diplomatik görevlerde bulundu. Kardeþi Wilhelm von Humboldt 8 Nisan 1836’da Alexander'ýn kollarýnda öldü. Alexander, yaþamýnýn geri kalanýný üzüntüye boðan bu ölümle "diðer yarýsýný" kaybettiðini söylemiþtir.
IV. Friedrich Wilhelm’in Haziran 1840’ta tahta çýkmasýyla Humboldt’un saray nezdindeki desteði arttý. Ancak, yeni kralýn von Humboldt ile birlikte olmaktan duyduðu mutluluk nedeniyle, uyku dýþýnda yazýlarýna ayýrmak için yalnýzca birkaç saati kalýyordu.
Kosmos [deðiþtir]
Dosya:Humboldtstatue.JPG
Unter den Linden, Berlin’de bulunan Humboldt Üniversitesi’nin dýþýndaki Alexander von Humboldt heykeli. Altta Ýspanyolca olarak Küba’nýn ikinci kâþifi yazar.
Hayatýnýn projesini yetmiþ altýncý yaþýna kadar erteleyip sonra da baþarýyla gerçekleþtirmek pek sýk rastlanan bir durum deðildir. Humboldt’un þaheseri sayýlabilecek olan Kosmos ‘un ilk iki cildi 1845 - 1847 yýllarý arasýnda yazýldý ve yayýmlandý. Genelleþtirmeyi detaylarla destekleyen ve detaylarý genelleþtirmeyle deðerlendiren, grafiksel tanýmlamanýn ötesinde fiziksel dünyayý yaratýcý bir kavram olarak iletebilecek bir çalýþmanýn fikri yarým yüzyýldan uzun süredir zihnini rahatsýz ediyordu. Bu fikir ilk olarak 1827 – 1828 kýþýnda Berlin Üniversitesi’nde verdiði bir dizi konferansta þekillenmiþti. Daha sonralarý biyografisini yazan yazarýn ifade ettiði gibi bu konferanslar “"muhteþem Kosmos freskosunun karikatürü"” idi. Bu dikkat çekici çalýþma için kýsaca doðanýn karmaþýklýðý içinde ortaya çýkan birliðin betimlenmesi denebilir. Bu çalýþmada 18. yüzyýlýn geniþ ve belirsiz idealleri 19. yüzyýlýn kesin bilimsel gereklilikleriyle birleþtirilmeye uðraþýlmýþtýr. Kaçýnýlmaz eksikliklerine raðmen bu giriþim büyük oranda baþarýlý olmuþtur.
Anlatým tarzýnýn kendine özgü aðýrlýðý ve zahmetli pitoresk söylem, genel okuyucuya çekici gelmekten çok görkemli gelmektedir. Ancak bu yapýtýn asýl üstünlüðü ve ebedi deðeri, büyük bir adamýn zihninin sadýk bir yansýmasý olmasýndadýr. Evrenin portresini çizmeye kalkýþan Alexander von Humboldt için, çok yönlü zekâsýný gösterecek bundan daha iyi bir methiye yazýlamazdý.
Hayatýnýn son on yýlýný eserini tamamlamaya ayýrdý ve üçüncü ile dördüncü ciltler 1850 ve 1858’de yayýmlandý. Beþinci cildin bir bölümü ölümünden sonra 1862’de yayýmlandý. Bu ciltlerde, ilk ciltte yaptýðý geniþ incelemenin içerdiði bilim dallarý üzerine detaylarý tamamlamaya çalýþtý. Çabalarýnýn çoðu, baþkalarý ile birlikte çalýþmaktan kendine yarar saðlayabilmesi ve farklý düþünceleri bir potada eritebilmesi sayesinde baþarýlý oldu.
Hastalýðý ve ölümü
24 Þubat 1857’de Humboldt görülen semptomlarý olmayan ikinci derece bir apoplektik felç geçirdi. 1858-1859 kýþýna doðru kuvvetten düþen Humboldt ilkbaharda 6 Mayýs’ta seksen dokuz yaþýnda sessizce öldü. Hayatý boyunca gördüðü itibarý öldükten sonra da görmeye devam etti. Naaþý Tegel’de aile mezarlýðýna gömülmeden önce devlet töreniyle Berlin sokaklarýndan geçirildi ve katedral giriþinde naip prens tarafýndan karþýlandý. Doðumunun yüzüncü yýlý hem Eski hem de Yeni Dünya’da 14 Eylül 1869’da büyük ilgiyle kutlandý. Adýna sayýsýz anýt dikildi, ününe ve tanýnmýþlýðýna tanýklýk edecek þekilde yeni keþfedilen bölgelere adý verildi.
Özel yaþamý
Özel mektuplarýný yok ettiði için Humboldt'un özel yaþamýnýn büyük bölümü gizemini sürdürmektedir. Magnus Hirschfeld ile çalýþan cinsiyet araþtýrmacýsý Paul Näcke, 1908 yýlýnda, Humboldt’un Berlin’deki eþcinsel altkültürün etkinliklerine katýldýðýný hatýrlayan kiþilerin anýlarýný derledi. [1] Yaþamý boyunca erkeklerle güçlü duygusal baðlar kuran Humboldt hiç evlenmemiþ ve kadýnlarla herhangi bir duygusal bað da kurmamýþtýr. Kardeþinin ailesine ise büyük bir baðlýlýk duymaktaydý. Son yýllarýnda ise eski ve sadýk bir hizmetlisi ile evlilikten öte bir iliþki içindeydi. Bazýlarýnýn zayýflýk diye adlandýrdýklarý büyük bir cömertlikle ölümünden dört yýl önce tüm mal varlýðýný Seifert adýndaki bu adama baðýþlamýþtýr.
Ýç yaþamýna iliþkin ipuçlarýný dehasýnýn dayattýðý ve sürekli kendinden söz ederek ortaya çýkan egoizminde görebiliriz. Baðlýlýklarý, bir kere kurulduktan sonra samimi ve uzun solukluydu. Sayýsýz arkadaþý vardý ve hiçbiriyle de iliþkisini sona erdirmedi. Hayatý boyunca yardýmseverdi. Galiçya ve Franconia’daki madencilerin koþullarýnýn iyileþtirilmesi konusundaki gayreti, köleliðe karþý duyduðu tiksinti, genç bilim adamlarýný himayesi altýna alma gibi özellikleri karakterinin temelini gözler önüne serer.
Ýlerleyen yaþýnýn kusurlarýnýn uygunsuz bir þekilde öne çýkarýlmasý, Varnhagen von Ense ile olan yazýþmalarýnýn düþüncesizce yayýmlanmasýndan kaynaklanmýþtýr. Bu kusurlarýn baþýnda, dalkavukluða varacak kadar aþýrý kibar konuþmasýna raðmen özel yazýþmalarýnda oldukça alycý ve iðneleyici olmasý gelir. Her zaman göze çarpan kibri, mizah duygusuyla dengeleniyor ve iyi niyetle açýkça söylendiðinden sempati yaratýyordu. Yine de her açýdan deðerlendirildiðinde Humboldt ülkesinin bilimsel yanýný temsil etmek üzere Goethe’nin yanýnda yer alabilecek kadar muazzam bir kiþilik olarak karþýmýza çýkar.
Ynt: Alexander von Humboldt By: armi Date: 01 Ocak 2010, 19:50:24
Humboldt’un adý verilen türler
Keþif gezilerinin sonucu olarak Humboldt, o zamana kadar Avrupa’da bilinmeyen birçok coðrafi oluþumu ve canlý türlerini tanýmlamýþtýr. Onun adý verilen türler arasýnda þunlar sayýlabilir:
* Spheniscus humboldti — Humboldt pengueni
* Lilium humboldtii — Humboldt zambaðý
* Phragmipedium humboldtii — Bir orkide
* Quercus humboldtii — Güney Amerika meþesi
* Conepatus humboldtii — Humboldt'un domuz burunlu kokarcasý
* Annona humboldtii — Neotropik aðaç ya da çalý
* Annona humboldtiana — Neotropik aðaç ya da çalý
* Utricularia humboldtii — "Bladderwort"
* Geranium humboldtii — Bir sardunya türü
* Salix humboldtiana — Güney Amerika söðüdü
* Inia geoffrensis humboldtiana - Amazon nehir yunusunun Orinoco Nehri'nde yaþayan alttürü.
Adý verilen coðrafi oluþumlar:
* Humboldt Körfezi – Kuzey Kaliforniya’da bir körfez
* Humboldt Akýntýsý – Güney Amerika’nýn batý kýyýsý açýklarýndaki bir akýntý
* Humboldt Nehri
* Doðu ve Batý Humboldt Sýradaðlarý, Nevada
* Humboldt Sýradaðlarý (Asya)
* Venezuela'nýn Caripe’de bulunan ilk ithaf edilmiþ ulusal anýtý ("Monumento Nacional Alejandro de Humboldt").
Humboldt’un adýný taþýyan yerleþim birimleri ve yerler
Aþaðýdaki yerleþim birimleri Humboldt’un adýný taþýmaktadýr:
* City of Humboldt, Tennessee, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Kaliforniya, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Nevada, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Iowa, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt, Saskatchewan, Kanada
* Þikago Humboldt Parký, resmî topluluk alaný ve park, Þikago, Illinois, Amerika Birleþik Devletleri
* Mare Humboldtianum adlý ay denizi,
* 54 Alexandra asteroidi.
* Humboldt Tropical Medicine Institute Cayetano Heredia Üniversitesi, Lima, Peru,
* Humboldt Devlet Üniversitesi Arcata, Kaliforniya. Amerika Birleþik Devletleri
* Berlin Humboldt Üniversitesi Berlin, Almanya ve birçok Alman okuluna Alexander’ýn kardeþi Wilhelm von Humboldt’un adý verilmiþtir.
Alexander von Humboldt Vakfý
Ölümünden sonra arkadaþlarý ve yakýn çalýþma arkadaþlarý, Von Humboldt’un genç bilim adamlarýna karþý olan cömert yardýmseverliðini sürdürmek için Alexander von Humboldt Vakfý’ný kurdular. Ýlk baðýþ, 1920’lerin Alman hiper enflasyonunda ve II. Dünya Savaþý sonrasýnda deðerini kaybetse de, Alman hükümeti tarafýndan Vakýf yeniden ýslah edilmiþtir ve günümüzde yabancý araþtýrmacýlarý Almanya’ya çekmek ve Alman araþtýrmacýlarýn yurtdýþýnda bir süre çalýþmasýný saðlamak açýsýndan önemli rol oynamaktadýr.
Keþif gezilerinin sonucu olarak Humboldt, o zamana kadar Avrupa’da bilinmeyen birçok coðrafi oluþumu ve canlý türlerini tanýmlamýþtýr. Onun adý verilen türler arasýnda þunlar sayýlabilir:
* Spheniscus humboldti — Humboldt pengueni
* Lilium humboldtii — Humboldt zambaðý
* Phragmipedium humboldtii — Bir orkide
* Quercus humboldtii — Güney Amerika meþesi
* Conepatus humboldtii — Humboldt'un domuz burunlu kokarcasý
* Annona humboldtii — Neotropik aðaç ya da çalý
* Annona humboldtiana — Neotropik aðaç ya da çalý
* Utricularia humboldtii — "Bladderwort"
* Geranium humboldtii — Bir sardunya türü
* Salix humboldtiana — Güney Amerika söðüdü
* Inia geoffrensis humboldtiana - Amazon nehir yunusunun Orinoco Nehri'nde yaþayan alttürü.
Adý verilen coðrafi oluþumlar:
* Humboldt Körfezi – Kuzey Kaliforniya’da bir körfez
* Humboldt Akýntýsý – Güney Amerika’nýn batý kýyýsý açýklarýndaki bir akýntý
* Humboldt Nehri
* Doðu ve Batý Humboldt Sýradaðlarý, Nevada
* Humboldt Sýradaðlarý (Asya)
* Venezuela'nýn Caripe’de bulunan ilk ithaf edilmiþ ulusal anýtý ("Monumento Nacional Alejandro de Humboldt").
Humboldt’un adýný taþýyan yerleþim birimleri ve yerler
Aþaðýdaki yerleþim birimleri Humboldt’un adýný taþýmaktadýr:
* City of Humboldt, Tennessee, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Kaliforniya, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Nevada, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt County, Iowa, Amerika Birleþik Devletleri
* Humboldt, Saskatchewan, Kanada
* Þikago Humboldt Parký, resmî topluluk alaný ve park, Þikago, Illinois, Amerika Birleþik Devletleri
* Mare Humboldtianum adlý ay denizi,
* 54 Alexandra asteroidi.
* Humboldt Tropical Medicine Institute Cayetano Heredia Üniversitesi, Lima, Peru,
* Humboldt Devlet Üniversitesi Arcata, Kaliforniya. Amerika Birleþik Devletleri
* Berlin Humboldt Üniversitesi Berlin, Almanya ve birçok Alman okuluna Alexander’ýn kardeþi Wilhelm von Humboldt’un adý verilmiþtir.
Alexander von Humboldt Vakfý
Ölümünden sonra arkadaþlarý ve yakýn çalýþma arkadaþlarý, Von Humboldt’un genç bilim adamlarýna karþý olan cömert yardýmseverliðini sürdürmek için Alexander von Humboldt Vakfý’ný kurdular. Ýlk baðýþ, 1920’lerin Alman hiper enflasyonunda ve II. Dünya Savaþý sonrasýnda deðerini kaybetse de, Alman hükümeti tarafýndan Vakýf yeniden ýslah edilmiþtir ve günümüzde yabancý araþtýrmacýlarý Almanya’ya çekmek ve Alman araþtýrmacýlarýn yurtdýþýnda bir süre çalýþmasýný saðlamak açýsýndan önemli rol oynamaktadýr.
Ýthaflar ve atýflar
Edgar Allan Poe son þaheseri “Eureka”yý von Humboldt’a ithaf etmiþtir. Humboldt'un “Kosmos” adlý eserindeki bilimleri birleþtirme çabasý Poe’nun projesi için büyük ilham kaynaðý olmuþtur.
Charles Darwin, Amerika kýtasýndaki bilimsel gezilerini anlattýðý “Voyage of the Beagle” adlý eserinde Humboldt’un çalýþmalarýna sýk sýk atýfta bulunur.
Edgar Allan Poe son þaheseri “Eureka”yý von Humboldt’a ithaf etmiþtir. Humboldt'un “Kosmos” adlý eserindeki bilimleri birleþtirme çabasý Poe’nun projesi için büyük ilham kaynaðý olmuþtur.
Charles Darwin, Amerika kýtasýndaki bilimsel gezilerini anlattýðý “Voyage of the Beagle” adlý eserinde Humboldt’un çalýþmalarýna sýk sýk atýfta bulunur.