Pan-enteizm By: neslinur Date: 23 Aralýk 2009, 17:19:04
Pan-enteizm
(Çift kutuplu Kamu-Tanrýcýlýk ya da Diyalektik Tanrýcýlýk)
Spinoza aðýrlýklý Panteizm algýlayýþýna göre, Tanrý her þeydir ve her þey Tanrý ´dýr. Tanrý-Evren-Ýnsan ayýrýmý yoktur, böyle bir ayrým aklýn yanýlsamasýdýr. tanrýbilimsel olarak Tanrý, Evren, Ýnsan bir ve aynýdýr. Aþkýn bir Tanrý var olmadýðý gibi, her hangi bir yaratmadan da söz edilemez. Spinoza ´nýn bu görüþü, ailesinin göç ederek ayrýldýðý Endülüs Ýspanya ´sýndaki ünlü mutasavvýf Muhiddin-i Arabî ´nin etkisiyle oluþmuþtur. Bilindiði gibi Arabî ´nin görüþü "Vahdet-i Vücut" olarak ileri sürülmüþtü. Ancak bir çoklarýnýn sandýðýnýn aksine, Spinoza ´nýn Panteizmi ile Arabî ´nin Vahdet-i Vücut anlayýþý birbirinin ayný deðildir. Spinoza ´da Tanrý evrendedir ve evren kadardýr. Arabî ´de ise Evren Tanrý ´dadýr ve bu durum Tanrý ´yý sýnýrlamamaktadýr.
Ýngiliz düþünürü White Head ´e göre, Tanrý ´nýn her türlü deðiþmenin ötesinde deðiþmez bir niteliði ve bunun yanýnda bir de deðiþen ve oluþan bir niteliði vardýr. Tanrý deðiþmeyen yanýyla devinimi baþlatmýþtýr ve Evrenin bilincindedir. Ancak Tanrý bu konumda kalmýþ olsaydý, ilk devindirici, özgür, öncesiz ve yetkin olarak kalacak ama varoluþa katýlmamýþ olacaktý. Diðer niteliði ile ise Tanrý, deðiþme ve oluþma sürecinin içinde ve bilincindedir. Bu nedenle Tanrý ´nýn evrende içkin (evrenin maddesine karýþmýþ-içinde bulunan) olduðunu söylemek de doðrudur. Evrenin Tanrý ´da içkin olduðunu söylemek, Tanrý-Evren iliþkisinin karþýlýklý olduðunun farkýna varýþýn göstergesidir.
Süreç felsefesi olarak da ifade edilen ve White Head ´le baþlayan bu akýma Pan-enteizm ya da Diyalektik teizm denir. Pan-enteizme göre Tanrý, hem deðiþmeyen (mutlak), hem de deðiþen (göreli) dir. Hem zamanýn içinde, hem dýþýnda, hem sonlu, hem de sonsuzdur. Ayný zamanda hem tikel hem tümel, hem neden hem sonuçtur.
Hartshorne Tanrý ´nýn bir soyut bir de somut iki yüzü olduðunu söyler. Soyut niteliðiyle Tanrý, mutlak, etkilenmez, eriþilmez ve deðiþmezdir. Somut yanýyla ise etkilenir ve deðiþir. Tanrý bu iki niteliðinde de yetkindir. Ancak bu yetkinlik klâsik Teizmdeki gibi deðildir. Oradaki yetkinlik deðiþmeyen donmuþ bir yetkinliktir. Buradaki yetkinlik deðiþir, ancak bu deðiþme tanrýsal bir deðiþmedir. Yani yetkinliðe doðru deðil, yetkinlik içinde bir deðiþmedir. Bu tanýmla Pan-enteizm, hem Deizmden hem de Panteizmden ayrýlýr.
Özet olarak; Panteizm ile Pan-enteizm arasýnda önemli bir fark vardýr. Panteizmde her þey tanrýdýr. Pan-entezimde ise, her þey Tanrý ´dan sudur etmiþtir (oluþmuþtur). Ruhun tek amacý, oluþtuðu Tanrý ´ya dönmektir. Bunun da yolu tek evrensel yasa olan evrim/tekamül den geçmektir.
radyobeyan