Yasaklar By: aysegul999 Date: 30 Temmuz 2015, 17:10:52
YASAKLAR, YASAKLAR
Elife ATEÞ
Mayýs 2015 116.SAYI
YASAKLAR, YASAKLAR
Her kiþinin kabul ettiði üzere çoklu yaþama alanlarýnda belirli bir nizamýn saðlanmasý içün bazý kural ve kaideler elzemdir. Nitekim bir kiþinin rahat hareket etme alaný baþka birininkini teðet geçtiðinde çember daralýverir. Fakat her yasak ve kural her zaman için geçerli olmayabilir. Bir yasak, dönemine göre anlam kazanabilir. Ya da her dönem anlamsýz olabilir, baþörtüsü yasaðý gibi…
ÝMAMA NÝKAH KIYMA YASAÐI
Osmanlý döneminde her imam nikah kýyma yetkisine sahip deðildi. Nikahýn kadý huzurunda ya da kadýnýn görevlendirdiði bir imam huzurunda kýyýlmasý gerekiyordu. Nikahý kadý veya görevli imam, hangisi kýymýþsa nikah akdi belgesi düzenliyordu. (Bu belge günümüz nikah cüzdanlarýnýn prototipi olarak deðerlendirilebilir. Hal böyle olunca da nikah cüzdanýnýn geçmiþini Avrupa’da aramak yerine Osmanlý’da arasak mý acaba?) Bu yasaðýn arka zemininde kadýnlarýn maðduriyetini engellemek yer alýyordu. Zira bazý kiþiler þehirde evlenip kýrsal yerleþim yerlerinde yeniden evlenebiliyorlardý. Kadý sicili ise kiþinin zaten evli olduðunu belgelediði için bu tür maðduriyetlerin önüne geçilmiþ oluyordu.
ÞANSLI EÞEK!
Bugün çalýþan güruhun kimisi pazar kimisi ise hem cumartesi hem pazar tatil yapmakta. Dedelerimiz de cuma günleri istirahate çekilirmiþ. Bu mübarek günde sadece kendileri istirahat etmez, yük taþýttýklarý hayvanlarýný da dinlendirirlermiþ. Velhasýl “Cuma mübarek gündür” diye eþeklere yük yüklemeyi dahi uygun görmemiþler. Böyle bir günde hayvanlara eziyet vermek istememiþler. Özetle diyebiliriz ki en þanslý eþek taifesi ecdat zamanýnda yaþamýþ.
HÜKÜMET KASABI
Osmanlý’da bir dönem, kasaplarý devlet zengin kimseler arasýndan kendisi seçerdi. Bu kasaplar o zamanýn bir nevi toptan eþya fiyat endeksi olan “narh”a göre ürünlerini satarlardý. Zararlarýný ziyanlarýný da yine devlet kapatýrdý. Zorla kasap yapýlan bazý kimselerin Mýsýr vs. yerlere kaçtýklarý da rivayetler arasýndadýr.
TEMBÝH VAR!
Bugün bize imkansýzmýþ gibi gelse de bu gezegen internetsiz, sosyal medyasýz hatta gazetesiz günler de gördü. Haberleþme aðýnýn aðýr aksak iþlediði o günlerde havadisler tellallar vasýtasý ile ahaliye duyurulurdu. “Komþular, komþular bu akþam camide tembih var” diye baðýran tellallar halký camiye davet ederdi.
KAHVE DE YASAK
Katip Çelebi kahvenin Ýstanbul limanýnda ilk olarak (950/1543 yýlýnda) görülmesinden sonra hakkýnda olumsuz bir fetva çýkarýldýðýný beyan etmektedir. Bu fetvaya göre kömürleþene kadar ateþte kavrulmasý ve fincaný elden elde geçen toplantýlarda içilmesi hasebiyle kahve yasaklanmýþtýr. Akabinde de kahve taþýyan gemiler batýrýlmýþ, yükü denizin dibine boþaltýlmýþtýr. Daha sonra Þeyhülislam Bostanzade Efendi’nin fetvasýyla kahve temize çýkarýlmýþ, alýmý satýmý serbestleþmiþtir. Amma velakin IV. Murat 1633 yýlýnda bütün kahvehaneleri kapatmýþ, tütün ve kahve içilmesini de ayrýca yasaklamýþtýr. Yasaðýn altýnda yatan sebep kahveden ziyade kahve içilen meclislerin ve kahvehanelerin fitne mahalli olarak görülmesiyle alakalýdýr. Kahve yasaðýný Sultan II. Abdülhamid Hazretleri kaldýrmýþtýr.
DEDÝKODUYA SEBEBÝYETTEN YIKIM CEZASI
1711 yýlýnda Kasýmpaþa’da Ýbiþ adlý birinin kahvehanesi dedikodu vs. gibi hoþ karþýlanmayan cürümlere mahal olduðundan yýktýrýlmýþ, Ýbiþ Efendi de Bozcaada’ya sürülmüþtür. Bugün yalan yanlýþ haber yapan medya araçlarý vs. gözünün önüne gelince insan hüzünleniyor. Bunlarýn yaný sýra, satranç vs. oyunlarla da vaktin boþa harcandýðý düþünülüp bu oyunlarýn da kamusal alanlarda oynanmasý yasaklanmýþtýr.
CAMÝ-Ý ÞERÝF KURBUNDA SANTRANÇ OYNAMAYALAR, ÇALGI ÇALMAYALAR
Tatar bozasý iþleyenleri men’ idüp giderdüp… cami-i þerif kurbinde (yakýnýnda) ve çarþuda nerd ü satranç oynayanlarý ve çalgu çalanlarý men’ idüp.... ve kasaba-i mezburede vaký’ olan kahvehaneleri ref’ idüp (kaldýrýp) min-ba’d kahvehane itdürmeyüp ve bi’l-cümle kasaba-i mezburda alat-ý lehv ü tarab ve sayir þer’-ý þerife mugayir olan evza’u etvarý ref’ eyleyüp ve kefilsüz kimesne komayup ve ehl-i suka (esnaf) dahi tenbih idesin ki eksük satmayup narh-ý ruzi üzere alup satalar.... (22 Mühimme Defterleri 7 155 23 Rebi’u’l-ahir 975 / 26 Aralýk 1567)
Not: Yazýda Nermin Taylan’ýn “Osmanlý’da Yasaklar” adlý eserinden ve Ahmet Yaþar’ýn “Osmanlý’da Kamu Mekaný Üzerine Mücadele: Kahvehane Yasaklamalarý” adlý makalesinden faydalanýlmýþtýr.