Hz. Peygamber Devri By: sumeyye Date: 28 Aðustos 2012, 14:26:47
1- Hz. Peygamber Devri:
Mekke Safhasý:
Mekke safhasýnda, esasen En'am: 6/199 âyetiyle Hz. Peygamber'e müslümanlarýn mallarýndan bir kýsmýný tahsil etme yetkisi verilmiþtir. Ancak âyetin azamî tatbikatý, kendisine malî mükellefiyet oîarak getirilen mallarý almasý ve bunlarý Kur'ân-ý Kerîm'de gösterilen yerlere sarfetmesý þeklinde olmuþ, ondan ileri gitmemiþtir. Nazil olan âyetlerin gösterdiði þekilde hareket eden mü’minler, mükellef olduklarý malî konularda evvelemirde ferdî olarak hareket ediyorlardý. Müslümanlar mevcut bir devlet içinde yaþadýklarýndan dýþarýya seslenemiyordu. Bu sebeple ilerki devirde mükemmel hale kavuþacak olan devlet teþkilatý ve ona baðlý olarak zekât teþkilatýndan, belki henüz tam manasýyla sözetmek mümkün deðildi.
M. Hamidullah [224] ve M. A. Manan, [225] Mekke safhasýnda zekâtla ilgili bir teþkilat bulunmadýðý fikrindeyken, S. Tuð [226] aksi fikri müdafa ederek bu devirde de teþkilat bulunduðu tezini benimsemektedir. Çünkü Hz. Ebu Bekr, Medine'ye hicreti müteakip, henüz Sunuh'ta ikamet ederken fakirlere tahsis etmeyi düþündüðü kendi mallarýndan bir kýsmýný muayyen, kilitli bir yerde ayrýca topluyor, kendi þahsî kullanýmýndan tamamen ayrý olarak, ihtiyaç ve lüzum halinde, bunlarý âyetlerde gösterilen yerlere tevzi ve tahsis ediyordu. [227] Hz. Ebu Bekr'in hicretin ilk yýllarýnda ferdî de olsa gerçekleþtirdiði bu teþebbüs, ilerki devirde Beytülmal adý altýnda bir amme müessesesi haline gelecek ve nihayet Hz. Ömer zamanýnda idarî esaslara dayanan Divan adlý mükemmel bir teþkilata kavuþacaktýr. Fakat Hz. Ebu Bekr'in bu yeri kendisinin mi kurduðu, yoksa Hz. Peygamber'in emriyle mi kurduðu konusu kesin olarak açýklýða kavuþmamaktadýr. Ancak, Ýslâm öncesi Mekke þehir-devleti, bu gibi malî konularda kollektif hareket etme alýþkanlýðýna yabancý deðildi. Bu örnek, Hz. Peygamber'i böyle bir tatbikatta bulunmaya yöneltmiþ olabilir. [228]
Ayrýca iki yýllýk halifeliði müteakip vefat eden Hz. Ebu Bekr'in yerine geçen Hz. Ömer'in bu odada ne miktarda mal olduðunu resmen tespit maksadýyla bir heyet teþkil etmesine ve bu teþebbüsün bilhassa Hz. Ömer zamanýnda -az önce belirtilen þekilde- bir amme müessesesi haline dönüþmesine [229] bakýlacak olursa, henüz Hz. Peygamber saðken bile Hz. Ebu Bekr'in idaresinde bulunan bu mahallin umumî olduðu ve burada müslümanlarýn sadaka olarak teslim ve tevdi ettiði mallarýn toplandýðý ye buradan tek elden ihtiyaç sahiplerine devlet eliyle tahsis edildiði neticesine varýlabilir.
Medine Safhasý:
Medine'ye hicretten sonra, gerek Medine ve çevresinde, gerekse Arap Yarýmadasý'nýn çeþitli yerlerinde müslüman nüfus ve dolayýsýyla ödemeler artmaya baþlayýnca, malî müesseselerin ortaya çýkma zarureti belirdi. Hz. Peygamber, devletle ilgili muamele ve tasarruflarda yazý ve yazýcýlar kullanmýþtýr. Bu uygulama malî konularda da böyle olmuþtur. Medine'de istihdam edilen ve toplanan sadakalarýn kayýtlarýný tutan bazý vazifelileri bilebilmekteyiz. [230]
Aslýnda Kur'ân-ý Kerîm'deki Teybe: 9/60 âyeti ile Tevbe: 9/103 ve el-En'am: 6/199 âyetleri, zekât teþkilatý kurulmasýný gerektirir. [231] Ýþte Hz. Peygamber, mükelleflerin artmasý, toplanan vergi miktarýnýn çoðalmasý neticesinde bu iþle uðraþacak vazifelileri tayin etmiþtir.
[224] Hamidullah, Ýslâm Peygamberi, c. II, s. 230.
[225] Mannan, Ýslâm Ekonomisi, s. 425.
[226] Tuð, age, s. 25-26.
[227] Kettanî, et-Teratibu’l-Ýdariyye, c. I, s. 225-226; Tuð, age, s. 25-26.
[228] Tuð, age, s. 27.
[229] Kettanî, age, c. I, s. 225-226; Tuð, age, s. 25-26.
[230] Kettanî, age, c. I, s. 228, 398; Tuð, age, s. 76. Hu vazifelilerden ez-Zubeyr b. el-Avvam, Cehm b. es-Salt ve Huzeyfe b. el-Yemanî'yi örnek olarak hatýrlayabiliriz.
[231] Kâsânî, BS, c. II, s. 35. Ebu Zehra, Ýslâm'da Sosyal Dayanýþýna, s. 175.