Dirayet Tefsiri By: saniyenur Date: 22 Aðustos 2012, 22:31:01
2- Dirayet Tefsiri
Buna Re'y ve ma'kûl tefsir de denilir. Rivayetlere münhasýr kalmayýp, dil, edebiyat, din ve çeþitli bilgilere dayanýlarak yapýlan tefsirlerdir. Burada bahsettiðimiz re'yden maksat içtihattýr. Bu tefsir çeþidi bir zaruret ve maslahattan dolayý ortaya çýkmýþtýr. Ýlk devirlerde Araplar Arap Yarýmadasýnda iken dillerinin selikasýna hâkimdiler. Zamanla sýnýrlarý geniþleyip, yabancý topluluklar ve onlarýn kültürleriyle karýþýnca, lisan melekeleri zaafa uðradý. Arap lisaným korumak için kurallara ihtiyaç duyuluyordu. Hele Arap olmayanlarýn bu lisaný öðrenmesi, Arapçanýn gramerinin bilinmesine baðlýydý. Kur'ân da Arap diliyle nazil olduðundan, onun anlaþýlmasý da bazý ilimlere ihtiyaç göstermekteydi. Artýk bu anlardan itibaren dirayet tefsirinin ortaya çýktýðýný görmekteyiz. Zamanla Ýslâm ülkesi geniþledikçe, muhtelif fenler ve felsefî fikirler ilerledikçe ve çeþitli mezhepler ortaya çýktýkça, tefsirlerde de bu hususlara dair bilgiler verilmesi gerekiyordu.
Re'y tefsirinin caiz olup olmamasý hususunda, baþlangýçta münakaþalar yapýlmýþ, bazýlarý buna cevaz vermezken, bazýlarý da uygun görmüþtür. Kýsaca re'y tefsiri ikiye ayrýlýr, biri zemmedilmiþtÝr, caiz deðildir, ikincisi ise medholunmuþtur ve caizdir. Re'y ile tefsir yapmaya giriþenler, yaptýklarýný doðrulamak için, düþünme ile ilgili âyetlere ve Hz. Pey-gamber'in sözlerine dayandýlar. Þayet re'y ile tefsir yapýlamayacak olsaydý, bugünkü din ahkâmýnýn çoðuna vâkýf olamazdýk. Kur'ân'ý memdûh re'y ile tefsir edenler þöyle bir yol takip etmiþlerdir. Onlar Kur'ân'dan manalar talep ediyorlar, eðer onu Kur'ân'da bulamazlarsa sünnete müracaat ediyorlar veya sebeb-i nüzûla þahit olan sahabeye soruyorlardý. Eðer talep ettikleri manayý Kur'ân'da, sünnette ve sahabede bulamýyorlarsa, o zaman müfred lafýzlarýn Hz. Peygamber zamanýndaki kullanýmý dikkate alýnarak, lügat, ýstýlah ve kelime yapýsýna müracaat ediliyordu. Bunlardan baþka terkiplerin i'rabý [kelimelerin sonlarýndaki harf veya harekenin deðiþmesi], belagatý, gerçek mananýn mecaz üzerine tahmili, ifade þekli, yapýlan re'y ile tefsirin, sosyal, tarih ve kâinat kanunlarýna mutabakatý, yapýlan açýklama tarzýnýn Peygamber'in söz, fiil ve takrirlerine uygunluðunu gözönünde bulunduruyorlardý...
En meþhur dirayet tefsirlerinden bazýlarý: Fahruddîn er-Râzî, Mefâtihu'l-Gayb; el-Beydâvî, Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te vîl; en-Nesefî, Medâriku't-TenzîÝ ve Hakâiku't-Te'vii, el-Hâzin, Lubâbu't-Te'vü fi Maâni't-Tenzîl; Ebû Hayyân, el-Bahru'l-Muhir, el-Mahalli ve's-Suyûtî, TefsÝru Celaleyn; el-Hatîb eþ-Þirbînî, es-Sirâcu'l-Münir; Ebû's-Suûd, Irþâdu'l-Akli'sSelim Ýla Mezâye'l-Kitâbi'l-Kerim; el-Âlûsî, Ruhu'l-Maânî fi Tefsiri'l-Kur'âni'l-Az'îm. (Ý. Cerrahoðlu, a.g. e., sh. 230-31).