Mekanik Ve Dinamik By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:43:56
Mekanik Ve Dinamik
Dr. Seyyid Hüseyin Nasr'a göre, "Fiziðin sonraki geliþmeleri açýsýndan Müslümanlarýn kuvvet ve hareket meselelerine bulunduklarý katkýlar büyük bir öneme sahiptir ve Batý bilim tarihçilerinin ilgi alanlarýnda merkezî bir yer iþgal etme yolundadýr. P. Duhem ve E. Mach tarafýndan baþlatýlan ve A. Meier, E. J. Dijksterhuis, J. Murdoch ve diðer bilginlerin izlediði öncü çalýþmalar son dönem skolastik eserlerinin Aristo fiziðinin eleþtirilmesinde ve
Cezerî'nin otomatlarý böylelikle Galileo ve Newton'un çoðu fikirlerine kaynaklýk etmede ne kadar önemli olduðunu göstermiþtir. Bundan da önce son dönem skolastiklerini etkileyen Müslüman müelliflerin eserlerine daha geniþ bir ilgi gösterilmiþtir. Pisa Diyalogu adlý eserinde Galileo, asýl itibariyle John Philoponus'a geri giden ve son þeklini çeþitli müslüman simalarca, özellikle daha önce adý geçen Ýbn Sina ve Molla Sadra gibi âlimlerce geliþtirilmesine borçlu olan bu impetus teorisini kullanmýþtýr.
Müslümanlar tarafýndan geliþtirilen ikinci önemli kavram momentum kavramýdýr. Bu kavram Ýbnü'l-Heysem tarafýndan Kitabü'l-Menâzýr (Optik Hakkýnda Kitap) adlý eserinde tarif edilmiþ ve kuvvetü'l-hareke adý verilmiþtir. Bu kavramýn önemi ve fizik tarihinin modern döneme kadar uzanan bütün devreleri boyunca varlýðýný inatla sürdürdüðü düþünülürse onu geliþtiren Ýbnü'l-Heysem ve diðer müslüman fizikçilerin katkýsý daha net anlaþýlýr.
Müslümanlarýn kayda deðer bir diðer katkýsý da 'Avempace dinamiði' olarak adlandýrýlan ve ismini Endülüslü filozof Ýbni Bâcce'den (Latince'de Avempace) alan fizik konusudur. Yine Pisa Diyalogu adlý eserinde Galileo, Aristo'nun (hýz) teorisini tenkide tâbi tutarken, aslýnda Ýbni Bâcce'ye dayanýyordu. Nitekim bu filozofa ait fikirler Batý'da Ýbni Rüþd'ün Aristo'nun Fizika 'sýnýn IV. Kitabýný yazdýðý þerhte Ýbni Bâcce'den yaptýðý iktibaslar sebebiyle tanýnmaktaydý. Ýbni Bacce yer çekimini, akýllarýn felekleri döndürmesine benzer þekilde, cisimleri içinden hareket ettiren bir iç suret olarak kavramýþtý. Onun bu fi-kileri yankýsýný Galileo'da bulacaktý.
Genelde Müslümanlar Aristo fiziðinden bir çok yerde ayrýlarak mekanik ve dinamiðin çeþitli dallarýna önemli katkýlarda bulunmuþ ve hatta momentum gibi önde gelen kavramlarý geliþtirmiþlerdi. (Islamic Science, 139-140).
Müslüman ilim adamlarý, hem hassas tartan hem de estetik özelliðe sahip terazilerin yapýmýna da büyük oranda katkýda bulunmuþlardýr. Bu durum Ýslâm dünyasýnda günümüze kadar devam etmiþtir. Basit makinalann ve mekanik aletlerin çalýþma usûllerini de araþtýrmýþlardýr. Sabit b. Kurra (dokuzuncu yüzyýl) Batý'da daha sonra Liber Karatonis ismiyle meþhur olan manivelalar hakkýndaki eseri yazmýþtýr. Baðdat'ta, Benû Mûsâ ve baþkalarý ayný konuda eser vermiþtir. Ýbnü'l-Sa'atî (onücüncü yüzyýl) Þam saatini tanýmlamýþtýr ve "orada pek çok karmaþýk makine ve âleti tanýmlayan bir dizi çalýþmalar ortaya çýkmýþtýr.
Bu tip çalýþmalar Ebû'1-Ýzz el-Cezerî'nin meþhur eseri Kitab fi Marifet al-Hiyal el-Hendesiyya ile meyvasmý vermiþtir; bu eser muhtevasýnýn çeþitliliði ve güzel resmedilmiþ tablolarýn bolluðu sebebiyle Batý'da türlerinin içinde en çok bilineni hâline gelmiþtir. (Bkz.: A.K. Coomaraswamy, The Treatise of el-Cezerî on Automata, Boston, 1924; ve D. Hill, The Book of Knowledge of îngenius Mechanical Devices, Dordrecht-Boston,1974). Bugün Napoli müzesinde bulunan gök küresinin de mucidi olan Kaysar el-Hanefî su çarký üzerine bir eser vermiþtir. Diðer bazý Safevî ve Osmanlý müellifleri de otomatlar ve benzeri konularda eserler vermiþlerdir." (Islamic Science, sh. 145