Optik By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:41:56
Optik
Muhammed îhe Educator adlý eserin müellifi "Ýslâm ilminin en parlak sahasýnýn optik olduðunu" tesbit etmiþtir. Ve Meyerhof "bu sahada Ýbnü'l-Heysem (Alhazen) ve Kemalüddin'in matematiksel yeteneklerinin Öklid ve Batlamyus'tan çok ileri olduðu" görüþünü savunmaktadýr. (Arnold, a.g.e.). Müslüman fencilerin en Önde gelen ismi Ýbnü'l-Heysem'dir (965-1038). Temel eseri olan optik konulu kitabýnýn bugün sadece Latince baskýsý mevcuttur (On Optics). Ýbnü'l-Heysem, muhtemelen merceklerin büyütücü etkilerine iþaret eden ilk fizikçidir ve büyütücü merceklerin teorik keþfine çok yaklaþmýþtýr (Arnold, a. g. e.)- R-L, Gulick'e göre, "Roger Bacon ve optik hakkýnda eserler veren diðer ortaçað müelliflerinden özellikle Witelo optikle ilgili eserlerinde Ýbnü'l-Heysem'in Opticae Thesaurus adlý eserini temel almýþlardýr. Leonardo da Vinci ve Johan Kepler de Witelo'nun eserinden bir hayli istifade etmiþtir." (Muhammed The Educator, sh. 94-95).
Ýbnü'l-Heysem'den bahsederken Emir Ali þöyle yazmaktadýr: "O, Yunanlýlarýn görmenin mahiyeti hakkýndaki yanlýþ düþüncelerini düzeltir ve ýþýk ýþýnlarýnýn gözden objeye deðil, dýþ objeden göze ulaþtýðýný ilk kez gösteren kiþi oldu. Retina'nýn görmenin þekillendiði yer olduðunu ve orada meydana gelen izlenimlerin optik sinir vasýtasý ile göze ulaþtýðýný ispatladý. Ýki retinanýn simetrik kýsýmlarýnda görsel imajlarýn oluþmasýyla tek bir görüntü meydana gelmesi hadisesini de açýkladý."
Dr. Seyyid Hüseyin Nasr'ýn ifadesi ile, "ilmin bu dalýnda temel dönüþümü gerçekleþtiren kiþi Ýbnü'l-Heysem'dir. Öyle çok keþifte bulunmuþtur ki Öklid ve Kepler dönemleri arasýndaki en önemli optik âlimi olarak kabul edilmiþtir. Bazýlarý ona Müslüman fizikçilerin en büyüðü payesini vermektedir. Ýbnü'l-Heysem optik hakkýnda çok sayýda eser vermiþtir. Ancak konu hakkýndaki en temel eseri ve ayný zamanda orta çaðýn en önemli optik konulu eseri Kitabu l-Menazir (Opücaz îhe Saurus -Görüntüler Kitabý), ilk kez 1572'de Basle'de basýlmýþtýr. Bu eser sadece Witelo, Roger Bacon ve Peckham gibi erken dönem müelliflerini etkilemekle kalmamýþ, Kepler ve New-ton'un optiðe dair eserlerine de etkilerde bulunmuþtur. Onun Alhazen þeklinde yazýlan Latince ismi, Batý'daki optik araþtýrmacýlar için Öklid ismi kadar tanýnmýþtý." (a.g.e., sh. 141).
Ibnü'l-Heysem gayretlerini daha çok parabolik ve küresel aynalar ve onlarýn sapmayla ilgili özellikleri üzerinde yoðunlaþtýrdý. Nitekim günümüze onun ismiyle gelen Ýbnü'l-Heysem problemi (Alhazen's problem), küresel bir aynayla ilgilidir: Küresel bir ayna, bir nesne ve onun aynada yansýyan görüntüsü verilmiþtir. Yansýma noktasýný bulunuz. Bu problemin çözümü, Ýbnü'l-Heysem'in geometrik yolla çözdüðü dördüncü dereceden denkleme götürür. Ayný problem Huygens tarafýndan yüzyýllar sonra cebir yoluyla çözülmüþtür. Iþýk kýrýlmalarý sahasýnda Ýbnü'l-Heysem yansýmanýn; gelen ýþýn, normal ve yansýyan ýþýnlarýn ayný düzlemde olduðu þeklinde ifade edilen ikinci kanununu ispat eden ilk kiþidir.
Iþýðýn kýrýlmasý meselesine gelince; Ýbnü'l-Heysem bu sahada bir çok orijinal katkýlarda bulunmuþtur. Bunlarýn belki de en önemlisi, bir ýþýk ýþýnýnýn en kolay ve çabuk yolu izlediði þeklinde ifade edilen tezdir. Bu tez Fermaý adýyla birlikte anýlan 'en az süre' prensibini haber vermektedir. Ayrýca Ýbnü'l-Heysem, Newton'dan çok önce, kýrýlma yüzeyinde hýz dikdörtgenini uygulamýþ, sadece Snell Kanununu keþfetmeyi baþaramamýþtý. Zira hesaplamalarýnda sinüs fonksiyonlarýný deðil, kiriþleri kullanmýþtý. Atmosfer olaylarý hakkýndaki çalýþmalarý hem astronomi gözlemleri için hem de meteoroloji için büyük öneme sahip çalýþmalardýr.
Ýbnü'l-Heysem, deneyleri için kullandýðý mercekler yardýmýyla bir düzenek tasarladý. Camera obscura üzerinde ilk kez matematiksel incelemelerde bulundu. Yine ilk olarak, ýþýðýn düz bir çizgi üzerinde yol aldýðýný deneylerle ortaya çýkardý. Titizlikle bir çok deney tasarladý ve ayný zamanda problemleri matematiksel olarak analiz etmeye de muvaffak oldu. Ýþte bu sebeplerden dolayý o, çaðdaþ bilim tarihçileri tarafýndan önde gelen bir fizikçi olarak deðerlendirilmektedir." (S. H. Nasr, a.g.e., sh. 141-142).
Optik konusunda, Ýbnü'l-Heysem'den önce eser veren bir çok Müslüman müellif vardýr. Meselâ Kindî, Neyrîzî, Ýbni Sînâ, Bîrûnî, Nasîriiddîn Tûsî, Kutbeddîn Þirâzî ve Kemaleddîn Farsî bunlarýn baþýnda sayýlabilir. "Ýbnü'l-Heysem'in optiðini gökkuþaðýnýn açýklayýcý sebebi olarak kullanan" kiþi Kutbeddîn Þirazi'dir. Ona göre bu olay "su damlacýklarýnýn ýþýný yansýtmasý ve kýrmasý sonucunda meydana gelmekte Ýdi." Aristo ve Seneca gökkuþaðýný izah etmeye çalýþmýþ fakat baþaramamýþtý.
Kemaleddîn (ö. 1320 civan), Ýbnü'l-Heysem'in camera obscura ile ilgili deneylerini geliþtirmiþtir. Sarton'a göre "yüzey gerilimi ile bazý ampirik bilgiler Bhaþkara ve Kazvîm'nin eserlerinde yer almýþtýr. Müslümanlar onbirinci ve onikinci yüzyýllarda savaþ sanatý konusundaki temel geliþmelerin de öncüleri olmuþlardýr; Suriye'li Hasan el-Ramme askerlik ilmi hakkýnda iki Arapça eser vermiþtir." {Muhammed the Educator, sh. 95).