Mineroloji By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:15:05
Mineroloji
Müslümanlar tarafýndan (mineraloji hakkýnda) yazýlmýþ en önemli ve en etkili iki eser bir çok eski nüshasý bulunan -sözde- Aristo'nun Kitâb el-Ahcâr'ý (bkz. J. Ruska, Das Steinbuch des Aristoteles, Heidelberg 1912) ile Roger Bacon tarafýndan Secretum Secretorum adýyla Latince'ye çevrilmiþ olan nüshasý, Batý'da gayet iyi tanýnan ve yanlýþ olarak Aristo'ya atfedilen Kitâb Sýrr el-Esrâr adlý kitaptýr. Her iki eser de mevcut Aristo okulunun minerolojisiyle ilgili görüþlerinden pek azýný ele alan geç dönem Farsça, Süryanice ve Yunanca kaynaklardan derlemelerdir. Ýkisi de cisimlerin, özellikle madenlerin gizli özellikleriyle ilgilenmektedir (Bkz. M. Ull-mann, Die Natur und Geheimvvissenschaften im islam, Leiden, 1972, sh. 95 vd.).
Müslüman ilim adamlarýnýn mineroloji ve ilgili sahalarda eser vermeye baþladýklarý dönem Kindî'nin Risale fî Enva el-Cevâhir es-Semîne ve Gayrihâ (Kýymetli Taslar ve Diðer Tas Türleri Hakkýnda Risale) ve RÝsâle fî Enva el-Hicâre ve'l-Cevâhir (Deðiþik Taþ ve Mücevherler Hakkýnda Risale) adlý eserleri kaleme aldýðý 9. yüzyýldýr. Kindî ayrýca metalürji ve kýlýç yapýmý hakkýnda, Arapça'da türünün ilk örneði olan önemli bir risale de yazmýþtýr. Bu eserleri Câhýz, Nasr Ýbni Ya'kûb ed-Dîneverî'nin madenler ve taþlar hakkýnda yazdýðý eserler izlemiþtir... Muhammed Ýbni Zekeriyyâ er-Râzî, Risalelerinden birini madenciliðe ayýran Ýhvan-ý Safa ve Kitâb el-Mürþid (Kýlavuz Kitap) adlý madenler, taþlar ve metaller üzerine yazýlan çok önemli eserin sahibi Muhammed Ýbni Ahmed et-Temîmî'den daha sonraki müellifler pek çok defa iktibasta bulunmuþlardýr.
Ancak bu sahadaki en önde gelen eserler Ýbni Sînâ ve Bîrûnî'ye aittir. Ýbni Sînâ a'sýnda maden ve minerallerin tasviri ve tasnifi ile geniþ biçimde uðraþtý. Bîrûnî ise çoðu kimse tarafýndan konuyla ilgili en kayda deðer müslüman eseri olarak deðerlendirilen Kitâb el-Cemâhir fi Mar'ifet el-Cevâhir (Kýymetli Taþlar Hakkýnda Geniþ Bilgiler Kitabý) adlý eseri yazdý. Birûnî bu esaslý eserinde filolojik, mineralojik, fizikî, týbbî ve hatta felsefî yaklaþýmlarý birleþtirerek mineralleri bu yönleriyle incelemeye tâbi tutmuþtur. Bu yüzden sözkonusu eserin çeþitli yönleri hakkýnda çok sayýda araþtýrma yapýlmýþtýr. Meselâ bkz. F. Krenkow, "The Chapter on Pearls in the Book of Precious Stones by al-Biruni (Birûnî' nin Deðerli Taþlar kitabýnýn inciler üzerine olan bölümü)", Ýslâmic Culture, c. XV, 1941, sh. 399-421; ve c. XVI, 1942, sh. 11-36; Takiyüddin Hilali, "Die Einleitung zu el Birünî's Steinbuch" Sammlungen Orientalis-tischer Arbeiten, Heft 7, Leipzig, 1941. Ayrýca Ullmann, a. g. e., sh. 121, dipnot 1; ve S. H. Nasr, al-Birûnî: An Annotated Bibliog-raphy, Tahran 1974, sh. 87-94. (Islamic Science, sh. 53).
Mineroloji ve taþlar hakkýnda daha sonraki yüzyýllarda da Ebû'l-Abbâs et-Tîfâsî, Nasî-rüddîn Tûsî, Ebü'l-Kasým el-Kâþânî, Kazvinî, Hamdullah Mustavfî, Ýbnü'l-Cevzî ve Dâvûd el-Antakî gibi âlimler tarafýndan eserler verilmiþtir. Bu araþtýrmalar ve eserler Batý'daki mineraloji ilmini asýrlarca tesiri altýnda býrakmýþtýr.