Zooloji By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:06:28
Zooloji
S. H. Nasr'a göre zooloji ile ilgili eserler Küfe, Basra ve Ýslâm dünyasýnýn deðiþik bölgelerinde 8. ve 9. yüzyýllarda teþekkül etmeye baþladý. Ýçlerinden en önemlisi Câhýz tarafýndan yazýlan Kitâb el-Hayevân (Hayvanlar Hakkýnda Kitaptýr. 350 deðiþik hayvaný incelemiþ ve onlarý dört sýnýfa ayýrmýþtýr. Kindî ile Fârâbî zooloji üzerine de eser vermiþlerse de, bu ilme en büyük katký Ýbni Kuteybe'nin Uyun el-Ahbâr (Kaynaðýndan Bilgiler) ile yapýlmýþtýr. Ýbni Kuteybe eserinde zoolojiye önemli bir bölüm ayýrmýþtýr. Bir diðer eser Buzurg Ýbni Þehriyâ Râmhurmuzî'nin Acâib el-Hind'idýr (Bkz. F. S. Bodenheimer ve L. Kopf, The Natural History Section frotn a ninth Century 'Book of Useful Knowledge').
Onuncu yüzyýldan itibaren felsefî eserler zooloji araþtýrmalarýnýn baþlýca birikimini oluþturmaya baþladý. Ýhvân-ý Safâ'nýn en uzun risalelerinden biri hayvanlara ayrýlmýþtýr. Bu önemli risalesinde Ýhvan, bütün varlýk zinciri içinde hayvanlarý temelli þekilde ele alýr ve onlarý, herbirinin geliþtirdiði duyulara, üreme þekillerine ve kendilerine has huylarýna göre kriterlere ayýrarak sýnýflandýrýr.
Ýbni Sînâ da asýnda Önemli bir bölümü hayvan psikoloji ve fizyolojisini incelemeye ayýrmýþtýr. Bu bölüm Hristiyan dünyasýnda Abbreviatio Avicennae de animalibus (çev. Michael Scot) adýyla müstakil bir eser olarak meþhur olmuþtur. Ýspanya'da Ýbn Bâcce ve Ýbni Rüþd de zooloji hakkýnda kitaplar yazmýþlardýr.
Botanik'te olduðu gibi zoolojide de 13. ve 14. yüzyýldan itibaren ansiklopedik eserlerin içinde bir kýsým teþkil etmeye baþladý. Kazvînî kozmografisinde hayvanlara ayrý bir bölüm ayýrarak burada hayvanlar âlemini, her hayvaný savunma vasýtalarýna göre sýnýflandýrdý. Ayný þekilde Dýmeþkî, Nuveyrî, Dür-retü el-Gavvâs (Dalgýcýn Ýncisi) adlý eserinde Hamdullah Mustavfî, Mesâlik el-Ebsâr (Gözlerin Gezinmesi) adlý eserinde Ahmed ÝbnÝ Yahya el-Ömerî, anonim bir eser olan Tuhfet el-Acâib ve Turfat el-Garâib (Ýlginç Ve Görülmemiþ Þeylerden Hediye), Maîâlî el-Budûr (Dolunayýn Doðduðu Yerler) adlý kitabýnda Alâeddîn el-Cuzûlî, Subh el-A'þâ (Alacakaranlýk Þafaðý) adlý eserinde Kal-kaþandî, hayvanlarýn incelenmesine önemli bölümler tahsis ettiler (Islamic Science, sh. 63).
Daha sonraki bir dönemde (ondördüncü yüzyýl sonlan), Kemâleddîn ed-Demîrî tarafýndan yazýlmýþ olan Hayat el-Hayevân el-Kübrâ (Hayvanlarýn Hayatý Hakkýnda Büyük Kitap) adlý eser kendisinden önceki bütün kitaplarý sistemleþtirmiþ, Câhýz'ýnkinden sonra en yaygýn müslüman risalesi olmuþtur. Farsça ve Türkçe'ye tercüme edilmiþtir. Celâleddin es-Suyûtî bu eserin manzum bir özetini hazýrlamýþ ve bu kitap Latince'ye çevrilip 1663'te kaleme alýnmýþ olan Hierozocion'la. birlikte neþredilmiþtir. Hierozocion Ýncil ve Tevrat'ta zikredilen hayvanlarý, týpký Demiri'nin Kur'ân ve hadiste zikredilenler hakkýnda yaptýðý gibi incelemeye çalýþan bir eserdir (Islamic Science, sh. 66).
Hayvanlar âlemine duyulan ilgi yalnýzca sanatta deðil, edebiyatta da kendini gösterir.
Diðer taraftan müslümanlar özellikle atlarla da ilgilenen bir ilim dalý geliþtirmiþler ve bu konuda Esmâî, Abdülmü'min ed-Dimyâtî, Cevâlîkî ve Ýbni el-Münzir çok sayýda eser vermiþlerdir.
Daha önce bahsettiðimiz gibi müslümanlar, insanlarýn faydasý için zooloji dahil, tabiat tarihinin deðiþik alanlarýný incelemiþlerdir. Avcýlýktan týbba uzanan pek çok pratik sahada hayvanlarla ilgili araþtýrmalar yapýlmýþ, "veterinerlik ve insanýn tedavisinde hayvanlardan faydalanma" konusuna yoðun dikkat sar-fedilmiþtir. Bundan dolayý hayvanlarla ilgili konular eserlerin hem týp hem de zooloji bölümlerinde mevcuttur.