Sarayda bayram var By: hafiza aise Date: 24 Temmuz 2012, 12:20:55
Sarayda bayram var!
Sinan CECO • 78. Sayý / TARÝH
Ýmparatorluk coðrafyasý içerisinde yapýlan organizasyonlarýn en önemlisi genel bir organizasyon olduðu için Bayram Alayý’ydý. Tüm Ýslam coðrafyasýnda kutlanan bayramlarda, en renkli görüntüler ise þüphesiz Osmanlý Ýmparatorluðu’nun baþkenti olan Ýstanbul’da temaþa edilirdi.
Ýstanbul’da bayramlar bir baþka
Ýstanbul’daki bayram törenlerinin en büyük özelliði, Saray merkezli bir törenin cereyan etmesiydi. Yýlda iki defa kutlanan bu bayramlar, büyük ve küçük bayram olarak seyyahlarýn seyahatnamelerine geçmiþtir. Bunlardan büyük bayram, otuz gün boyunca tutulan orucun ardýndan kutlanan Ramazan Bayramý, küçük bayram ise, Hz. Ýbrahim ve oðlu Hz. Ýsmail vak’asýndan ötürü kutlanan Kurban Bayramý idi. Fakat Osmanlý teþrifatýnda bu iki bayramýn ritüelleri birbirinden çok farklý deðildi. Ramazan ve Kurban Bayramlarý olmak üzere yýlda iki defa gerçekleþen bu törenlere iliþkin kaideler ise Fatih Sultan Mehmed’in Fatih Kanunnamesi’yle belirlenmiþtir. Buna göre tören, arife gününü bayram gününe baðlayan gece baþlardý. Devlet erkâný da sabaha karþý saraya gelirdi. Gelenleri Babü’s Selam (ikinci kapý) önünde çavuþbaþý ile kapýcýlar kethüdasý karþýlar ve Babü’s Saade’ye (üçüncü kapý ya da taht kapýsý) doðru yürürlerdi. Gecenin siyahýnda saraya gelen ziyaretçiler, Babü’s Saade’ye uzanan bu yürüyüþü meþalelerin aydýnlattýðý yolda gerçekleþtirirlerdi. Padiþahýn oturacaðý bayram tahtý ise evvelden Babü’s Saade önüne konulmuþ olurdu. Bu sýrada padiþah da Hýrka-i Saadet Dairesi’nde veya saray mescidinde sabah namazýný kýlar, ardýndan da Enderun’daki Has Oda’ya geçip bayram kýyafetlerini giyer ve burada Enderunlularýn tebriklerini kabul ederdi. Akabinde Babü’s Saade aðasý eþliðinde Babü’s Saade önüne çýkan padiþah daha önceden hazýrlanmýþ bayram tahtýna oturur, padiþahýn tahta oturmasýyla birlikte mehter nevbet çalarak bayram törenini resmen baþlatýrdý. D’Ohsson’un kitabýnda yer alan gravür muayede töreninin baþladýðý sýrada mehterin nevbet çalýþýný anlatýyor. Bu sahneden sonra, avlunun en sonunda küçük kubbesiyle dikkat çeken Babü’s Saade önünde oturan padiþah, hiyerarþik düzene göre sýralanan devletlilerin bayram tebriklerini kabul ederdi. Padiþah, etek öpmeye gelen nakibüleþraf için ayaða kalktýðýnda ilk dua ve alkýþ yapýlýrdý. Hemen ardýndan da kapýcýbaþý tarafýndan getirilen þehzadeler ve Kýrým hanzadeleri getirilir, bunlar da padiþahýn bastýðý platformu (taht eþiði) öper ve daha sonra götürülürlerdi. Akabinde protokolün en alt sýrasýnda olanlar, rütbe rütbe yaklaþýr ve sýrayla etek öperlerdi. Bu þekilde gerçekleþen muayede yani bayramlaþma, sadrazamýn, diðer divan üyelerinin ve en son da þeyhülislamýn padiþah ile bayramlaþmasýyla son bulurdu.
Padiþahla beraber bayram namazýna…
Sarayýn ikinci avlusunda düzenlenen muayede töreni bittikten sonra padiþah, Has Oda’ya gider ve bayram alayý ile beraber bayram namazýný kýlmak için hazýrlanýrdý. Bu sýrada davetliler de orta kapý olan, Bâbü’s Selam önünde padiþahý beklerdi. Padiþahýn muhteþem bir atýn üzerinde orta kapýya gelmesiyle, alay kurulur ve sarayýn birinci kapýsý olan Bâb-ý Hümâyûn’dan çýkýlarak bayram namazýnýn kýlýnacaðý camiye doðru gidilirdi. Melling’in gravüründeki sahne de, Sultan III. Selim’in bayram alayýnýn, bayram namazýný kýlmak üzere, Bâb-ý Hümâyûn’dan çýkýþ anýný yansýtýyor. (III. Selim, sol tarafta, sarayýn dýþ duvarýnda yer alan kare þeklindeki burcun hemen altýnda sorgucuyla dikkat çekiyor.)