Zekeriyya Razi By: reyyan Date: 12 Temmuz 2012, 19:13:38
ZEKERÝYYA RAZÝ
(864/925)
Tabib
Latinlerin Rhazes diye adlandýrdýklarý, Doðu ve Batýlýlarca tanýnan meþhur tabip, Asýrlarca Avrupa'ya ders veren Müslüman- Türk bilginidir. 864'te Rey'de doðdu. Harika bir çocuktu. Önce filoloji ve matematik okudu. 30 yaþýna kadar sarraflýk yaptý, ney üfleyip musikide þöhret oldu. Baðdat'a gitti; Ýbn-i Musa ve Huneyn bin Ýshak'tan Yunan, Iran, Hint ve Ýslam týbbýný öðrendi. Uzman bir tabip olarak Rey'e döndü. 100 aday içinden seçilip hastane baþtabipliðine ve halifenin özel doktorluðuna getirildi.
Razi, asýrlarca kimsenin eremediði zirveye ulaþtý. Hükümdarlarýn çok itibar ettiði, halkýn candan sevdiði bir hekimdi. Tabipler onun engin tecrübesinden faydalanmak için kliniðine gider, muayenesini takip ederlerdi. Hastalara isabetli teþhis koyar, fakirleri ücretsiz tedavi eder, ilaç paralarýný verirdi.Nihayet binleri çekemedi bu dehayý, aðýr iftiralarla görevinden alýndý. Sýkýntýlara düþtü, gözleri görmez oldu. Kýz kardeþinin evinde 925 yýlýnda hayata gözlerini yumdu.
Batýlýlar ona "Þark'ýn Galen'i" derlerdi. Hâlbuki Razi, ondan çok ileri seviyelerdeydi. Paris Týp Fakültesi salonunda Ýbn-i Sina'yla birlikte fotoðrafýnýn asýlý olmasý, ona verilen deðerin belgesidir. Prof. P. Hitti onun için, "Bütün tabiplerin en büyüðü ve en çok eser yazanýdýr. Ortaçaðýn en orijinal düþünürü ve klinikçisidir. Eserleri, asýrlar boyu Batý'nýn anlayýþ ve idraki üzerine dikkat çeken büyük tesirler meydana getirmiþtir" der.
Dr. Signid Hunke'yse onu "Razi, meslek ve mesuliyet duygulu bir tabip, çaresizlerin yardýmcýsý, uzman bir klinikçi, gözlemci ve kendi çaðýna kadar gelen týbba dair bütün ilmi malzemeyi düzenleyip ortaya koyan bir sistematikçidir" diye tanýtýr.
Ýlme Hizmeti:
Razi, týbbý Yunan tababetinden ayýrýp baðýmsýz Ýslam tababeti haline getirdi. Çiçek ve kýzamýk hastalýklarýnýn teþhis ve tedavi yöntemini keþfetti. Kalp sektelerine karþý kan almayý uyguladý. Ameliyatlarda hayvan baðýrsaðýný dikiþ maddesi olarak ilk o kullandý. Hafif müshilleri, inmelerde ýslak kupa çekmeyi, ateþli hastalýklarda soðuk suyu ilk o tatbik etti. Kaytan (fitil) yakýsýný, sesi meydana getiren sinirleri keþfetti. Mafsal romatizmasý, taþ, mesane, böbrek ve çocuk hastalýklarýyla ilgili engin ve zengin bilgi sahibiydi.
Haçlý seferlerinden önce papazlar banyo ve beden eðitimi yapmayý çok çirkin, fuhuþ ve sefihatý gibi kötü görürlerdi. Razi'yse hastalarýna beden eðitimi ve banyo yapmayý tavsiye etti, onlarý en sýhhi yerlere yerleþtirdi. Tedavide nebati ilaçlara öncelik verdi. Damla hastalýðýyla romatizmayý birbirinden ayýrdý. Asýrlar boyu müshil ve kusturucu olarak genelde tehlikeli bir ilaç olan "Drastica" kullanýlýrdý. Razi bugün bile beðenilen hafif ve iç açýcý ilaç olarak sinameki yapraklarý, demir- hindi sabýr ve ravendi kullandý. Böbrek ve mesanedeki taþlarý ilk defa ilaçla parçalatma veya ameliyatla çýkartma yöntemini buldu.
Hastaya Moral:
Razi'ye kadar tedavisi imkânsýz hastalar -Hipokrat'ýn görüþleri ýþýðýnda- ölüme terk edilirdi. Razi'yse "Doktor, hastalarýný iyi olacaklarýna inandýrmalý ve onlara þifa ümidi vermelidir. Eðer netice alýnacaðýndan emin deðilse, ölmeden önce hastanýn cesaretini artýrmalý, ona yaþama kudreti telkin etmelidir" dedi. Böylece tedavisi imkânsýz hastaya yardým ve ihtimam gösterilmesini isteyen ilk hekimdi. Ona göre ölümü yaklaþan hastaya iyileþeceði kanaati telkin edilmeliydi.
Ruh hastalarýný tedavi konusunda da Batýlý hekimlere yol gösterdi. Avrupa ancak 18. asrýn ortalarýnda Razi'nin bulunduðu noktaya gelebildi. 0 tarihe kadar Batý'da akýl ve ruh hastalýklarýna, hastanýn günahý ve þeytana kapýlma olarak bakýlýyor, hastalar hücrelere atýlýyor ve dövülüyordu. Ýslam dünyasýndaysa o çaðda bu tür hastalar, modem hastanelerde tedavi görüyordu.
Tarihte ilk defa tabiat ilimleri felsefesini kurdu, Bu felsefe Batý'da ancak 15. asýrda, gözlem ve deneyse 17. asýrda görülebildi.
Yer çekimini Newton'dan önce Razi'nin ispat ettiðini görüyoruz. Ayrýca o, ünlü bir kimyacýydý. Kimyayý týbbýn hizmetine soktu. Hâlbuki Batýlý buna ancak Pracelsus'la ulaþabildi. Yaptýðý ilaçlarý önce hayvanlar üzerinde denedi. Geliþtirdiði ilaçlardan biri Fransa'da Blanc Rhasis adýný aldý. Ýlaçtan hoþlanmayan hassas hastalar için fena lezzetli "roob"u, bugünkü gibi þekerli ve kaygan maddelerle kapladý. Sülfürik asit ve saf suyun kâþifi de odur. Razi, tarihin temiz sinesine adý nakþedilen ve nadir yetiþen bir Ýslam bilginidir. Týp dünyasý onu þükranla yâd etmektedir.
Eserleri:
Razi'nin eserleri, 17. asra kadar Batý fakültelerinde temel eser ve ders kitabý olarak okutuldu. "Onun eserleri Ýbn-i Sina ve Ýbn-i Rüþd'ün kitaplarý gibi, Hipokrat ve Galen'in eserlerine denk tutuldu; bunlar olmadan tedaviye cesaret eden doktor, toplumun saðlýðýný bozar" denmiþti.
Razi, çoðu týbba ait olmak üzere 184 kadar eser yazdý. En meþhuru El-Havi'dir. 30 ciltli bir týp ansiklopedisidir. 15 yýl çalýþtý ve eser tamamlanmadan öldü. Avrupa ve Ýslam âleminde asýrlarca en çok itibar edilen þaheserdir. Týbba ait her mesele bütün detaylarýyla aydýnlatýlmýþtýr. Önce 1279, sonra 1486 yýlýnda Latince'ye tercüme edildi. Batý'da sadece 1486-1542 yýllarý arasýnda 5 defa basýldý. Ýngilizce dâhil birçok Batý diline çevrildi. 17. asra kadar Batý'nýn ders kitabý oldu. Kimya dalýnda 12 adet eser yazdý. Bunlardan Kitab'üs-Sýr-il Esrar Kitabý, 14. asra kadar Batý'da kimya ilminin baþ eseri oldu. Birçok dile çevrilip basýldý.
Kitabü't-Týbb el- Mansuri, Horasan hükümdarý Mansur'a ithaf edilmiþ olup 10 cilttir. Ýlk Latince tercümesi 1480'de yayýnlandý. Eserin bazý bölümlerinin tercümeleri son zamanlarda Avrupa'da tekrar basýldý.
El-Cüderi Ve'l Hasba (Çiçek ve kýzamýk), Razi'nin Batý'da en çok tanýnan eseridir. Tarihte bu konuda yazýlan ilk kitaptýr. (40'tan fazla baskýsý yapýldý.) El-Mulahhas, Kitabü'l-Muluki...,
Razi'nin ayrýca teoloji, felsefe, astronomi, matematik konularýnda kitaplarý vardýr. Mýknatýsý Demirin Çekme Sebebi, Dünyanýn Þekli, Dinlerin Kritiði, Ýlahi Ýlim bunlardan bir kýsmýdýr.
(Eðitim Bilim Dergisi)