Yahya B. Galib Hayyat By: reyyan Date: 12 Temmuz 2012, 19:12:26
YAHYA B. GÂLÝB HAYYÂT
(v.835)
Ýlk devir astronom ve astrologlarýndan.
Hayatý hakkýnda yeterli bilgi yoktur. Baðdat'ta yaþadýðý, ünlü Bermekî ailesinden Yahya b. Hâlid ile iyi iliþkiler içinde bulunduðu ve dönemin önde gelen astronom-astrologlarýndan Mâþâallah b. Eserî'nin talebesi olduðu bilinmektedir. Kaynaklarda 210-240 (825-854) yýllarý arasýnda verilen farklý tarihlerden 220'de (835) öldüðü sanýlmaktadýr. Ýsim ve künye benzerliðinden dolayý, çaðdaþý olan tarihçi Halîfe b. Hayyât ve meslektaþý Endülüslü Yahya b. Hayyât ile karýþtýrýlmamasý gerekir. Hayât, Ýslâm dünyasýndan çok Ortaçað Avrupasý'nda tanýnmýþtýr; birçok Batýlý müellifin ondan Albohali, Aboali, Alchait. Alghihac, Albenahait gibi isimlerle ve Mâþâallah'tan sonra en önemli astrolog olarak bahsettiði görülür.
Eserleri:
Çeþitli kaynaklarda adlarý geçen on iki kadar eser ona atfedilmekteyse de bunlardan ancak beþinin günümüze ulaþtýðý bilinmektedir.
1. Kitâbü'l-Mevâlîd. En meþhur eseri olup baþta kiþinin doðum zamanýyla ilgili meseleler olmak üzere çeþitli astrolojik konularý ihtiva eder. Ýbn Tavus (ö. 664/1266), nücüm ilminin tarihi ve önemli þahsiyetlerine dair yazdýðý eserinde Ýslâm âleminde bu konuda yetiþmiþ büyük âlimler arasýnda Hayyât'ýn adýný bu eseriyle birlikte zikretmektedir. Hayyât'ýn, hocasý Mâþâallah'ýn ayný adý taþýyan eserinden baþka Dorotheos ve Batlamyus ile bazý Hermetik kaynaklardan da faydalandýðý bu kitabý Ortaçað Avrupasý'nda büyük yanký uyandýrmýþ, 1136'da Tývolili Platon, 1153'te Sevillalý (Ýþbîliye) Johannes tarafýndan Latince'ye tercüme edilmiþtir. Johannes'in tercümesi Nürnberg'de Albohali Arabis astrologi antiquissimi ac clarissimi de iudiciis nativitatum adýyla 1546 ve 1549 tarihlerinde basýlmýþtýr. Avrupalý âlimler Hayyât'ýn bu eserine sýk sýk baþvurmuþlardýr. Avusturyalý Leopold'un (XIII. yüzyýl) Compilatio de astrorum adlý eserinde Kitâbü'l-Mevâlîd'ýn Johannes tercemesinden faydalandýðý anlaþýlmaktadýr. Eserin ayný Latince tercümeye dayanýlarak Fransýzca'ya da çevrildiði sanýlmaktadýr. Kitâbü'l-Mevâlîd’in mevcut yazma nüshalarý içinde Ýskenderiye nüshasý otuz sekiz bölüm baþlýðý ihtiva etmektedir. Ancak eserde 8, 9, 14, 15 ve 37. baþlýklar farklý konulan iþlemekle birlikte mükerrer olup 12, 13, 27, 28. baþlýklar ise atlanmýþtýr. Dolayýsýyla bu nüshada toplam otuz dokuz baþlýk bulunmaktadýr. Halbuki eserin Johannes tercümesini esas alan Nürnberg baskýsýnda (1546) kýrk beþ baþlýk yer almaktadýr ve bu durum, Latince tercümenin eksiksiz bir nüshadan yapýldýðýný düþündürmektedir.
2. Kitâbü'l-Mesâ'il. Ýskenderiye'de el-Mektebetü'l-belediyye'de bulunan bir nüshasýndan tam adýnýn Kitâbü'l-Mesâ'il el-müstedelli aleyhâ mine'l-büyûti'l-isney aþer ve'l-kevâkibi's-seb’a olduðu öðrenilmektedir. Eserin Kitâbü Sýrri'l-amel adýný taþýyan bir nüshasý da Berlin Staatsbibliothek'tedir. Gezegenlerin burçlar feleðine nisbetle bulunduklarý konumlarýn yeryüzündeki olaylar üzerine tesirlerini ele alan kitabýn bazý bölümleri baþka müellifler tarafýndan aynen veya özetlenerek iktibas edilmiþtir. Meselâ Ýbrahim en-Nâsýrî'nin astroloji alanýndaki eserinin alt baþlýklarýndan biri "Bâbü'n-nazar fi'l-hurûb min kitabi Ebî Alî el-Hayyât" þeklindedir. Hayyât bu eserinde de hocasý Mâþâallah'tan baþka Dorotheos, Valens, Batlamyus, Eutokios ve Ömer b. Ferruhân et-Taberî'ye atýflarda bulunmaktadýr.
3. Kitâbü Tahvili sini'l âlem.
4. Kitâbü'l-Kýrânât.
5. Kitâbü Mefâtîhi'l-kazâ'
Bazý kaynaklarda müellife Fevâ'idü felekiyye adlý bir kitap daha nisbet ediliyorsa da bu eser, Kitâbü'l-Mesa'il'in Dârü'l-kütübi'l-Mýsriyye'de, Fevâid min kelâmi Ebî Alî... tete’allak bi'l-ahkâm fî ilmi'l-felek adýyla kayýtlý muhtasarý olmalýdýr. Klasik kaynaklarda zikredilen Hayyât'a ait diðer eserler de þunlardýr: Kitâbü'l-Medhal, Kitâbü'l-Meânî, Kitâbü'd-Düvel, Kitâbü Tahvili sini'l-mevâlîd, Kitâbü'l-Menþûr, Kitâbü Kadîbi'z-zeheb, Kitâbü'n-Nüket.
(T.D.V. Ýslam Ans. 16/105)