Merverruzi By: reyyan Date: 12 Temmuz 2012, 18:56:16
MERVERRÛZÎ, EBU ALÝ
(ö. 462/1069)
Þafiî müctehidi ve kadý.
Ebû Alî el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Merverrûzî. Þafiî ulemâsý arasýndaki þöhretine raðmen hayatý hakkýndaki bilgiler sýnýrlýdýr. Nisbesinden, Horasan bölgesinde Murgâb nehrinin yukarý kýsmýnda küçük bir þehir olan Merverrûzlu olduðu anlaþýlmaktadýr. Bu þehir kýsaca Merrûz þeklinde telaffuz edildiðinden nisbesi Merrûzî olarak da kaydedilmektedir. Kadýlýk yapmasýndan dolayý daha çok Kadý Hüseyin diye tanýnmýþtýr. Çaðdaþý Ebû Âsim el-Abbâdî (ö. 458/1066), Þafiî ulemâsýnýn biyografisine dair eserinde kendisinden birkaç kelimeyle söz ederek onun "ilmin süsü" ve derin kavrayýþ sahibi olduðunu belirtir. Kendisine en yakýn müelliflerden Þafiî fakihi ve tarihçi Abdülgâfir el-Fârisî (ö. 529/1135) Merverrûzî'yi "Horasan fakihi" diye niteleyerek Nîþâbur'da hadis tahsil ettiðini, çaðýnýn onunla tanýndýðýný; künyesini Ebû Muhammed olarak kaydeden Sem'ânî ise devrinin imamý olduðunu, kendisinden dolayý Merverrûz'un ulemâ yataðý ve fukaha uðraðý haline geldiðini kaydeder. Sonraki kaynaklarda zikredildiðine göre Abdullah b. Ahmed el-Kaffâl el-Mervezî'den fýkýh okudu ve önde gelen talebeleri arasýnda yer aldý. Ebû Nuaym Abdülmelik b. Hasan el-Ýsferâyînî, Ebû Biþr Ahmed b. Muhammed el-Herevî ve baþkalarýndan hadis rivayet etti. Baþta fýkýh olmak üzere dinî ilimlerde uzmanlaþtý, bölgede adýný duyurdu. Kaynaklarda muhakkik ve müdekkik bir âlim olduðu, "Habrü'l-ümme" (ümmetin büyük âlimi) lakabýyla anýldýðý kaydedilir. Yetiþtirdiði talebeler arasýnda Ýmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî, Abdurrahman b. Me'mûn el-Mütevellî, Ferrâ el-Begavî, Hasan b. Abdullah en-Nîhî, Ebü'l-Fazl Abdülkerîm b. Yûnus el-Ezcâhî, Sa'd b. Abdurrahman el-Esterâbâdî, Abdürrezzâk b. Hassan el-Menîî, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ahmed es-Serahsî gibi âlimler bulunmaktadýr. Merverrûzî 23 Muharrem 462 (11 Kasým 1069) tarihinde Merverrûz'da vefat etti.
Merverrûzî, mezhep imamýnýn usul ve kaidelerine baðlý kalarak ictihad yapan "ashâbü'l-vücûh" müctehidlerden sayýlmakta, et-Ta’lîka'sýnda da görüldüðü üzere kendisinden mezhebin diðer önde gelen âlimlerinin görüþlerine aykýrý : ichadlar nakledilmektedir (bazý görüþleri için bk. Sübkî, IV, 359-365). Nevevi’nin kaydettiðine göre müteahhir Horasan ulemâsýnýn eserleriyle (Mütevellî'nin et-Tetimme ve et-Tehzîb'i, Cüveynî'nin Nihayetü'l-matlab'ý gibi) Gazzâlî'nin kitaplarýnda "kadý" kelimesi mutlak olarak kullanýldýðýnda Ebû Ali el-Merverrûzî, Irak Þafiî ulemâsýnýn kitaplarýnda ise Ebû - Hamid Ahmed b. Biþr el-Merverrûzî kastedilir. Buna karþýlýk Ýbnü's-Salâh eþ-Þehrezûrî Ebû Ýshak eþ-Þîrâzî ve Iraklý âlimlerin fýkýhla ilgili hususlarda mutlak olarak kadý kelimesiyle Ebü't-Tayyib et-Taberi’yi, Ýmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî ve Horasanlý âlimlerin ise Ebû Ali el-Merveruzî'yi kastettiklerini belirtir.
Eserleri.
1-et-Ta’lîka (et-Ta'lýku kebîr). Mezhepler arasý mukayeseli bir fýkýh kitabý olup Ýmam Þafiî'nin öðrencisi Müzenî'nin el-Muhtasar'ýnýn geniþ bir þerhidir. Müellif, eserinin ilmin önemi, Safi ve önde gelen talebeleri, taklid ve icma konularýný kapsayan giriþinde ilimde derinleþen üç kiþinin bulunduðunu söyler: Mâlik'in ahbârda güçlü, re'y ve istinbatta zayýf, Ebû Hanîfe'nin re'y ve istinbatta güçlü, ahbârda zayýf, Þafiî'nin ise her iki alanda da güçlü olduðunu ve bu sebeple onun mezhebini seçtiðini belirtir. Merverrûzî, Ýmam Þafiî ve öðrencileriyle daha sonraki Þafiî ulemâsý yanýnda Ebû Hanîfe ve talebeleri Mâlik, Ahmed b. Hanbel,Evzâî, Ýbn Þihâb ez-Zührî, Dâvûd ez-Zâhiri, Ebû Sevr, Hasan-ý Basrî, Ýshak b. Râhuye ve diðer birçok âlimin görüþ ve delilerine yer vermiþ, eleþtirilerde bulunarak kendi kanaatini belirtmiþtir. Kitap, özellikle Ýmam Þafiî ve öðrencilerinden nakledilen görüþ ve rivayetlerin deðerlendirilmesi bakýmýndan önem taþýr. Nevevî : bu eserin çok faydalý ve ayrýntýlý bilgiler ihtiva ettiðini, fakat nüshalarý arasýnda farklýlýklar bulunduðunu belirtirken Ýsnevi, Merverrûzî'nin birbirinden farklý iki Talîk'i olduðunu söyler ve bunun onu yazan öðrencilerin ihtilâflarýndan kaynaklandýðýna iþaret eder. Ýbn Hallikân'dan naklen müellifin, öðrencisi Ebü'l-Sehl b. Ahmed el-Ergiyânî için söylediði, “Hiç kimse onun gibi benim tarîkime (mezhep imamýnýn görüþünü tesbitte yol yöntem) ta'likte bulunamadý; bana ait iki Talîk vardýr" sözünü buna delil gösterir (Tabakât, I, 408; Ýbn Hallikân, 11, 434; burada sondaki ifade yoktur). Topkapý Sarayý Müzesi Kütüphanesi'nde kayýtlý bulunan (III. Ahmed, nr. 718) ve taharetle kýsmen namaz bahislerini kapsayan I. cilde ait tek nüsha Ali Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd tarafýndan neþredilmiþtir (I-II, Mekke, ts. (1416/1995).
2. el-Fetâvâ. Fukaha arasýnda meþhur olup bir nüshasý Bibliotheque Nationale'de kayýtlýdýr. (nr. 983).
3. Þerhu Füru’i Ýbni'l-Haddâd. Ýbnü'l-Haddâd el-Kinânî'nin eserine yazdýðý þerhtir.
4. Tarikatü’l-hilâf. Dârü'l-kütübi'l-Mýsriyye'de yazma bir nüshasý bulunan eseri (Brockelman, GAL Suppl., I, 669) Muhammed en-Necîmî’nin neþre hazýrladýðý kaydedilmektedir (et-Ta’lika, neþredenlerin giriþi,I.7)
5. Esrârü'l-fýkh.
6. Þerhu Telhisi Ýbni’l-Kâs (tamamlanmamýþ). Ýsnevî son kitabýn kendisinde bulunduðunu söyler.
(T.D.V.Ýslam Ans. 29/232-233)