Merginani By: reyyan Date: 11 Temmuz 2012, 11:18:55
MERGÎNÂNÎ
(ö. 593/1197)
el-Hidâye adlý eseriyle tanýnan Hanefî fakihi.
Ebü'l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî el-Mergînânî. Mâverâünnehir'de Fergana bölgesine baðlý Merginân þehrinin Riþtân köyünde doðdu. Hz. Ebû Bekir'in soyundan olup çeþitli âlimler yetiþtiren bir aileye mensuptur. Leknevî, el-Hidâye'nin matbu nüshasýnýn baþýna koyduðu biyografide Mergînânî'nin 8 Receb 511'de (5 Kasým 1117) doðduðuna dair bir rivayet nakleder. Ziriklî'nin verdiði 530 (1136) yýlýnýn, Mergînânî'nin kendilerinden ders aldýðý hocalarý Sadrüþþehîd'in 536 (1141-42), Necmeddin en-Nesefî'nin 537 yýlýnda öldükleri dikkate alýndýðý takdirde yanlýþ olduðu anlaþýlýr.
Mergînânî, Þemsüleimme es-Serahsî'den ders alan anne tarafýndan dedesi Ebû Hafs Ömer b. Ali ez-Zenderâmasî, Necmeddin en-Nesefî, Sadrüþþehîd, Alâeddin es-Semerkandî'nin öðrencisi Ziyâeddin Muhammed b. Hüseyin el-Bendenîcî, Þemsüleimme es-Serahsî'nin öðrencisi Osman b. Ali el-Bîkendî, Ebû Muhammed Ziyâeddin Sâid b. Es'ad el-Mergînânî ve Kývâmüddin Ahmed b. Abdürreþîd el-Buhârî gibi hocalardan okudu. Baþta fýkýh olmak üzere hadis, tefsir, Arap dili ve edebiyatý alanlarýndaki bilgisiyle tanýndý. Kaynaklarda "imam, hafýz, muhakkik" gibi sýfatlarla anýlmakta, çaðdaþlarý Kâdîhan, Burhâneddin Mahmûd b. Ahmed el-Buhârî, Zahîrüddin Muhammed b. Ahmed el-Buhârî ve Ahmed b. Muhammed el-Attâbî gibi âlimler tarafýndan ilmî dirayeti dile getirilmektedir. Taþköprizâde, kendisini Hanefî mezhebi içerisinde ashâb-ý tercihten sayarken Leknevî onun mezhepte müctehid kabul edilmesinin daha doðru olacaðýný, son dönem Osmanlý âlimlerinden Seyyid Bey ise kitaplarýnýn meselede müctehid olduðuna þahitlik ettiðini belirtmektedir. Mergînânî'nin Öðrencileri arasýnda oðullarý Celâleddin Muhammed ve Nizâmeddin Ömer yanýnda Þemsüleimme el-Kerderî, Celâleddin Mahmûd b. Hüseyin el-Üsrûþenî ve Talîmü'l-müte'allim müellifi Zernûcî gibi âlimler bulunmaktadýr. 14 Zilhicce 593'te (28 Ekim 1197) vefat eden Mergînânî Semerkant'ta defnedildi.
Mergînânî, el-Hidâye 'de fýkýh konularýnýn tasnifýyle ilgili olarak önceki Hanefî hukukçularýnýn sistematiðine baðlý kalmakla birlikte zaman zaman farklý düzenlemeler de yapmýþ, meselâ nafakaya dair hükümler nikâh bölümünde ya da müstakil bir bölüm halinde ele alýnýrken Mergînânî bu konuya talâk kýsmýnda temas etmiþtir. Onun diðer hukukçulardan farklý görüþler benimsediði de görülmektedir. Kocanýn iktidarsýzlýðý durumunda söz konusu edilen bir yýllýk bekleme süresinde güneþ takviminin esas alýnmasý gerektiði þeklindeki görüþe karþýlýk (Serahsî, V, 101) Mergînânî ay takvimini dikkate almýþtýr (el-Hidâye, II, 27).
Eserleri.
1. Bidâyetü'l-mübtedî ( Kahire 1355/1936). Muhammed b. Hasan eþ-Þeybânî'nin el-Câmiu'þ-saðir'i ile Kudûrî'nin el-Muhtasarýnda mevcut meselelerin bir araya getirildiði eseri Ebû Bekir b. Ali el-Hâmilî en-Nazmü'l-mensûr (Dürrü'l-mühtedi zuhru'l-muktedî) adýyla nazma çekmiþ, Ebû Bekir el-Haddâd bu manzumeyi Sirâcü'z-zalâm ve bedrü't-tamâm adýyla þerhetmiþtir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1051; ayrýca bk. Suppi, 1,646).
2. el-Hidâye (Kahire 1282; nþr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Kahire 1385/1966). Müellifin Bidâyetü'l-mübtedî üzerine yaptýðý bir þerh olup Hanefî mezhebinin en tanýnmýþ ve en çok güvenilen metinlerinden biridir. Üzerinde pek çok þerh, haþiye ve ihtisar çalýþmasý yapýlan kitap çeþitli dillere çevrilmiþtir.
3. Muhtârât (muhtar) ü'n-nevâzil. Fýkha dair olan eserin ibadetlerle ilgili bölümü Mahmûd Muhammed Ýsmail tarafýndan Medine el-Câmiatü'l-Ýslâmiyye külliyyetü'þ-þerîa'da yüksek lisans tezi olarak neþre hazýrlanmýþtýr.
4. et-Tecnîs ve'l-mezîd fi'l-fetâvâ. Klasik fýkýh kitaplarýnýn sistematiðine sahip, vâkiât türü hacimli bir eserdir.
5. Kitâb fi'l-feraiz
6. Kitâbü'l-Hac (Menâsikü'l-hac Kaynaklarda Mergînânî'nin hacca dair bir eserinden söz edilmekte olup çeþitli fýkýh kitaplarýnýn hacla ilgili bölümlerini bir araya getiren bir mecmuanýn içerisinde bu adla yer alan metnin, yapýlan karþýlaþtýrmada hac konusunda müstakil bir kitap deðil el-Hidâye'nin "Kitâbü'l-Hac" bölümünden ibaret olduðu görülmüþtür.
7-Kifayetül-müntehi. Müellif, Bidayetül Mübtedi ye þerh olarak baþladýðý bu eserin yaklaþýk seksen cüzlük bir hacme ulaþmasý ve çok daðýnýk olmasý sebebiyle okuyucuyu býktýracaðýndan endiþe ederek çalýþmasýný tamamlamaktan vazgeçmiþ ve daha kýsa bir þerh olan el-Hidaye yi kaleme almýþtýr. Merginani, el-Hidaye de ayrýntýsýna giremediði bazý meseleler için bu þerhe atýfta bulunur…
(T.D.V.Ýslam Ans. 29/182-183)