Leknevi By: reyyan Date: 11 Temmuz 2012, 11:02:01
LEKNEVÝ
(1848-1886)
Hindistanlý muhaddis ve Hanefî fakihi.
Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî. Banda'da (Hindistan) doðdu. Soyu Ebû Eyyûb el-Ensârî'ye dayandýðý için Ensârî nisbesiyle de anýlýr. Babasý hadis, fýkýh ve aklî ilimlere dair otuzdan fazla eser vermiþ bir âlimdir. Leknevî on yaþýnda iken Kur'an'ý ezberledi, babasýndan aklî ve naklî ilimleri öðrendi. Hafýzlýk yaptýðý yýllarda Farsça, belagat ve hat dersleri aldý. On yedi yaþýnda öðrenimini tamamladýktan sonra babasýyla gittiði Haydarâbâd'da Medresetü'n-Nizâmiyye'de iki yýl eðitim öðretim faaliyetinde bulundu. Babasýyla hacca gitti (1863), dönüþünde Haydarâbâd'da tedrîs ve telif hayatýna devam etti. Babasýnýn Haydarâbâd'da kadýlýk ve Adâletü'n-Nizâmiyye'de yöneticilik görevinde iken vefat etmesi üzerine (1868) bu görev kendisine verilmek istendiyse de kabul etmeyip Banda'ya döndü ve amcasý Muhammed Mehdî'nin kýzýyla evlendi.
Leknevî, ikinci haccý sýrasýnda Ahmed b. Zeynî Dahlân ve Ýbn Humeyd'den Mekke'de, Muhammed b. Muhammed el-Arab el-Maðribî, Abdülganî b. Ebû Saîd el-Ömerî el-Müceddidî ve Ali el-Harîrî el-Medeni’den Medine'de bazý eserlerin rivayeti için icazet aldý. Babasýnýn dayýsý Muhammed Ni'metullah b. Nûrullah el-Ensârî'den matematik ve aklî ilimler, Muhammed Hadim Hüseyin el-Muzafferpûrî'den Farsça ve riyâziyyât öðrendi. Hamîdüddin Ferâhî'den fýkýh okudu. Kýsa ömrüne raðmen Zahîr Ahsen en-Nimevî, Muhammed Abdülbâki el-Leknevî, Ýdrîs b. Abdülalî en-Nekrâmî gibi pek çok öðrenci yetiþtirdi (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 120-145). Leknevî 30 Rebîülevvel 1304'te (27 Aralýk 1886) vefat etti. Kaleme aldýðý biyografisinde kendisinde sâdýk rüya görme özelliðinin bulunduðunu, meydana gelecek olaylar hakkýnda rüya yoluyla açýkça veya iþaretle bilgi sahibi kýlýndýðýný, bu yolla sahabe ve ileri gelen âlimlerle görüþerek kendilerinden faydalandýðýný ileri sürmüþtür (er-Ref’ ve't-tekmîl, neþredenin giriþi, s. 28).
Usul ve fürû ilimlerinde söz sahibi olan Leknevî delillerden hüküm çýkarmada oldukça mahirdi. Hanefî olmasýna raðmen mezhebin görüþüne muhalif açýk bir delil bulduðunda mezhebin görüþünü kabul etmezdi (Abdülhay el-Hasenî, el-i’lâm, VIII, 1268). Hadis ilimleri ve fýkýh yanýnda tefsir, tarih, ensâb, edebiyat, felsefe ve mantýkla da meþgul olan Leknevî, Ýngiliz idaresinin Hint alt kýtasýný iþgalinin en yoðun yaþandýðý dönemde dinin temel kaynaklarýna dönüþ hareketine önem vermiþ, bu durum halkýn kendisine olan güvenini arttýrmýþ, Seyyid Ahmed Han öncülüðünde devam eden Ýngiliz yanlýsý çabalarýn halk nazarýndaki etkisinin azalmasýnda önemli rol oynamýþtýr.
Eserleri. 120'ye yakýn çalýþmasý bulunan Leknevî'nin tahkik ederek neþrettiði kitaplara mukaddimeler yazmak, eserin müellifi, þarihleri, o sahada yazýlan diðer eserler hakkýnda bilgi vermek, eserin muhtelif nüshalarýna baþvurarak güvenilir bir nüsha ortaya koymak ve gerekli yerlere notlar düþmek suretiyle o zamana göre yeni bir tahkik usulü geliþtirdiði kabul edilmiþtir (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 158-159). Belli baþlý eserleri þunlardýr:
Hadis.
1. et-Ta’lîku'l-mümecced alâ Muvatta'i'l-Ýmâm Muhammed. Ýmam Mâlik'in el-Muvatta’ýnýn Muhammed b. Hasan eþ-Þeybânî rivayetinin þerhidir (Leknev 1297, 1306 (taþbaský), 1346; nþr. Takýyyüddin en-Nedvî, I-III, Dýmaþk 1412/1991).
2. er-Ref ve't-tekmîl fi'l-cerh ve't-tafdîl. Cerh ve ta'dîl konusundaki belli baþlý yanýlgýlarý ortaya koyan eser Leknevî'nin saðlýðýnda Mizânü'l-itiidâl'ýn eki olarak yayýmlanmýþ (Leknev 1301/1884, 1309), daha sonra Abdülfettâh Ebû Gudde'nin tahkikiyle neþredilmiþ (Halep 1383/1963; Beyrut 1388/1968), Ebû Gudde 3. baskýdan itibaren (Beyrut 1407/1987) esere hacminden daha geniþ dipnotlar eklemiþtir.
3. el-Âsârü'l-merfu’a fi'l-ahbâri'l-mevzûa. Adý bazý kaynaklarda yanlýþ olarak el-Envârü'l-merfû'a þeklinde kaydedilen eser (Kehhâle, XI. 235; Abdülhay el-Kettânî, II, 729), belirli gün ve gecelerde kýlýnmasý tavsiye edilen nafile namazlara dair mevzu olduðunda ittifak veya ihtilâf edilen rivayetleri bir araya getirmektedir (Leknev 1304; nþr. M. Saîd Besyûnî Zaðlûl, Beyrut 1405/1984).
4. el-Ecvibetul-fâzýla. Hadis meselelerine dair kendisine sorulan on sorunun cevabýný ihtiva etmektedir (nþr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep 1384/1964).
5. Hayrü'l-haber fî ezani hayri'l-beþer. Ezan konusunda sorulan sorulara cevap vermek ve bu husustaki hadislerin sýhhat durumunu açýklamak üzere yazýlmýþ bir risale olup Mecmû'atü'r-resâ'ili's-sitte içinde yayýmlanmýþtýr (Leknev 1303, 1323).
6. Þerhu'l-Hýsni'l-hasîn. Ýbnü'l-Cezerî'ye ait eserin þerhidir (Leknev 1278,1306; Mekke 1304, 1307).
7. Zaferü'l-emânî fî Muhtasarý'l-Cürcani. Seyyid Þerîf el-Cürcânî'nin el-Muhtaþar fî uþûli'l-hadîþ (ed-Dîbâcü'l-müzheb) adlý eserinin þerhidir (Leknev 1304; nþr. Takýyyüddin en-Nedvî, Dubai 1415/1995; nþr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut 1416). Leknevî ayrýca Ýbnü's-Salâh eþ-Þehrezûrî'nin Ulûmü'l-hadîs’ini Mukaddimetü Ýbni's-Salâh adýyla neþretmiþtir (Leknev 1304 taþbaský).
Fýkýh.
1. Umdetü'r-riâye fî halli Þerhi'l-Vikâye. Eserde Sadrüþþerîa'nýn Þerhu'l- Vikaye'sindeki görüþlerin Kitap. Sünnet ve sahabe kavlinden delilleri kaydedilmekte, Hanefî imamlarýnýn farklý kanaatlerine de iþaret edilmektedir. Müellifin esere Mukaddimetü Umdeti'r-riâye adýyla yazdýðý giriþ Umdetü'r-riâye ile birlikte neþredilmiþtir (Leknev, ts.; Delhi 1916 taþbaský). Leknevî bu eser üzerine es-Silâye fî keþfi mâ fî Þerhi’l Vikaye adýyla bir çalýþma daha yapmýþtýr (Lahor 1976,1987).
2.Müzeyyiletü'd Dirarâye li-mukaddimeti'l-Hidâye. Burhaneddin el-Merginânî'nin el-Hidâye üzerine yazýlan eserde Hidâye'nin I. cildinde geçen âlimlerin hal tercümeleri verilmiþ ve kapalý görülen bazý hususlar açýklanmýþtýr. Kitap el-Hidaye'nin Hint baskýlarýnýn baþ tarafýnda neþredmiþtir. (Leknev 1314; Delhi 1306, 1328,133) Leknevî ayrýca Mukaddimetü'l-Hidâye adýyla bir eser daha yazmýþ, burada Merginânî, eseri, metodu, bazý fýkhî terimlerle eserin ikinci yarýsýnda geçen rical hakkýnda bilgi vermiþtir. Babasýnýn el-Hidaye'ye yazdýðý notlarý Hâþiyetü'l-Hidâye adýyla geniþletmiþ, bu çalýþmada el-Hidaye ile birlikte yayýmlanmýþtýr (Leknev 1324).
3. en-Nâfiu'l-kebîr limen yutâli’u’l-Câmi'a'þ-þaðir. Ýmam Muhammed'in el-Câmiu's-saðir’inden kolayca faydalanýlmasý için kaleme alýnan eserde þahýslar, eserler ve fakihlerin tabakalarý; hakkýnda bilgi verilmiþtir (el-Câmiu’s’Saðir içinde, Leknev 1303, 1323;Mecmû'atu'r- resa'ili's-sitte içinde, Beyrut 1406/198 Leknevî'nin ayný kitap üzerinde bir de haþiyesi bulunmaktadýr (Leknev 1291).
4. el- Letâ'ifü'l-müstahsene bi-cem’i hutabi þühûri's-sene. Cuma hutbeleri ve vaazlarý sýrasýnda yapýlan hatalarýn düzeltilmesi için kaleme alýnmýþ olup ayrýca her ay için beþer hutbenin yer aldýðý bir eserdir (Leknev 1311)
5. Talik a’le’þ-Þerifiyye þerhi's-Sirâciyye. Muhammed b. Muhammed es-Secâvendi’nin el-Ferâ'izü’s-Sirâciyye'si üzerine Seyyid Þerîf el-Cürcâni’nin yazdýðý þerhin hâþiyesidir (Leknev 1284).
6. Gayetü'l-makâl fîmâ yete'allaku bi'n-niâl. Bizzat müellifin eser üzerine kaleme aldýðý Zaferü'l-enfal adlý hâþiyesiyle birlikte yayýmlanmýþtýr (Leknev 1305).
7. Tedvîrü'l-felek fî husûli'l-cemâ'ati bi'l-cinni ve'l-melek (Leknev 1304).
8. et-Tahkiku'l-acîb fi't-tesvîb (Leknev 1291/1874, 1304).
9.Ýhkâmü'l-kantara fî ahkâmi'l-besmele (Leknev 1305).
10. Ýfâdetü'l-hayr fi'l-istivâk bi sivâki'l-gayr (Leknev 1304).
11.Âkâmü'n-nefâ’is fî edâi'l-ezkâr bi-lisâni'l-Fâris (Mecmuatü'r-resâi'lil-hams içinde, Leknev 1303). 12. Ýkametü'l-hücce alâ enne'l-iksâr fi't-te'abbüd leyse bi-bid'a (Leknev 1291, 1337; nþr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep 1966, 1410/1990; nþr. Muhammed Nûreddin Merbû Bencâr el-Mekkî, Kahire 1415/1994).
13.el-Ýfsâh an þehâdeti'l-mer'e fi'l-irdâ’ (Mecmuatü'r-resâ'ili's-seb' içinde, Leknev 1299,1310).
14.Ýmâmü'l-kelâm fîmâ yete'allaku bi'l-kýrâhti halfe'l-imâm. Müellifin Gayþü'l-ðamâm adlý ta'likiyle birlikte Leknev'de (1304) ve Osman Cum'a Zamîriyye tarafýndan Cidde'de (1411/1991) yayýmlanmýþtýr.
15. el-Ýnþâf fî hükmi'l-itikâf (Mecmuatü'r-resâ'ili'l-hams içinde, Leknev 1303).
16. Tuhfetü'l-ahyâr fî ihyâ'i sünneti seyyidi'l-ebrâr (Leknev 1288/ 1872, Mecma'u'r-resâ'ili's-semânî içinde, Leknev 1305). Eseri Abdülfettâh Ebû Gudde müellifin Nuhbetü'l-enzâr adlý ta'likiyle birlikte neþretmiþtir (Halep - Beyrut 1412/1992).
17. Tuhfetü'n-nübelâ fî cemâati'n-nisâ. Kadýnlarýn kendi aralarýnda cemaatle namaz kýlmalarýna dairdir (Mecmû'atü'r-resa'üi's-seb' içinde, Leknev 1299,1310)
18. Tuhfetü't-talebe fî tahkiki meshi'r-rakabe. Müellifin Tuhfetü'l-kemele adlý hâþiyesiyle birlikte neþredilmiþtir (Leknev 1307).
19. Tervîhu'l-cinân bi-teþrihi hükmi þürbi'd-duhân. Mecmuatü'r-resâ'ili'l-hams içinde müellifin Zecrü erbâbi'r-reyyân an þürbi'd-duhân adlý eseriyle birlikte yayýmlanmýþtýr (Leknev 13031)
20. el-Kavlü'l-câzim fî suküti'l-haddi bi-nikâhi'l-mehârim (Leknev 1302).
21. Cemhu'l-ðurer fî reddi Neþri'd-dürer. Babasýnýn inþikâku'l-kamere dair eserine Ahmed Ali el-Mustafaâbâdî'nin yazdýðý reddiyeye cevap olan eser Mecmuatü'r-resâ'ili'þ-þemânî içinde neþredilmiþtir (Leknev 1305).
22. el-Felekü'd-devvâr fî rüyeti'l-hilâl bi'n-nehâr (Mecmûatü'r-resâ'ili's-seba içinde Leknev 1299, 1310).
23. Ref'u's-setr 'an keyfiyyeti idhâli'l-meyyit ve tevcîhihî ile'l-kýbleti'l-kabr. Eser üzerine Muhammed Abdülgafûr er-Ramazânpûrî'nin bir taliki olup onunla birlikte Mecmû'atü'r-resa'îli's-sitte içinde yayýmlanmýþtýr (Leknev 1303).
24. Zecrü'þ-þübbân ve'þ-þeybe 'an irtikâbi'l-ðýybe (Leknev, ts. Matbau Enver Muhammedî).
25. Sibâhatü'l-fikr fi'l-cehr bi'z-zikr (Mecmuatü'r-resâ'ili's-sitte içinde, Leknev 1303, 1322, 1340; nþr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut -Halep 1408/1988).
26. el-Heshese bi-nakzi'l-vuzû’ bi'l-kahkaha (Mecmuatü'r-resâ'illi's-sitte içinde, Leknev 1303).
27. el-Kavlü'l-eþref fi'l-feth ani'l-mushaf (Haydarâbâd 1286).
28. Kütü'l-muðtezzîn bi-fethi'l-muktedîn (Mecmû'atü'r-resâ'iü's-seb' içinde, Leknev 1299).
29. Hidayetü'l-mu’tedîn ilâ fethi'l-muktedîn (Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye, Mahtûtât-i Firengî Mahal, nr. 1/184). Son üç eser Kur'an tilâveti sýrasýnda yapýlan bid'atlara dairdir.
30. es-Sa'yü'l-meþkûr fî reddi'l-Mezhebi'l-me'sûr. Beþîr es-Sehsevânî'nin el-Mezhebü'l-me'þûr fî ziyareti seyyidi'l-kubûr adlý eserine reddiyedir (Leknev 1296).
31. Umdetü'n-nesâih fî terki'l-kabâ'ih (Leknev, ts., el-Matbau'l-Yûsufî).
32. el-Kavlü'l-menþûr fî hilâli hayri'þ-þühûr (Mecmû'atü'r-resâ'ili's-seb içinde, Leknev 1299,1310). Müellif bu eseri üzerine el-Kavlü'l-menþûr ale'l-kavli'l-menþûr adýyla bir ta'lik yazmýþtýr. (Câmiatü Aligarh el-islâmiyye, Mahtûtât-i Firengî Mahal, nr. 60/352).
33. el-Kelâmü'l-celîl fîmâ yete'alleku bi'l-mindîl. Havlu âdâbýyla ilgili meselelerin ele alýndýðý bir risaledir (Mecmû'atü'r-resâ'ili's-seb' içinde, Leknev 1299).
34. el-Kelâmü'l-mübrem fî nakzý'l-kavli'l-muhakkaki'l-muhkem (Leknev 1290). Müellif, Hz. Peygamber'in kabrini ziyaret etmenin vacip deðil müstehap olduðunu ileri süren Allâme Sehsevânî'ye cevap vermek üzere eserini Urduca olarak kaleme almýþ, Sehsevânî kendisine el-Kavlü'l-mansûr fî ziyareti seyyidi'l-kubûr adýyla bir reddiye yazýnca Leknevî yine Urduca olarak el-Kelâmü'l-mebrûr fî reddi'l-kavli'l-mansur’u yazmýþtýr (Leknev 1291). 35. Mecmû'a-i Fetâvâ (I-III, Leknev 1314).
35. Nüzhetü'l-fikr fî sübhati'z-zikr (Leknev 1291, 1337; Kanpûr 1299; nþr. Hüseyin Mahlûf, Kahire 1380, 1968). Müellif bu eserine en-Nefha bi-tahþiyeti'n-Nüzhe adýyla bir ta'lik yazmýþtýr (Leknev 1337).
Tarih ve Tabakat.
1. el-Feviaidü’l-behiyye fî terâcimi'l-Hanefiyye. Leknevî bu eserine et-Ta'lîkatü's-seniyye ale'l-Fevâ'îdi'l-behiyye adýyla bir ilâve yapmýþ, bu da el-Fevâ'idü'l-behiyye ile birlikte yayýmlanmýþtýr (Leknev, ts. [Matbaa-i Çeþme-i Feyz]; Kahire 1324/1906-, nþr. Ahmed Za'bî, Beyrut 1418/1998). el-Feva'idü'l-behiyye üzerine Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na'sânî bir ta'lik yazmýþtýr.
2. Tarabü'l-emâsil bi-terâcimi'l-efâdýl. el-Fevâidü'l-behiyye ve et-Talîkât'ýn ardýndan hazýrlanan eserde çoðu Hanefî olmak üzere çeþitli mezheplere mensup 399 âlimin hal tercümesiyle meþhur eserleri hakkýnda bilgi verilmiþtir. Eser Mecmû'atü'r-resâ'ili's-sitte içinde (Leknev 1303) ve el-Fevâ'idü'l-behiyye'nin Ahmed Za'bî neþrinin sonunda yayýmlanmýþtýr. Leknevî ayrýca Risale fî terâcimi fuzalâ'i Hind adýyla bir eser daha yazmýþ, bu da sözü edilen mecmua içinde yayýmlanmýþtýr (Leknev 1303).
3. Hasretü'l-âlem bi-vefâti merci'i'l-âlem. Babasýnýn hayatýna dairdir (Leknev, ts. [el-Matbau'1-Yûsufî); Mecmû'atü'r-resâ'ili's-semânî içinde, Leknev 1305).
Diðer Eserleri.
1. et-Tibyân fî þerhi'l-Mîzân. Mîzânü's-sarf adlý Farsça bir esere yazdýðý þerh olup bu eseri üzerine Farsça olarak yazdýðý Tekmiletü'l-Mîzân ve þerhuhû adlý bir çalýþmasý daha vardýr (Leknev, ts. |el-Matbau'l-Yûsufî|).
2. Ýmtihânü't-talebe fi's-siyaði'l-müþkile. Müellif hattý bir nüshasý mevcuttur (Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 16/163).
3. Ta'lîk' alâ hasiyeti'r-Reþîdiyye þerhi'þ-Þerîfiyye. Seyyid Þerîf el-Cürcânî'nin münazara ilmine dair eþ-Þerifiyye adlý eserine Abdürreþîd el-Cavnpûrî'nin yazdýðý er-Reþîdiyye adlý þerhi üzerinde yapýlan bir çalýþmadýr (Leknev 1366).
4. el-Hidâyetü'l-muhtâriyye þerhu'r-Risâleti'l-'Adudiyye. Adudüddin el-îcî'nin münazaraya dair risalesinin þerhidir. Eserin müellif hattýyla olan nüshasý Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye'de bulunmaktadýr (Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 286/1007).
5. el-Ýfâdetü'l-hatîre fî mebhaþi nisbeti sübü'i arazin þa'îre (Delhi 1326).
6. Ta’liku'l-hamâ'il' alâ talîký's-seyyidi'z-zâhid el-mütelallik bi-þerhi'l-meyâkil. Þehâbeddin el-Maktûl es-Sühreverdi’nin Heyâkilü'n-nûr’una Devvânî'nin yazdýðý þerh üzerine yapýlmýþ bir çalýþmadýr (Leknev 1304).
7. et-Ta'lîku'l-acîb li-halli Hâþiyeti'l-Celâl li-mantýký't-Tehzîb. Devvânî'nin sözü edilen çalýþmasý üzerinedir (Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye, Mahtûtât-i FrengîMahal, nr. 172/1186).
8. Hallü'l-muðlak fî bahsi'l-mechûli'l-mutlak. Bihârî'nin Süllemü'l-Ulûm adlý kitabýndaki "mechûlü'l-mutlak" kavramýný açýklamak üzere kaleme alýnmýþ reddiye mahiyetinde bir çalýþmadýr (Kanpûr 1308). Leknevî, ayný kitap üzerine Hidâyetü'l-verâ ilâ livâi'l-hüdâ (Leknev 1281) ve Miþbâhu'd-dücâ fî livâil-hüdâ (Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 95/1109) adýyla iki eser daha kaleme almýþtýr.
Müellifin ayrýca el-Âyâtü'l-beyyinât' alâ vücûdi'l-enbiyâ fi't-tabakât (Câmiatü Aligarh el-Ýslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 10/190 [müellif hattý|). el-Hâþiye alâ havâþi'l-Hayâlî alâ Þerhi'l-'akâ'id, Dâfiu'l-vesvâs fî eseri Ýbn Abbâs (Leknev, ts. (el-Matbaatü'l-Yûsufî|) adlý eserleri vardýr. Onun bazý müelliflerle yaptýðý ilmî münakaþalara dair çalýþmalarý da bulunmaktadýr (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 219-317).
Leknevî'nin hayatýna dair Veliyyüddin en-Nedvî el-Ýmâm 'Abdülhay el-Leknevî 'allâmetü'l-Hind ve imâmü'l-muhaddisîn ve'l-fukahâ (Dýmaþk 1415/1995), eserleri hakkýnda da Abdülfettâh Ebû Gudde Müellefatü’l Ýmam el-Leknevi (Halep ts.el-Matbaatü’l Ýslamiyye ) adýyla bir çalýþmasý vardýr
(T.D.V. Ýslam Ans. 27/133-136)