Kuhistani By: reyyan Date: 10 Temmuz 2012, 15:00:30
KUHÝSTÂNÎ
(ö. 962/1555)
Hanefî fakihi.
Þemsüddîn Muhammed b. Hüsâmiddîn el-Horasânî el-Kuhistânî. Horasan kasabalarýndan Kuhistan'da (Kühistan) doðdu. Timurlu hükümdarlarýndan Muzaffer Hüseyin Mirza devrinde Þeyhülislâm Herevî'nin talebesi ve Ýsâ-müddin el-Ýsferâyînî'nin ders arkadaþlarýndandý. Geçimini kitap istinsah etmekle saðlýyordu. Güçlü bir hafýzaya sahip olan Kuhistânî fýkýh sahasýnda ilerleyerek fetva vermeye baþladý. 916'da (1510) Horasan'ý Özbekler'in elinden alan Þah Ýsmail, bölgeyi Þiîleþtirme faaliyetleri çerçevesinde Sünnî ulemâya baský uygulamaya baþlayýnca Kuhistânî muhtemelen Buhara'da inzivaya çekildi. Câmi'u'r-rumûz adlý eserinin müsveddesini de bu sýrada tamamladý. Özbek Sultaný Ubeydullah Han Kuhistânî'yi 918 (1512) yýlýnda Timurlular'dan geri alýp devlet merkezi yaptýðý Buhara müftülüðüne getirdi. Bu þehirde raðbet gören Kuhistânî bütün Mâverâünnehir'de fetva mercii haline geldi. Kuhistânî 962 (1555) yýlýnda Buhara'da vefat etti; ölüm tarihiyle ilgili olarak 950 (1543) civarý, 953 (1546) ve 963 (1556) yýllarý da verilmektedir.
Eserleri.
1. Câmi'u'r-rumûz. Hanefî mezhebinde "mütûn-i erbaa" diye anýlan dört muteber kitaptan biri olan Tâcüþ-þerîa'nýn Vikâyetü'r-rivâye'sine Sadrüþþerîa'nýn yazdýðý en-Nukaye adlý muhtasarýn þerhidir (I-II, Ýstanbul 1289, 1291, 1298, 1299, 1300, 1303; Leknev 1309; I-III, nþr. W. Nassau Lees, Kalküta 1284; Kazan 1880, 1890, 1894, 1898-1899, 1902-1903; Kahire 1903). 8 Zilhicce 941 (10 Haziran 1535) tarihinde tamamlanan eser Ubeydullah Bahadýr Han'a ithaf edilmiþtir. Kâtib Çelebi'ye göre eser en faydalý þerhlerden olup büyük bir titizlikle hazýrlanmýþtýr (Keþfü'z-zunûn, II, 1971). Ýsâ-müddin el-Ýsferâyînî ise fýkýh sahasýnda zamanýndaki ulemâ arasýnda temayüz etmediðini söylediði Kuhistânî'nin sahih-zayýf, doðru-yanlýþ birçok þeyi tahkik ve tashih etmeksizin Câmi'u'r-rumûz unda aktardýðýný söyler. Ancak büyük ilgi gördüðü bilinen esere ayrýca Ýlâhîzâde Muhammed b. Yûsuf el-Bursevî tarafýndan bir haþiye yazýlmýþ olmasý, kendisi de Câmi'u'r-rumûz'a bir þerh yazan Ýsferâyînî'nin Kuhistânî'yi-çaðdaþlar arasýnda sýk rastlanan rekabet sebebiyle- aþýrý derecede eleþtirdiðini düþündürmektedir.
2. Câmiu'l-mebânî li-mesâ'ili (fi þerhi) fýkhi'l-Keydânî (Þerhu Fýkhi'l-Keydânî). Lutfullah Fâzýl en-Nesefî el-Keydânî'nin Mukaddimetü's-salât (el-Mukaddimetü 'l-Keydâniyye, Metâlibü'l-musallî) adlý eserinin þerhi olup 949 (1542) yýlýnda tamamlanmýþtýr ve özellikle Mâverâünnehir bölgesinde þöhret bulmuþtur (Kazan 1894; Farsça satýr arasý þerhle birlikte, Lahor 1315). Bu iki eserin Türkiye kütüphanelerinde pek çok yazma nüshasý mevcuttur.
3. Haþiye ale'l-Fevaid. Abdurrahman-ý Câmî'nin, Ýbnü'l-Hâcib'in el-Kâfiyesi üzerine yazdýðý el-Fevâidü'z-Ziya'iyye adlý þerhine haþiyedir (yazma nüshalarý için bk. Brockelmann, GAL, 1, 369; Suppi, I, 533).
(T.D.V.Ýslam Ans. 26/348)