Kuduri By: reyyan Date: 10 Temmuz 2012, 14:59:53
KUDÛRÎ
(ö. 428/1037)
Müctehid Hanefî âlimi.
Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. 362 (973) yýlýnda Baðdat'ta doðdu. Nisbesinin kökeni kesin olarak bilinmemekle birlikte çömlek (kýdr, çoðulu kudûr) imalâtý veya satýcýlýðýyla ya da Baðdat köylerinden Kudûre ile iliþkilendirilmiþtir. Bir kýsým kaynaklarda ve bazý eserlerinde künyesi Ebü'l-Hasan þeklinde de kaydedilmiþtir. Ebû Abdullah Muhammed b. Yahya el-Cürcânî'den fýkýh ve Muhammed b. Ali Süveyd el-Müeddib'den hadis tahsil etti. Irak’ta Hanefî mezhebinin önderi durumuna geldi. Otto Spies, Kudûrî'yi Cessâs'ýn (ö. 370/981) talebesi olarak gösterirse de (El 2, II, 486) bu muhtemelen Kureþî'nin bir ifadesini (el-Cevâhirü'l-mudýyye, I, 223) yanlýþ anlamasýndan kaynaklanmýþtýr. Bir rivayete göre Abbasî Halifesi Kadir-Billâh -muhtemelen Þiî Fâtýmîler ve Büveyhîler'in karþýsýnda Sünnîliði hâkim kýlma çabasý içinde- dört mezhebin otoritelerinden birer muhtasar fýkýh eseri hazýrlamalarýný istedi. Bu maksada hizmet için devrin Hanefîler'inin temsilcisi olarak seçilmesinden iktidar sahipleri nazarýnda büyük saygýnlýða eriþtiði anlaþýlan Kudûrî, mezhebin temel metinlerinden biri sayýlan el-Muhtasar'ýný hazýrlayýp takdim etti (Yâküt, XV, 54). Onu müctehid olarak niteleyip Þemsü’l-eimme el-Halvânî'den üstün tutanlar (Leknevî, s. 30) yanýnda tercih ehlinden sayanlar da (M. Zâhid Kevserî, s. 104) bulunmaktadýr. 5 (veya 15) Receb 428 (24 Nisan veya 4 Mayýs 1037) tarihinde Baðdat'ta vefat eden Kudûrî, önce Derbüebîhalefteki evinin hazîresine defnedildiyse de daha sonra naaþý Mansûr caddesindeki türbede Hanefî ulemâsýndan Ebû Bekir el-Hârizmî'nin kabrinin yanýna nakledildi.
Mezhebin temel kaynaklarýnda görüþlerine sýkça yer verilen Kudûrî'nin, Hanefîlik yanýnda bölgede yaygýn olduðu için Þâfýî fýkhýný da iki imam arasýndaki ihtilâflarý ele alan bir kitap yazacak kadar iyi bildiði anlaþýlmaktadýr. Ýmam Þafiî'den daha fakih ve münazaracý olarak tanýttýðý Þâfýî fakihi Ebû Hâmid el-Ýsferâyînî ile münazaralarda bulunmuþtur. Kaynaklar ayrýca, Þafiî kadýsý Ebü't-Tayyib et-Taberî ile talâka dair bir mesele üzerindeki tartýþmasýný nakletmektedir. Bütün bunlar onun cedel ilmini iyi bildiðini göstermektedir. Hanefîler'e karþý eleþtirel deðerlendirmeleriyle tanýnan talebesi Hatîb el-Baðdâdî dahi Kudûrî'yi sadûk olarak nitelemektedir. Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Akta' el-Baðdâdî Kudûrî'den fýkýh öðrendi ve el-Muhtasar'ýný þerh etti. Baþkadý Dâmegânîde kendisinden hadis dinledi.
Eserleri.
1. el-Muhtasar. Fýkýh sahasýnda yüzyýllarca ders kitabý olarak okutulan önemli bir eser olup erken dönemde baskýlarý yapýlmýþ (Lahor 1287; Bombay 1303; Ýstanbul 1309, 1310; Dehli 1847; Leknev 1876; Kazan 1880, 1909), Türkçe'ye, Farsça'ya ve bazý Batý dillerine tercüme edilmiþtir. Eser üzerine Akta' el-Baðdâdî, Hâherzâde, Muhammed b. Ahmed el-Ýsbîcâbî. Zâhidî, Ebû Bekir el-Hâddâd, îbn Kutluboða, Abdülganî el-Meydânî gibi âlimler tarafýndan þerh ve haþiyeler yazýlmýþtýr.
2. et-Takrîb. Kudûrî önce, Ebû Hanîfe ile öðrencileri arasýndaki mezhep içi ihtilâflarý meselelerin delillerine yer vermeden ele alan tek ciltlik bir nüsha hazýrlamýþ (et-Takribü'l-evvel), daha sonra bunu delillerle zenginleþtirerek geniþletmiþtir (et-Takribü's-sânî). Eserin bir nüshasý Beyazýt Devlet Kütüphanesi'nde kayýtlýdýr (nr. 18832).
3. et-Tecrîd. Ýlm-i hilafa dair yedi cüzlük bir eser olup Ýmam Þafiî ile Ebû Hanîfe ve talebeleri arasýndaki ihtilaflý meseleleri inceler ve mezhep imamýný savunur. 23 Zilkade 405 (15 Mayýs 1015) tarihinde talebelerine imlâ ettirmeye baþladýðý eserinde ele aldýðý konulardaki farklý görüþleri verdikten sonra taklid ehline rehberlik için kendi tercihini de belirtir. Eserin Beyazýt Devlet (nr. 18827-18829), Nuruosmaniye (nr. 1405), Süleymaniye (Fâtih, nr. 2040; Damad Ýbrahim Paþa, nr. 679) ve Topkapý Sarayý Müzesi (III. Ahmed, nr. 981) kütüphanelerinde kayýtlý nüshalarý vardýr. Cemâleddin Konevî tarafýndan bunun üzerine et-Tefrîd adýyla dört ciltlik bir çalýþma yapýlmýþtýr (kaynaklarýn bazýlarý bunu þerh, bazýlarý da muhtasar olarak kaydetmektedir; bk. Kureþî, III, 435; Ýbn Kutluboða, s. 71: Keþfü'z-zunûn, II, 1357; Osmanlý Müellifleri, I, 219).
4. Þerhu Muhtasari'l-Kerhî (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1000, Damad Ýbrahim Paþa, nr. 563; Köprülü Ktp., Hacý Ahmed Paþa, nr. 93-95; Beyazýt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1226-1229; Atýf Efendi Ktp., Atýf Efendi, nr. 910; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 804; Murad Molla Ktp., nr. 895-897).
5. Nübze min menâkýbi Ebî Hanîfe. Râgýb Paþa Kütüphanesi'nde kayýtlý (nr. 1479, vr. 69a-71a) müstakil bir nüshasý bulunan risale Þerhu Muhtasari'l-Kerhî'nin giriþinde de yer almaktadýr. Bunlardan baþka Köprülü Kütüphanesi'nde kayýtlý (Fâzýl Ahmed Paþa, nr. 1584, vr. 41a-44a), Kudûrî'nin rivayet ettiði bazý hadisleri kapsayan bir cüz bulunmaktadýr (yukarýdaki eserlerin diðer yazmalarý için bk. Ahlwardt. IV, 59-60; Brockelmann, GAL, I, 183-184; Suppi, I, 295-296; Arberry, III, 11,31; Sezgin, I, 451 -455; M. Mutf el-Hâfýz, I, 456). Kudûrî ayrýca Hassâf in Edebü'l-kâdî'sini de þerh etmiþtir (Keþfü'z-zunûn, I, 46).
(T.D.V.Ýslam Ans.26/321-322)