Kudai By: reyyan Date: 10 Temmuz 2012, 14:59:14
KUDAÝ
(ö. 454/1062)
Hadis âlimi, kadý, tarihçi ve diplomat.
Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca'fer el-Kudâî. 380 (990) yýlý dolaylarýnda Kahire'de doðduðu anlaþýlmaktadýr. Benî Kudâa'ya nisbetle Kudâî diye tanýndý. Baðdat, Musul, Dýmaþk, Ýskenderiye, Horasan, Ýsfahan, Þîraz gibi bölgelerden Mýsýr'a gelen âlimlerle görüþtü ve kýraat âlimi Ebû Abdullah Ahmed b. Ömer el-Cîzî, hadis âlimi Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdülazîz b. Sersâl, Ýbnü'n-Nehhâs diye bilinen fakih ve muhaddis Ebû Muhammed Abdur-rahmarj b. Ömer et-Tücîbî, mutasavvýf Ebü'l-Hasan Ali b. Abdullah b. Cehdam el-Hemedânî gibi âlimlerden faydalandý. Mekke, Ýstanbul, Remle ve Trablusþam'a giderek 130 kadar âlimden hadis rivayet izni aldý; fýkýhta Þâfýî mezhebini benimsedi. Kendisinden de Hatîb el-Baðdâdî, Ebü'l-Ferec Sehl b. Biþr el-Ýsferâyînî, Ýbn Mâkûlâ, Muhammed b. Fütûh el-Humeydî ve Hz. Ali'nin torunlarýndan "Nesîb" diye anýlan Ebü'l-Kâsým Ali b. Ýbrahim el-Alevî el-Hüseynî hadis rivayet etti. Kudâî'nin en verimli devresi Fatýmî Halifesi Müntasýr-Billâh döneminde geçti. Daha çok kadý unvanýyla tanýnmakla birlikte Fâtýmîler devrinde vezir kâtipliði, devlet kütüphanesi müdürlüðü, elçilik ve kadýlýk (Kindî, s. 613) görevlerinde bulundu. Müntasýr-Billâh 447'de (1055) onu Kostantiniye'ye elçi olarak gönderdi. Selçuklu Sultaný Tuðrul Bey'in ayný tarihte oraya giden elçisiyle karþýlaþan ve Tuðrul Bey'in Bizans imparatoriçesine gönderdiði mektuptaki talebi üzerine elçisinin Kostantiniye Camii'nde namaz kýlýp Abbasî Halifesi Kâim-Biemrillâh adýna hutbe okumasýna muttali olan Kudâî bu durumu Müntasýr'a bildirdi. Bunun üzerine Müntasýr, hýristiyanlara ait pek çok kýymetli eþyanýn bulunduðu Kudüs Kamâme Kilisesi'ndeki hazinelere el koydu; Bizans ordularý da bütün sahil ülkelerini istilâ ederek Kahire'yi muhasara altýna aldý; 454 (1062) yýlýna kadar devam eden kýtlýk dolayýsýyla Mýsýr ülkesinde veba salgýný baþ gösterdi (Makrîzî, I, 335). Çok iyi yetiþmiþ bir þahsiyet olan ve evinin Fustat'ýn Sûkulberber denilen semtinde olduðu belirtilen Kudâî (Ýbn Hayr, s. 183) 16 Zilhicce 454'te (21 Aralýk 1062) Kahire'de vefat etti ve Karâfe'deki Neccâr Kabristaný'na defnedildi.
Eserleri.
1. Þihâbü’l-ahbâr. Ýlk kelimeleri ortak özellik taþýyan kýsa lafýzlý hadislerden yapýlan seçmelerle düzenlenen eser eþ-Þihâb fi'l-hikemi ve'l -âdâb adýyla yayýmlanmýþtýr (Baðdad 1327).
2. Müsnedü'þ-Þihâb. Þihâbü'l-ahbâr'daki hadislerin senedleriyle birlikte derlendiði eserin 489'da (1096) istinsah edilen en eski ve sýhhatli yazmasý Topkapý Sarayý Müzesi Kütüphanesi'nde bulunmaktadýr (III. Ahmed, nr. 370/1). HamdîAbdülmecîd es-Selefî, eseri Þam Zâhiriyye (nr. 538, 539) ve Baðdat Evkaf kütüphanelerindeki üç nüshasýna dayanarak yayýmlamýþtýr (I-II, Beyrut 1405/1985).
3. Düstûru melâlimi'l-hikem ve me'sûru mekârimi'þ-þiyem. Hz. Ali'nin tebliðleri, öðütleri, edebî sözleri, sorulara verdiði cevaplar, dualarý, ayrýca þiir ve temsillerinden bir kýsmýnýn dokuz bab ve çeþitli baþlýklar altýnda toplandýðý eser Nehcü'l-belâða, Dîvânü’l Alî ve Þad Kelime gibi eserlerle Hz. Ali'ye ait söz ve bilgilere kaynak olmuþ, Muhammed Saîd er-Râfiî'nin þerhiyle birlikte Kahire'de (1332) ve harekeli olarak Beyrut'ta (1401/1981) basýlmýþtýr.
4. el-Muhtâr fî zikri'l-hýtat ve'l -âsâr. Eserde Mýsýr'ýn topografyasý anlatýlmaktadýr. Ünlü Hýtat müellifi Makrîzî, Muhammed b. Yûsuf el-Kindî ile Kudâî'nin hýtat türünün öncülüðünü yaptýklarýný söylemekte, yazma nüshasý tesbit edilemeyen esere birçok âlim atýfta bulunmaktadýr (meselâ bk. Yâküt, Ýbn Hallikân, Makrîzî, bibi.).
5. el-Ýnbâ bi-enbâ'i'l-enbiyâ ve tevârîhi'l-hulefâ ve vilâyâti'l-ümerâ (el-Ýnbâ' ani'l-enbiyâ Enbâ'ü'l-enbiyâ, Târîhu'l-Kudai, Uyûnü'l-maârif ve fünûnü ahbâri'l-halâ'if). Peygamberler, halifeler ve beylikler tarihi olmak üzere üç ana bölümden meydana gelen eser, yaratýlýþtan itibaren 427 (1036) yýlýna kadarki zamanýn muhtasar bir tarihi olup özellikle Abbasîler ve Fâtýmîler dönemi için önemli bir kaynak durumundadýr. Kitabýn çeþitli yazmalarýndan Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki nüshasýný (Hekimoðlu Ali Paþa, nr. 687) esas alan Ömer Abdüsselâm Tedmürî eseri, adý bilinmeyen bir tarihçinin Baðdat'ýn düþüþüne kadar Abbasî halifeleri ve Mýsýr'da hâkimiyetlerinin son bulmasýna kadar Fatýmî halifeleri tarihine yaptýðý küçük bir zeyille birlikte yayýmlamýþtýr (Sayda-Beyrut 1418/1998). Ayrýca Cemîl Abdullah Muhammed el-Mýsrî eseri beþ nüshasýna dayanarak Târîhu'l-Kudâ'î: Kitâbü Uyûni'l-maârif ve fünûni ahbâri'l-halâ'if adýyla neþretmiþtir (Mekke 1415/1995).
6. Dekâiu'l-ahbâr ve hakâiku (hadâ'iku)'l-itibâr. Vaaz, nasihat ve zikir kitabý olan eser Türkçeye tercüme edilerek yayýmlanmýþtýr (Ýstanbul 1309, 1320).
Kudâiye nisbet edilen diðer eserler de þunlardýr: Tefsîrü'l-Kur'ân (yirmi cilt olduðu söylenmektedir), Menâkýbü'þ-Þâfiî, Mucemü'þ-þüyûh, Emâlîü'l -hadîþ, el-Ýnbâh ti'l -hadîþ, el-A'dâd (el-'Aded). Fâtih Sultan Mehmed devri âlimlerinden birinin eseri olan Dürretü’l (doðrusu Dürrü’l) vaizin ve zuhru’l Abidin (Keþfü’z-Zünun, I-745; Ýzahu’l Meknun, I-462; Hediyyeü’l Arifin, II-71) Katib Çelebi tarafýndan Kudai’ye nisbet edilmiþtir.
(T.D.V.Ýslam Ans. 26/309-310)