Kirmani By: reyyan Date: 10 Temmuz 2012, 14:32:57
KÝRMÂNÎ
Tefsir, nahiv ve kýraat âlimi.
Ebü'l-Kâsým Tâcülkurra Burhânüddîn Mahmûd b. Hamza b. Nasr el-Kirmânî Kirman'da doðdu ve öðrenimini burada yaptý. Hocalarý Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahman en-Nîsâbûrî ile Þeyhülislâm Kâdî Cemâleddin Ebü'l-Meâlî'dir (Lübâbü't-tefâsîr, I, vr. lb, 60ab). Yâküt onun Kirman dýþýna çýkmadýðýný söylemiþ (Mucemü'l-üdebâ XIX, 125) ve bu tesbit daha sonraki kaynaklarda aynen tekrarlanmýþsa da ilmî derinliði eserlerinde açýkça görülen ve "Tâcülkurra" olarak nitelendirilen bir âlimin o günkü Kirman'ýn mütevazý ilim ortamýnda yetiþemeyeceði düþünülerek Fâris, Horasan, Irak gibi ülkelere seyahatler yapmýþ olacaðýna iþaret edilmiþtir (el-Burhân fî tevcihi müteþâbihi'l-Kur'ân nþr. Ahmed Ýzzeddin|, neþredenin giriþi, s. 30). Kirmânî, ilmî incelemeleri ve telif çalýþmalarý yanýnda kýraat okutarak öðrenci yetiþtirmiþ, kýraat âlimi Nasr b. Ali b. Ebû Meryem onun talebesi olmuþtur. Bâtýnî fikirlerle de mücadele eden Kirmânî, Bâtýniyye mezhebini benimsediði, günlerini iþretle geçirdiði, din büyükleriyle ilim adamlarýný öldürttüðü için halkýn nefretini kazanan Kirman Meliki Ýrânþâh'ýn tahttan indirilip öldürülmesine fetva verenlerin öncülerindendir. Ýtikadda Mâturîdî mezhebinin görüþlerini benimseyen Kirmânî, Keþfü'z-zunûn'da (I, 241) Þafiî olarak nitelendirilmiþse de tefsirinde dayandýðý ve benimsediði görüþlere bakýldýðýnda fýkýhta Hanefî olduðu anlaþýlmaktadýr (Keskin, s. 30-31).
Eserleri.
1. Lübâbü't-tefâsîr. Rivayet ve dirayet tefsiri olan eserde dil açýsýndan yapýlan açýklamalarla kýraat konulan üzerinde de durulmuþ. Ebü'l-Hasan Ali b. Ýsâ er-Rummânî ile Ebû Müslim Muhammed b. Bahr el-Ýsfahânî önde gelen kaynaklan arasýnda yer almýþtýr. Kitapta Sahîh-i Buhârî ve Þahîh-i Müslim dýþýnda hadis kaynaðý kullanýlmamýþ, Kur'an'daki bazý lafýz ve âyetlerin tekrarlanmasýndaki hikmetler anlatýlmýþ, bu arada az da olsa Ýsrâilî haberler zikredilmiþtir (yazma nüshalarý için bk. Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 417-418, Serez, nr. 246, Mesih Paþa, nr. 8; Beyazýt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 249; Hacý Selim Aða Ktp., Nurbânû Sultan, nr. 28-29; Kitâbhâne-i Umûmî Haz-ret-i Âyetullâhi'l-uzmâ Necefî Mar'aþî, nr. 1332; British Museum, nr. 100; el-Metha-fü'l-Asyevî Ktp., Saint Petersburg, nr. Af. 3319, 910). Hasan Keskin eser üzerinde bir doktora çalýþmasý yapmýþtýr (bk. bibi.).
2. Garâ'ibü't-tefsîr ve acâibü't-teyvîl ('Acâ'ibü'l-Kur-ân, 'Acâ'ibü't-te'vîl, Acâ'ibü't-tefsîr ve ðarâ'ibü't-te'vîl, el-'Acâ'ib ve'l-ðarâ'ib). Âyetlerin tefsiriyle ilgili olarak aklýn hoþ görmediði, nakledilmesi doðru olmayan bâtýl görüþlerden sakýndýrmak maksadýyla telif edilmiþ, bütün âyetler deðil gerekli görülenler açýklanmýþtýr. Bilgi vermek amacýyla da olsa nakledilen bazý asýlsýz rivayetlerden dolayý müellifin tenkit edilmesine sebep olan eserin (Süyûtî, el-Ýtkân, IV, 202; Keþfü'z-zunûn, 1,432) bazý nüshalarý Topkapý Sarayý Müzesi (III. Ahmed, nr. 106 [I-II|; Medine, nr. 135), Nuruosmaniye (nr. 583) ve Süleymaniye (Yenicami, nr. 60; Damad Ýbrahim Paþa, nr. 152) kütüphanelerinde bulunmaktadýr.
3. el-Burhân fî tevcihi müteþâbihi'l-Kur'ân (Burhânü'l-Kur'ân, el-Burhân fî me'ânî müteþâbihi'l-Kur'ân, Burhânü 'l-Kur’ân fimâ fihî mine'l-hücce-ü ve'l-burhân, el-Burhân fî müteþâbihi'l-Kufân). Tekrar edilen âyetler konusunun ele alýndýðý eserde tekrarýn sebep ve hikmetleri üzerinde durulmuþtur. Kitap Abdülkâdir Ahmed Atâ tarafýndan tahkik edilerek önce Esrârü't-tekrâr fi'l-Kur'ân adýyla (Kahire 1978), daha sonra el-Burhân fî tevcihi müteþâbihi'l-Kur'ân þeklinde orijinal ismiyle (Beyrut 1986) neþredilmiþ, eseri ayrýca Ahmed Ýzzeddin Abdullah Halefullah tahkik ederek yayýmlamýþtýr (Mansûre 1411/1991). Nasýr b. Süleyman el-Ömer eser üzerinde yüksek lisans çalýþmasý yapmýþtýr (1980, Câmiatü'l-Ýmâm Muhammed b. Suûd, usûlü'd-dîn).
4. el-Hidâye fî þerhi Gayeti Ýbn Mihrân. Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Mihrân en-Nîsâbûrî'nin el-Gâye fi'l-kýrâ'â-ti'l asr adlý eserinin þerhi olup bir nüshasý Tahran'da Ali Asgar-ý Hikmet Kütüp-hanesi'ndedir (Sezgin, I, 46-47).
Kirmânî'nin kaynaklarda adý geçen diðer eserleri de þunlardýr: Hattu'l-mesâhif, Lübâbü't-te’vîl, el-Müsteþhed bi'l-âyât, et-Teysîr fi't-tefsîr, el-îcâzti'n-nahv (Ebû Ali Hasan b. Ahmed el-Fârisî'nin el-îzâh fi'n-nahv adlý eserinin muhtasarý), el-Ýfâde fi'n-nahv, en-Nizâmiyyü fi'n-nahv (Ebü'l-Feth Osman b. Cinnî'nin el-Lümca fi'n-nahv adlý eserinin muhtasarý), Þerhu'l-Lüm'a (Ebü'l feth Osman b. Cinnî’nin el-Lüm'a fi'n-nahv adlý eserinin þerhi).
(T.D.V.Ýslam Ans. 26/66)