Kadizade-i Rumi By: reyyan Date: 09 Temmuz 2012, 18:48:01
Kadizade-Ý RumÝ
Matematik, astronomi ve Hanefi mezhebi fýkýh alimi.
Ýsmi, Musa Paþa bin Mehmed bin Kadý Mahmud Efendidir. Dedesi Mahmud Efendi, uzun zaman Bursa kadýlýðý yapmasý sebebiyle Koca Kadý adýyla tanýnmýþtý. Babasý Mehrned Efendi de genç yaþta Bursa kadýlýðýna getirildi. Fakat kýsa bir süre sonra vefat etti. Ailenin büyük oðlu olmasý hasebiyle, adýnýn sonuna paþa kelimesi eklenerek, Musa Paþa denilen Kadýzade'ye, Selahaddin lakabý verildi. Dede ve babasýna nispetle Kadýzade, Anadolu'dan Semerkand'a gittiði için de Rumi denildi.
Muhtemelen 1337 (H. 738) senesinde Bursa'da doðan Kadýzade-i Rumi'nin doðum yeri ve tarihi ihtilaflýdýr. 1421 (H.824) senesinde Semerkand'da vefat etti.
Kadýzade, babasý Mehmed Efendinin vefatýndan sonra dedesi Kadý Mahmud'un himayesinde büyüdü. Dedesinden ve talebelerinden ilim öðrendi. Molla Fenari'den fýkýh, matematik ve astronomi ilimlerini tahsil etti. Bursa'daki tahsilini tamamladýktan sonra., Seyyid Þerif Cürcani'nin, namýný duyunca, ilim öðrenmek için 25 yaþlarýndayken, 1362'de Horasan taraflarýna gitti. Seyyid Þerif Cürcani'den kelam ve fen ilimlerini öðrendi. Astronomi ve matematikte söz sahibi oldu.. Maveraünnehr taraflarýna gitti. Semerkand'da Timur Hanýn oðlu Þahruh'tan büyük itibar gördü. Þahruh'un büyük oðlu Uluð Beyin hocalýðýna tayin edildi. Uluð Beye Türkistan ve Maveraünnehr bölgesinin idaresi verilince, Semerkand'ý kendisine merkez yaptý. Hocasý, Kadýzade'ye büyük ihtimam gösterip, onun için bir medrese ve rasathane inþa ettirdi. Her talebe için bir dershane yaptýrdý. Medreseye müderrisler ve, müderrislerin baþýna Kadýzade'yi tayin etti.
Uluð Bey Medresesine baþ müderris olan Kadýzade, medresesinin ortasýnda bulunan kare þeklindeki sahaya müderrisleri toplar, ders verirdi. Onlar da kendi dershanelerinde talebelerine anlatarak izahta bulunurlardý. Hatta Uluð Bey de Kadýzade'nin derslerini dinlerdi.
Uluð Bey Medresesinde yüksek din bilgileri ile matematik ve astronomi ilminin incelikleri öðretilirdi. Uluð Bey, medresenin yerinde yaptýrdýðý rasathanede de Kadýzade'ye vazife verdi. Rasathanenin müdürü olan astronomi âlimi Gýyaseddin Cemþid'in ölümü üzerine, müdürlüðe Kadýzade-i Rumi getirildi. Kadýzade-i Rumi, rasathanede yaptýðý gözlemler neticesinde eski Yunan bilginlerinden intikal eden birçok Bilgilerin hatalý olduðunu ortaya koydu. Astronomik cetvel ve tablolarýn yeniden tanzim edilerek, hatalarýn düzeltilmesi için Uluð Bey Zic'ini hazýrlamaya baþladý. Ancak ömrü vefa etmeyip, zici tamamlayamadan 1421 senesinde Semerkand'da vefat etti.
Kadýzade'nin yetiþtirdiði Ali Kuþçu ve Fethullah Þirvani isimli iki meþhur talebesi sayesinde yüksek matematik ilmi, batý Türkleri arasýnda (Anadolu'da) da yayýldý. Kadýzade ve talebeleri, gök cisimlerinin kendi etrafýndaki hareketlerini incelerken, zamanýnda bilinen yüksek matematiðin en son geliþtirilen kaidelerini daha da geliþtirip uyguladýlar. Astronomi ile ilgili fizik kurallarýný da, astronomiye ilk olarak tatbik ettiler.
Eserleri:
1. Muhtasar fil-Hisab: Muhtasar bir aritmetik kitabýdýr ve Allame Selahaddin Musa imzasýný taþýmaktadýr.
2. Cami-ul Mabmud: Harezmi'nin El-Mulahhas fil Hey'e adlý astronomiye dair eserinin þerhi olup, Osmanlý medreselerinin temel kitaplarýndandýr. Çeþitli kütüphanelerde birçok yazma nüshasý olan eser, üç-dört defa basýlmýþtýr..
3. Þerhu Eþkal-it- Te'sis fil Hendese: Muhammed bin Eþref Semerkandi tarafýndan Oklid'in Kita'b-ül Usul'ünde bahsedilen mevzuatlara dair yazýlan ilk geometri çizimleri ve üçgenlerin niteliklerine dair Eþka'l-i Tesis adlý eserin þerhidir. Bu eser de Osmanlýlarda çok meþhur olup, pek çok yazmalarý mevcuttur ve baskýsý da yapýlmýþtýr.
(Yeni Rehber Ansiklopedisi)