Farisi By: reyyan Date: 27 Haziran 2012, 03:12:12
FARÝSÝ
On dördüncü asýrda yetiþen büyük matematik ve fizik âlimi. Ýsmi, Kemaleddin Ebu'l Hasan Farisi'dir. Hayatý hakkýnda fazla bilgi yoktur. Ýran'da yetiþti. Zamanýn büyük din ve fen âlimlerinden Kutbeddin Þirazi'nin talebesidir. Özellikle ilm-ül-Menazýr denilen ve fiziðin temel konularýndan biri olan optik sahasýndaki baþarýlý çalýþmalarýyla tanýndý. Optikle ilgili önceki eserleri esaslý bir þekilde tetkik etti.
Farisi, ilmi çalýþmalarýnýn büyük bir kýsmýný, görüntülerin ve ýþýklarýn kürevi cisimlere ulaþmasý sonucu kýrýlmasý olayý üzerinde derinleþtirdi. Bu konuda, önceki bütün eserleri inceledi. Kendisi bu hususta eserinin birinde þunlarý söylüyor: "Birçok büyük fizik aliminin eserini incelediðimde, ýþýðýn, ýþýk kaynaðýndan doðru bir çizgi halinde etrafa yayýldýðýný ve su yüzeyi gibi bir yüzeye ulaþtýðýnda, oradan eþit açýlarda fakat deðiþik yönlerde yansýdýðýný ve yayýlma yönünde her tarafa nüfuz ettiðini söylüyorlardý. Burada þu dört türlü olay göze çarpmaktadýr: Doðrusal yarýlma, kýrýlma, nüfuz ve yansýma açýlan. Bunlarýn hepsi eþit durumda bulunuyordu. Bu hadise büyük bir hayret ve ilgi uyandýrdý. Bunun kaynaðý ve sebebi neydi. Uzun müddet bunun üzerinde incelemelerde bulundum. Sonunda þu mühim sonuca ulaþtým. Yansýma ve kýrýlma yoluyla meydana gelen görüntü, aslýndan farklý oluyordu. Bu durum, hayret ve ilgimi daha da arttýrdý. Sonunda hocama baþvurdum. Hocam Kutbeddin Þirazi, bana bu konuya dair Ýbn-i Heysem'in bir eserini verdi. Onu inceleyince, kesin ve açýk izahlarýn tatlý serinliðini buldum. Çok faydalý, ince ve þaþýlacak bilgilerle karþýlaþtým. Verilen bilgiler saðlam deneylere, geometrik ve astronomik gözlemlerin neticelerine ve hakikate uygun mukaddimelerden çýkarýlan kýyaslara dayanýyordu."
Kemaleddin Ebu'l-Hasan çalýþmalarýný Ýbn-i Heysem'in Kitab-ül-Menazýr adlý eseri üzerinde derinleþtirdi. Bu eseri tam anlamýyla kavrayabilmek ve içindeki bilgileri açýklýða kavuþturup, ilimde yeni merhalelere ulaþabilmek için inzivaya çekildi. Bir taraftan eseri hülasa haline getirmeye çalýþýrken, diðer taraftan kendi ilmi seviyesine göre yeni yeni mevzu ve buluþlara ulaþtý. Yaptýðý bu çalýþmalara Tenkihü'l-Menazýrü'l Zev-il-Ebsar vel-Besair adýný koydu.
Menazýr, yani optik ilmi, ona göre; idrak ettiði þeyler itibariyle görme organýnýn durum ve özelliklerini inceleyen, konularýný tespit eden bir ilim dalýdýr. Baþlýca þu konularý ele alýr: Gözün yapýsý, görme olayý ve görünen þeyler, ýþýk ve renklerin incelenmesi, katý ve þeffaf cisimler ile ýþýk arasýndaki münasebetler. Farisi, bütün bu konulan incelerken, matematik ve mantýk metotlarýný kullanarak ilmi açýklamalarda bulundu.
Þeffaf ve billur kürelerde ýþýðýn kýrýlýp yansýmasý hadisesini ele alýrken, araþtýrmalarýný, Ýbn-i Heysem'in eserinde belirttiði billur kürelere ulaþan ýþýðýn, bunlara nüfuzu meselesi üzerine teksif etti. Kemaleddin Farisi, Ýbn-i Heysem'in ulaþtýðý sonuçlarla yetinmedi. Daha da ileri giderek, havada su buharýný meydana getiren küçük ve milyonlarca su küreciklerine güneþ ýþýðýnýn ulaþarak bunlarda kýrýlmasýný ve muhtelif renklerin meydana gelip, gök kuþaðýnýn teþekkülünü izah etti. Ayýn etrafýnda, ay ýþýðý sebebiyle meydana gelen hale'yi de yine ayný prensibe dayanarak ele aldý, yapý ve teþekkülünü ilmi olarak izah etti. Farisi'ye gelinceye kadar gök kuþaðýnýn teþekkülü hakkýndaki anlayýþ ve bilgi seviyesi, ýþýðýn karanlýkta imtizac etmesi þeklindeydi ve aralarýndaki orantýya göre de muhtelif renkler meydana geliyor sanýlýyordu. Bu gün bilindiði gibi, ýþýðýn kýrýlmasý ve yansýmasý olayý, renk tayflarýnýn meydana gelmesine sebep olmaktadýr.
Eserleri:
Kemaleddin Farisi; matematik, cebir, optik ve genel anlamda fizik ilimleri sahasýnda önemli eserler býraktý. Bunlardan budarý þunlardýr:
1) Kitabu Esasi'l-Kavaid fi Usul-il-Fevaid: Bu eser, Ýbn-ül-Havvam Baðdadi'nin, El-Fevaidü'l-Behiyye fil-Kavaid-il-Hisabiyye adlý matematik ve cebir ilmiyle ilgili eserinin þerhidir.
2) Tezkiretü'l-Ahbab fi Beyani't- Tehab: Matematik ile ilgili bir eserdir.
3) Makaletün an Amelin li-Nasiriddin et- Tusi,
4) Kitibu Tenkihu'l Menazýr li Zev-il-Ebsar vel-Besair: Optiðe dair bir eserdir. Çok meþhur olup, Haydarabad'da iki cilt halinde basýlmýþtýr. 1020 sayfa olan eser, 1928 ve 1929 senelerinde neþredildi.
5) Kitabu'l-Besair fi Ýlmi'l-Menazýr fil-Hikme: Optikle ilgili olan bu eser tedkike muhtaçtýr.
Farisi'nin eserleri incelenip, uyguladýðý ilmi üslup ve metot anlaþýlýnca, insan modern bir ilim adamý ve eseriyle karþý karþýya olduðunu anlar. Gerçek bir ilim adamýnýn ona hayran kalmamasý, fikir ve düþüncelerinden faydalanmamasý imkânsýzdýr.
(Yeni Rehber Ansiklopedisi; 7/ 105-106 )