Bir Enderunlu By: hafiza aise Date: 26 Haziran 2012, 16:47:29
Bir Enderunlu: Baðdat ve Revan Cengâveri Kemankeþ Mustafa Paþa
Yaþar DEMÝR • 65. Sayý / DOSYA YAZILARI
Enderun, Osmanlý devletinde padiþahýn evi olmakla beraber devlete çok büyük hizmetler eden, tarihe derin izler býrakan devlet adamlarýnýn yetiþtiði bir ilim sarayýydý. Hýristiyan tebaadan belirlenen þartlara uyan çocuklar toplanýr ve Ýslam ahlakýna göre yetiþtirildikten sonra Enderun'a alýnýrdý. Burada baþarý gösterenler Yeniçeri Ocaðý'na geçer ve doðrudan devlet adamý olabilecek þekilde yetiþtirilirlerdi. Etap etap devam eden eðitimi baþarýyla bitiren talebeler Sultan'ýn mührünü teslim ettiði Sadrazamlýk makamýna kadar yükselirlerdi. Osmanlý tarihi bunun sayýsýz örnekleriyle doludur. Bu örneklerden biri de, Baðdat'ýn Osmanlýlarca son defa fethedildiði Revan seferine katýlmasýyla tarihimizde müstesna yerini almýþ Kemankeþ Mustafa Paþa’ydý.
1592'de Arnavutluk'ta doðan Kemankeþ Mustafa Paþa Yeniçeri Ocaðý’nda Kara Hasan Paþa'nýn yanýnda yetiþmiþ, sýrasýyla çorbacýlýk ve kul kethüdalýðý diye tabir edilen devlet görevlerinde bulunmuþtu. Baþarýsýný ok atmadaki maharetine borçlu olan Mustafa Paþa, bu mahareti nedeniyle “kemankeþ” lakabýný almýþ ve böylece Kemankeþ Mustafa Paþa olarak anýlmýþtý. Ancak himayesi altýnda bulunduðu Kara Hasan Paþa'ya izafeten Kemankeþ Kara Mustafa Paþa diye de kaynaklarda geçiyor. Daha sonra 1633-34 yýlýnda Sekbanbaþý ve Mart-Nisan 1635'te Yeniçeri Aðasý olan Kemankeþ Kara Mustafa Paþa, 17 Ekim 1635'te Kaptan-ý Derya, Aralýk 1638'te Sultan Dördüncü Murad döneminde de sadrazam olmuþtu.
Esasen Sultan Murad, devlet kademelerinde baþýna buyruk hareket eden zümreyi temizlemek ve yerlerine güvendiði, baþarýlý bulduðu paþalarý getirmek için fýrsat kollamaktaydý. Baðdat'ýn Safeviler'den kurtarýldýðý meþhur Revan seferi esnasýnda Sultan’ýn istediði deðiþikliði yapýp kendisini Yeniçeri Aðasý yapmasý kendisinin de devlet ricali arasýnda sivrilmesine sebep oldu. Savaþta gösterdiði yiðitlik ve cesaretiyle sarsýlmaz bir konuma geldi, Kaptan-ý Derya’lýða yükseltildi. Baðdat fethi esnasýnda Tayyar Mehmed Paþa'nýn þahadeti üzerine Serdar-ý Ekrem sýfatýyla Sadrazam oldu. Bilindiði gibi sadrazamlar eðer orduya komutanlýk yaparlarsa Serdar-ý Ekrem sýfatýyla anýlýyorlardý.
Kemankeþ Mustafa Paþa sadece askerî alanda mahir deðildi, diplomasi alanýnda ve ekonomide de çok büyük baþarýlar elde etti. Öyle ki Baðdat seferi sýrasýnda, padiþahýn her konuda danýþtýðý paþalardan biri oldu. Baðdat seferi sonunda imzalanan Kasr-ý Þirin antlaþmasýndaki rolü de yadsýnamayacak düzeydeydi. Ruslarýn elinde bulunan Azak Kalesi’nin alýnmasý, Ýngiltere ve Fransa ile Devlet-i Aliye'nin arasýndaki ihtilaflarýn halledilmesi, Lehistan sorunu ve Avusturya ile Zitvatorok Antlaþmasý’nýn yenilenmesi uluslararasý planda yaptýðý en önemli çalýþmalar olarak öne çýkanlar.
Padiþahtan aldýðý destekle reformlara baþlayan sadrazam özellikle donanmayý yenilemiþ ve mevcut kadýrga sayýsýný arttýrmýþtý. Buna ilaveten devlet teþkilatýnda geniþ bir ýslahat yapmayý tasarlamýþ, özellikle ekonomi sisteminin iþlemediðini, israfýn arttýðýný müþahede etmiþ ve bu iki husus üzerine yoðunlaþmýþ, iyi bir hesap uzmaný, gelir-gider dengesini ayarlayan bir ekonomist olarak da öne çýkmýþtý. Ayrýca ekonomiyi canlandýrmak için asker sayýsýný ciddi oranda azaltarak uyguladýðý tasarruf programýyla devlete ciddi kazançlar saðlamýþtý. Ancak asker üzerinde yaptýðý bu reformlar, çekemeyenlerinin birlikte hareket ederek aleyhinde faaliyetler yürütmesine de neden olmuþtu. Sultan Murad'ýn vefatýyla doðan boþlukta ise bu durumdan yararlanan Kösem Sultan yine politika sahnesine çýktý. Yeni padiþahýn hocasý Cinci Hoca ve Silahdar Yusuf Paþa da rakipleri arasýnda yerlerini almýþ ve bunlara karþý onlarý bertaraf edecek bir dizi tedbirler almaya yönelmiþti. Bunun için Kul Kethüdasý Hüseyin Aða'ya askerin bu þahýslara karþý ayaklanmasý için 100 keselik bir bahþiþ daðýttýrmasý ters tepti. Mustafa Paþa'nýn güçlenmesinden endiþe eden Yeniçeri Aðasý Muslihüddin'in Padiþah Ýbrahim'e olayý anlatmasýyla Sultan bu tehlikeyi bertaraf etmeye karar verdi. Ortaya çýkan bu gerginliðin sebebi olarak bahsettiðimiz üçlüye destek veren Yeniçeri Aðasý Muslihiddin sonun baþlangýcýný hazýrlayan kiþi oldu. Sonunda bir gün Divan-ý Hümayun toplantýsýný kafesten izleyen Sultan, Sadrazam'ýn þedid tavrýný görünce rahatsýz oldu ve derhal müdahale ederek kendisini huzuruna çaðýrttý. Olayýn akýbetini anlayan Kemankeþ Mustafa Paþa saraya gidip kendini savunmaya çalýþmýþsa da bu savunma fayda vermedi ve mührü alýnmak suretiyle azarlanarak azledildi. Sonunda Hocapaþa Çarþýsý’nda Sultan I. Ýbrahim'in emriyle 26 Ocak 1644'te Cellat Kara Ali tarafýndan boðularak öldürüldü ve malý müsadere edildi. Naima Tarihi’ne göre konaðýnda 30.000 altýn ve yabancý devlet adamlarýna ait resimler ele geçirildi. Mezarý Parmakkapý'da kendi yaptýrdýðý medresededir.
Kemankeþ Mustafa Paþa yiðit, cesur ve tedbirli olarak tanýnan bir devlet adamýydý. Osmanlý’daki her devlet adamý gibi birçok hayýr eseri yaptýrmýþtý. Kâbe’nin suyollarýný geniþletmiþ ve Haremeyn fukarasýna kendi gelirinden yýlda 2.500 altýn göndermiþti. Bilindiði gibi Surre-i Hümayun alaylarýna devlet ricali arasýnda hayýrda bulunma bir rekabet halini almýþtý. Bu anlamda da döneminde öne çýkan bir devlet adamý olmuþtu. Hayýrseverliði hususunda döneme damgasýný vurduðu kaynaklarda yer alýyor. Kurþunlu Mahsen'deki bir kiliseyi camiye çevirttirmesi, Tokat'ta Mehmed Paþa Haný'ný restore ettirerek cami ve hamam yaptýrmasý, 500 ev inþa ettirerek Sivas Yeniþehir’i meydana getirmesi, Eðri'de büyük bir hamam, mektep, sayýsýz çeþmeler ve Edirne'de Köse Mihal Köprüsü’nü yeniden yaptýrmasý en önemli hayratlarý olarak tarihe geçti.
Ynt: Bir Enderunlu By: Bilal2009 Date: 07 Mayýs 2019, 17:27:03
Esselamü aleyküm Rabbim paylaþým için razý olsun
Ynt: Bir Enderunlu By: gulsahkilicaslan Date: 08 Mayýs 2019, 04:10:48
Çok güzel bugunde ihtiyacýmýz olan bir kurum...Allah razý olsun hocam selam ve dua ile...