Hutbe By: reyyan Date: 23 Nisan 2012, 14:58:28
19. Hutbe
4841... Hz. Ebu Hureyre'den demiþtir ki:
Rasûlullah (s.a.) þöyle buyurdu: "Ýçinde teþehhüd olmayan hutbe kesik el gibidir."[246]
Açýklama
Bilindiði gibi teþehhüd: "Eþhedü en lâ ilahe illallah ve eþhedü enne Muhammeden Abdühû ve Rasûlühü" cümlesini okumaktan ibarettir. Turpuþtî bu görüþtedir.
Hadis-i þerifte içerisinde teþehhüd bulunmayan, yani teþehhüdle baþlanmýþ olmayan bir hutbenin eli olmayan bir insanýn, vücudundaki eksiklik kadar eksik olduðu ifade edilmektedir.
Eli olmayan bir insan, yaþayýp hayatýný devam ettirebildiði gibi içinde teþehhüd bulunmayan bir hutbe de sýhhatini kaybetmez. Þahinliðini korur, fasit olmaz. Fakat faziletini ve kemalini kaybeder.
Bu sebeble Hanefi ulemasý teþehhüdü cuma hutbesinin sýhhatinin þartlarýndan deðil, sünnetlerinden saymýþlardýr.
Hanefi ulemâsýndan Aliyyü'l-Kari'ye göre hadis-i þerifte "teþehhüd" kelimesiyle kasd edilen Allah'a hamd-ü senadan ibarettir.
Sindî ise bu hadisi açýklarken þöyle diyor:
Bazý âlimler hadisteki hamdetmeyi, Allah'ýn adýný anmakla yorumlamýþlardýr. Çünkü bazý rivayetlerde "besmele ile baþlanmayan iþlerin noksan veya bereketsiz" olduðu bildirilirken bir kýsým rivayetlerde de "Allah adý" ile baþlanmayan her þeyin noksan veya bereketsiz olduðu bildirilmiþtir. Bütün bu rivayetlerin arasýný bulmak için "Allah tealayý" anmadan baþlanan her iþ noksan ve bereketsiz kalmaya mahkumdur" þeklinde bir yorum yapmak en uygun olanýdýr.
Bu babdaki hadisler, nikâh akdinin ve diðer önemli iþlerin baþýnda hutbe okumanýn müstehablýðýna delâlet ederler. Çünkü yukarýdaki metin ve meali verilen hutbede Allah'a hamdetmek, O'ndan yardým ve maðfiret dilemek, serlerden ona sýðýnmak, kelime-i þehadet ve daha baþka meziyetler ve hayýrlar toplanmýþ durumdadýr. Böyle meziyetleri içine alan bir zikir manzumesi ile baþlanýlan iþler bereketli ve tam olur. Bunsuz yapýlan iþler, ise bereketsiz ve noksan olur. Zira Peygamber (s.a)'in tavsiyesine riayet edilmemiþ olur.
Tirmizî'de bildirildiði gibi hutbesiz kýyýlan nikâh akdi, bazý âlimlerce caiz sayýlmýþtýr. Süfyan-i Sevri ve baþka âlimler böyle demiþlerdir. Çünkü Ebu Davud ve Beyhakî'nin rivayet ettiklerine göre, Beni Süleym kabilesinden (Abbâd isimli) bir adam (r.a.) þöyle demiþtir:
"Ben Abdulmuttalibin kýzý Ümame (r.anha) ile evlenmek istediðimi Peygamber (s.a.)'e arz ettim. O da hutbe olmaksýzýn nikâhýmýzý akdetti."
Zahiriyye mezhebine mensup âlimler nikah akdi için hutbe okumanýn vacibliðine hükmetmiþlerdir.
Cumhura göre nikâh akdinde hutbe okumak, müstehabtir.[247]
Besmele hakkýnda gelen hadisler, dört kýsýmdýr:
1. Besmelenin; "Bismillarirrahmanirrahim" þeklinde çekileceðini ifade eden hadisler;
a. “Bir tehlikeye düþtüðün zaman Bismillahirrahmanirrahim de" mealindeki Ýbn Sinnî'nin Amelü'I Yevmi ve'Heyleti" isimli eserinde merfýý olarak zikrettiði Ali (r.a.) hadisi.
b. Yine Ýbn Sinnî'nin Osman b. Affan'dan rivayet ettiði: "Ben (birgün) hastalanmýþtým, Rasûlullah (s.a.) bana rukye yapardý. Bir defa rukiye yaparken;
Rahman ve Rahim olan Allah'ýn adýyla! Yakalanmýþ olduðun hastalýðýn þerrinden tek ve ihtiyaçsýz olan, doðurmayan doðmayan ve hiçbir dengi bulunmayan Allah'ýn seni korumasýný dilerim; diye dua etti ve gitmek üzere ayaða kalktýðý zaman da
Ey Osman! Bu kelimelerle Allah'a sýðýn. Sýðýnmak için bunun bir benzerini daha bulamazsýn, buyurdu." mealindeki Osman Ýbn Affan hadisi.[248]
c. Ebu Hüreyre (r.a.)nin arkasýnda namaz kýldým. Önce - Bismillahirrahmanirrahim- dedi. Sonra Fatiha'yý veîeddalîne kadar okudu.
Sonra âmin, dedi (arkasýnda bulunan) cemaat de -âmin- dedi"[249] mealindeki hadis gibi.
2. Besmelenin sadece "Bismillah" sözünü söylemekle yerine getirilmiþ olacaðýný ifade eden hadisler:
a. Yemeðini Önüne koyduðum zaman, Rasûlullah (s.a)'in: "Bismillah" dediðini ve yemekten sonra da: "Allahým, yedirdin, içirdin, zengin ettin, razý ettin, hidâyet ettin ve iyilik ettin. Verdiklerin üzerine sana hamd olsun" dediðini iþitiyordum"[250] hadis-i þerifi. Ýmam Nevevî bu hadisin hasen bir isnad ile rivayet edilmiþ olduðunu söylüyor.
b. "Bismillah de ve saðýnla ye!"[251]
c. Hz. Peygamber, Usame b. Umeyr'e þöyle dedi:
Böyle deme çünkü (böyle dediðin zaman) þeytan büyür, büyür dev kadar olur. Fakat "Bismillah" de (böyle dediðin zaman þeytan) küçülür küçülür de sinek gibi kalýr."[252]
3. Besmelenin "bismillah" kelimesiyle birlikte ona ilave edilen bazý kelimeleri de okumakla yerine getirilmiþ olabileceðini ifade eden hadisler:
a. "Ölülerinizi kabre koyduðunuz zaman :bismillahi ve alâ milleti ResûHIlahi' deyiniz."[253] mealindeki Hz. îbn Ömer Hadisi.
b. "Her kim, her günün sabahýnda ve her gecenin akþamýnda; "BismillahiIIezi lâ yedurru mea ismihi þey'ün fi'I-erdý velâ fissemâi ve hüvvessemiü'Iralîm, derse..."[254] mealindeki Osman (r.a.) hadisi.
c. "Bir kimse ailesine yaklaþacaðý zaman "Bismillahi Allahümme cennibneþþeytane ve cennibiþþeytane mâ rezektane" derse..."[255] mealindeki Ýbn Abbâs (r.a.) hadisi.
d. "Peygamber (s.a.) iki beyaz ve boynuzlu koçu kendi eliyle kesti. Besmele çekti ve tekbir getirdi. (Onu bu koçu keserken) ayaðýný (koçun) boynuzlan üzerine koyup, "bismillahi vellahü ekber," derken gördüm"[256] mealindeki Hz. Enes hadisi.
4. "Bismillahirrahmanirrahim" kelimelerini söylemeden sadece "Allah" ismini zikirle besmelenin getirilmiþ olacaðýna delalet eden hadisler:
a. "Biriniz yemek, yiyeceði zaman yemeðe baþlamadan önce Allah'ýn ismini ansýn.[257]
b. "Abdesti olmayanýn namazý yoktur. Abdest alýrken Allah'ýn ismini anmayanm da abdesti yoktur."[258]
c. "Geceleyin, köpek havlamasý ve eþek anýrmasý iþitecek olursanýz, þeytandan Allah'a sýðýnýnýz ve Allah'ýn ismini anýnýz"[259] mealindeki Hz. Cabir hadisi gibi.
Bütün bu rivayetlerden anlaþýlýyor ki Besmele'nin "Bismillahirrahmanirrahim" kelimelerini söylemekle gerçekleþebileceðini ifade eden rivayetlerde söz konusu edilen iþlerde, sünnet ancak bu kelimeleri eksiksiz olarak okumakla yerine getirilmiþ olur. Sadece "bismillah" veya "Bismillahirrahman" kelimeleriyle yetinmekle sünnet yerine getirilmiþ olmaz.
Besmele'nin; "bismillah" sözüyle gerçekleþebileceðini ifade eden rivayetlerde söz konusu edilen iþlerde ise, sünnetin sadece; "bismillah" kelimesini söylemekle yerine getirilmiþ olacaðý gibi "bismillahirrahmanirrahim" kelimelerini tam olarak okumakla da yerine getirilmiþ olur. Çünkü söz konusu iþler de: "Bismillahirrahmanirrahim sözü ile baþlanmayan her önemli iþin sonu kesiktir" mealindeki hadis-i þerifin genel hükmü içerisine girerler.
Binaenaleyh bu gibi iþlere "bismillahirrahmanirrahim" kelimelerini tam olarak okumanýn bid'ar olacaðýný söyleyen kimselerin bu iddialarýnýn bir deðeri yoktur.
El-Ýhtiyaratü'I Ýlmiyye isimli eserde açýklandýðý üzere, Þeyh Ýbn Teymiyye, yemeðe baþlarken "bismillahirrahmanirrahim" demenin sadece "bismillah" demeden daha faziletli olduðunu, fakat kurban keserkenki durumun ise bunun aksine olduðunu söylemiþtir.
Besmelenin "bismillah" lafzý ile "Errahmanirrahîm" sözlerinin dýþýnda ona ilave edilen lafýzlarý okumakla gerçekleþebileceðini ifade eden rivayetlerde söz konusu edilen iþlerde ise sünnet olan "bismillah" sözüyle "Errahmanirrahim" sözünün dýþýndaki bir ziyâdeyi beraberce okumaktýr. Çünkü bismillah sözüyle bu ziyâdenin toplamý bir duadýr ve zikirdir. Hz. Peygamberden gelen bir duaya veya zikre kimsenin birþeyler ilâve etme yetkisi yoktur. Binaenaleyh Kurban keserken "bismillahi Allahü ekber" denileceði rivayet edilmiþken hiçbir kimsenin "Bismillahirrahmanir-rahim Allahü ekber" demeye salahiyeti yoktur.
Sadece Allah'ýn ismini anmakla besmelenin çekilmiþ olacaðýný ifade eden rivayetlerde söz konusu edilen iþlerde ise "Bismillahirrahmanirrahim" demek daha faziletlidir. Çünkü:
1. Bu gibi yerlerde "bismillahirrahmanirrahim" diyen kimse Allah'ýn ismini anmýþ olacaðý için Allah'ýn ismini amnanýn sevabýný kazanmýþ olacaðý ve bu görevi yerine getirmiþ sayýlacaðý gibi, ayný zamanda "Bismillahirrahmanirrahim" sözünü söylemenin faziletini de eksiksiz olarak kazanmýþ olur.
2. "Bismillahirrahmanirrahim" sözünü söyleyen kimsenin, Allah'ýn ismini anmýþ olacaðýnda þüphe yoktur. Fakat eðer "Allah ismini anmak" sözüyle kast edilen "Bismillahirrahmanirrahim" sözünü söylemek ise ve kiþi de sadece "Allah, Rabb, Hâlýk" gibi Allah'ýn isimlerinden sadece birini anmakla yetinirse o zaman görevini eksiksiz olarak yerine getirmiþ olamaz.
3. Allah'ýn ismini anma emrinin: "Baþýnda besmele çekilmeyen her önemli iþin sonu kesiktir" hadisinin genel hükmünün þümulü içerisine girdiði düþünülürse, söz konusu yerde de "bismillahirrahmanirrahim" sözünü söylemenin daha faziletli ve isabetli olacaðý anlaþýlýr.[260]
[246] Tirmizî nikah, 17: Ahmed h. Hanbel, II, 302, 434.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Þerhi, Þamil Yayýnevi: 16/48.
[247] H. Hatipoðlu, Sünen-i Ýbn Mâce Tercemesi ve Þerhi, V, 31.
[248] Muhammed b. Allan, el-Fatûhhatü'r-Rabbaniyye, IV, 72.
[249] Nesaî, iftitah, 21.
[250] Ahmed b. Hanbel. IV, 62, 337, V, 375.
[251] Sünen-i Ebu Davud, et'ime 19.
[252] Nesaî, amelü'l yevmi ve'n-nar 373, hadis no:555.
[253] Ahmed Ýbn Hanbel, II, 27, 40, 59, 69, I28.
[254] Sünen-i Ebu Davud, 5088 nolu hadis.
[255] a.g.e. 2161 no'lu hadis.
[256] Buharý Edahi 9, 14, Tevhid 13; Müslim, Edahi 17.
[257] Ebu Davud, 3767 nolu hadis.
[258] a.g.e. tahare 48.
[259] a.g.e. hadis no 5103.
[260] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Þerhi, Þamil Yayýnevi: 16/48-52.