Ticaret By: saniyenur Date: 26 Ocak 2012, 09:00:44
10- TÝCARET
I. Alýþ-Veriþ
789. Mes’ele: Zeyd, Amrdan mülk baðýný satýn alýp kabz etmeden âhara bey' eylese sahîh olur mu?
Elcevap: Olur, menkûl gibi deðildir. [839]
790. Mes’ele: Zeyd, Hindden iþtira ettiði mülk evde on ay miktar sakin olduktan sonra evin 'aybý zahir olsa, Zeyd bey'i feshe kadir olur mu?
Elcevap: Olur. [840]
791. Mes’ele: Zeyd ekser müsâferette olup, vilâyetinin ahvâline ýttýlâ'ý olmayýp, yerlerinde olan bað ve baðçesin ve þâir emlâkin, on bin akça deðerken Amr-i müþteri bin beþyüz akçaya satýn alsa, Zeyd için hýyâr-ý gabn ve gurur olup bey'-i mezbûru feshe kadir olur mu?
Elcevap: Olur [841]
792. Mes’ele: Zeyd, Amrý’n bin akça deðer esbabýný bilmemek ile iki bin beþ yüz akçaya alsa, ba'dehu esbabýnýn kýymetin bildikte yine Amra redde kadir olur mu?
Elcevap: Olmaz. [842]
793. Su'al: Zeyd, þýra zamâm geldikte mukabelesinde þýra vermek kavli ile, seleme akça üleþtirse, sonra ol miktar þýrayý Zeyd akça verdiði kimselerden talep edip almaða kadir olur mu?
Elcevap: Selemin sekiz þartý bile ri'âyet etti ise olur. [843]
II. Narh
794. Mes’ele: Bir býçaðýn harcý yirmi, nihayet otuz akça olup, üstadlar bir günde düzmeðe kadir olup, ve cümle üstadlar bir filoriye verirlerken, iðlerinden Zeyd iki filoriye verse, ziyâdesi Zeyde helâl olur mu?
Elcevap: Alan ihtiyarý ile alýcak haram olmaz. [844]
795. Mes’ele: Ba'zý kimseler tahta ve direk ve bu makûle nesneleri kadîmden deðer bahalarý ile alýp sata gelseler, halen ehl-i urf her birisine emirsiz narh ta'yîn eylemeye kadir olur mu?
Elcevap: Narh ahvâline ehl-i furf karýþmaz, ehl-i þer' kadirdir, insaftan tecâvüz ederler ise [845]
796. Su'al: Zeyd, otun, on ikiye ve on üçe ve dahi ziyâde akçaya mu'âmele eylese, "fý-zamâninâ emr-i sultâný, ve þeyh-ul-islâm müfti-z-zamân hazretlerinin fetâvâ-i þerifleri olup otun on bir buçuktan ziyâdeye verilmemek üzeredir" deyu beyyine olunduktan sonra, ýsgâ' etmeyip ýsrar eylese þer'an ne lâzým olur?
Cevap: Ta'zîr-i þedîd ve habs-i medîd lâzýmdýr. Tevbesi zahir olucak ýtlak olunur. [846]
797. Mes’ele: Mîrî davarlarý için arpa lâzým oldukta, narh-ý rûzî dörder akça iken Ýstanbul halký mabeyninde, kile altýþar akçaya alýnýp satýlmak mu'tâd olunmaðýn, canibinden me'mûr olan Zeyd altýþara almýþ olsa, narh-i rûzîden ziyâdesi Zeyde tazmin olunmak lâzým olur mu?
Elcevap: Narhdan ziyâde altýþara satýlýp alýndýðý maruf ve mütevâtir olup, ekâbir ve esâgir altýþara alýrlar idi ise, yâhud "arpa ashabý narh üzerine vermezler" deyu hail ü akd erbabýna Zeyd danýþýp aldý ise olmaz. [847]
III. Müdârebe
798. Mes’ele: Zeyd Amra müdârebeye bir miktar akça verse, fâide ve ziyan beraber olur mu?
Elcevap: Fâide beraberdir. Amma ziyan, fâide etmeden vâki' olup, Amrý’n te'addî ve taksiri ile oldu ise cümle Amr üzerinedir. Amma sonra bakîden rýbh hâsýl olmakla, asýl tekmil olunup, bir miktar fâide hâsýl olup, Zeyd ile Amr kýsmet ettiklerinden sonra ziyan vâki' olup Amrý’n asla te'addî ve taksîrinsiz oldu ise, Zeydle Amr beraber çekip, kýsmet ettikleri rýbhý yine asla zam edip, re's-i malý tekmil lâzýmdýr. [848]
799. Mes’ele: Zeyd, Arar-i müdâribe bir miktar akça verip ne meta' alacaðýn ta'yin eylemese, esir alýp zarar ettikte, Zeyd "ben esir al demedim" deyu zararýn kabul etmemeðe kadir olur mu?
Elcevap: Amrý’n san'atý þâir esbâb-ý ticâret olup, esir alýp satmak asla vâki' olmamýþ ise, re'y-i hâkimle olur [849]
800. Mes’ele: Zeydin gemisinde müdârebeye verilmiþ akça var iken, Venedik kâfirleri deryadan mezbur gemiyi mâl-i merkum ile gasb edip aldýklarýndan sonra, Zeyde bir miktar akça gö'nderseler, rabb-ül-mâl olan merkum akçayý Zeydden mallarýna tuta almaða kadir olur mu, yoksa Zeyd ile taksîm-i guramâ tarîki ile mi kýsmet olunur?
Elcevap: Kýsmet olunur. [850]
801. Mes’ele: Zeyd iki bin beþ yüz filorilik metâ'ýn, Amr kendinin dört yüz elli filorilik metâ'ý ile bile ýssý ve ziyan beraber olmak üzere kavi edip, Moskov diyarýna iletip, gayri metâ'a tebdil eylese, fâidesin Amr Zeyd ile beraber üleþmeðe kadir olur mu?
Elcevap: Olur. [851]
IV. Îcâre
802. Mes’ele: Zeyd evini bir yýla kiraya verip sicil etse, sicilde "alâ senetin vâhidetin" yazýlsa, Zeyd-i mezkûr ahar þehirde olmak sebebiyle, seneden bir miktar tecâvüz ettikten Zeyd gelip zikr olan evini Bekre bey' edip tahliye lâzým oldukta, evin içinde bi-1-fiil icâre ile sakin olan Amr "seneden tecâvüz etmekle tekrar icâre akd olunmuþtur, sene-i saniye tamam olmayýnca çýkmazým" demeðe þer'an kadir olur mu?
Elcevap: Olmaz, bâtýl söyler, sene-i saniyeden birkaç gün oturmakla sahîha münkalib olmak, ibtidâ akid sene-i vahide üzerine mün'akid olmayýp belki "her senede þu miktar" deyu akd olunucaktýr. Sene-i vahide üzerine akd olucak, tamam oldukta asla akid kalmaz. Cebr île ihraç olunmak lâzým olur. [852]
803. Mes’ele: Üç kulacý üçyüz akçaya abhâne kazývermeðe Zeydle kavi eden Amr-i lâðýmcý, buçuk kulaç kazdýktan sonra "gittikçe aþaðýsý berktir" deyu feragat edip, kazdýðý miktarý ücreti tamam etmeyince Zeydden almaða kadir olur mu?
Elcevap: Olur, icâre-i sahîha deðildir. [853]
804. Mes’ele: Zeyd, Amr’ýn oðlu Bekri üç yýl va'de ile yedi yüz akça icâreye tutup, va'de tamam olmadan Bekr ibâk edip geldikte, Amr Zeydden almadýðý takdirce Zeyd-i mezbûr va'de tamam olunca hizmetlenmeðe kadir olur mu?
Elcevap: Müddet-i icâre tamam olduysa cebr ile olmaz, terazi ile hizmetlenir. [854]
V. Þüf'a
805. Mes’ele: Zeyd-i yetimin evi ile Amr’ýn evi bir avlu içinde olup, Amr evini âhara bey' ettikten sonra, yetim balið olucak, þüf'a da'vâsý edip Amr’ýn bey'ini feshe kadir olur mu?
Elcevap: Hîn-i buluðda bir an te'hîr etmeyip þüf'a tutucak olur. [855]
806. Mes’ele: Zeyd fevt olup, oðlu Amrý terk eylese, ve kýzý Hindi dahi terk ettikte, Amr, Zeydden kalýp yeri mülk olup kýsmet olunmamýþ evi bey' eylese, sonra Hind "iki hisse talep ederim, kendi hissemi asaleten Amr’ýn hissesini þüf'a tarikiyle" deyip mezbûr evin cümlesinde bey'i fesh etmeðe kadir olur mu?
Elcevap: Olur, ol veçhile talep ettiði sabit olucak. [856]
807. Mes’ele: Zeyd-i þefi', bilâ-mâni' bir aydan ziyâde taleb-i husûmeti te'hîr eylese, bazý kitaplarda fetva imam Muhammed kavli üzerinedir "þüf'a-i da'vâ sakýt olur" dese ve ba'zý kitaplarda fetva imam kavli üzerine ve "sakýt olmaz" deyu musarrah olsa kâdî kangý kaville 'amel etmek gerektir?
Elcevap: Sakýttýr. [857]
808. Mes’ele: Mîrî yerde þüf'a carî olur mu?
Elcevap: Olmaz. [858]
VI. Esnaf
809. Süile: Ýstanbul sellâh-hânesi kasaplarýnýn ba'zý, koyunlarý murdar olup, etini ete halt edip, dükkânlarýnda sattýrýp, ve baþý ve paçalarým dahi aðnâm-ý mezbûha baþlarýna ve ayaklarýna halt edip Ýstanbulda baþ-hânelere tevzi' edip, baþ-hâne kazganlarda mahlûten tabh olunup, amma kangý kazgana vâki' olduðu nâ-ma'-lûm olucak, kazganlarda tabh olunan baþýn ve paçanýn ekli helâl olur mu, ve bu makûle fi'li ihtiyar eden kasaplarýn halleri nicedir beyan buyurula?
Ücîbe: Cümlesi haramdýr. Amma bu fi'li eden müslim olmak muhaldir. Kangý kasap ise kemâl-i dikkat ve ihtimamla buldurulup, müslümanlara meyyite yedirmeyi helâl i'tikâd ederse mürteddir, asla te'hir olunmayýp boynu vurulmak lâzýmdýr. Eðer haram idüðüne itiraf ederken bu fesâd-ý âm-ý azîme irtikâb ederse, katilden berî, fünûn-i ukûbattan bir ukûbatla hakkýndan gelinmek lâzýmdýr, ki ol taifenin müslim ve kâfirine mûcib-i ibret ola.[859]
810. Mes’ele: Bir kasabada olan cellâhlar, debbaðlar ile niza' edip "kâfir müslüman oldukta, þehir donanmasýnda biz tekaddüm ederiz, zira hazret-i Þît (aleyhisselâm) bizim pîrimizdir" deseler, debbaðlar "hazret-i Âdem (aleyhisselâm)a hazret-i Cibril (aleyhisselâm) evvelâ debagat ta'lîm eylemiþtir, biz sizden mukaddem yürürüz, san'atýmýz da mukaddemdir" deseler. Bu husus için muharebe olup, nice nefis kati olmuþ olsa. Hâlen dahi nizâ'larý fasl olmuþ olmasa, kangýsý mukaddem evlâdýr?
Elcevap: Hâkim, iki taifenin a'yânýn cem' edip, cem'iyyet-i cahiline nasihat ile nehy edip, mâbeynleri müslimler ise ýslâh edip, inad ederler ise ta'zîr-i þedîdden sonra zindana ilkâ edip, tevbeleri zahir olunca ýtlak etmek lâzýmdýr. [860]
811. Su'al: Zeyd Amr Bekr þerikleri olduklarý dalyanýn, Zeyd üzerine olmaðýn bir miktar akça hare edip dalyaný isti'mâl edip balýklar tutup satsa, Amr, Bekr dahi Zeyde þerîk olur mu?
Cevap: Þerle olmazlar. [861]
812. Mes’ele: Hisar eri olan Zeyd, Amra "bana yetmiþ filori ver, sana gediðim vereyim" deyip, Amr Zeyd-i mezbûre yetmiþ filoriyi verip gediðin aldýktan sonra, filoriyi yine talep edip almaða kadir olur mu?
Elcevap: Olur. [862]
VII. Para Çeþitleri
(Ýndekste bkz: Para çeþitleri.
[839] A. 124 a
[840] A. 131 b
[841] A. 134 b
[842] A.134 b
[843] B.171 a
[844] B. 237 a
[845] B. 167 b
[846] B. 159 a
[847] B. 167 b
[848] B. 213 b
[849] B, 215 b
[850] B. 214 a
[851] A. 170 b
[852] B. 235 b
[853] B. 235 a
[854] B. 235 a
[855] B.248 b
[856] B. 249 a
[857] B. 248 a
[858] B. 248 a
[859] B. 3 a
[860] B. 271 a
[861] B. 119 a
[862] B. 169 a