Diyetin mahiyeti By: sumeyye Date: 07 Aralýk 2011, 13:42:50
DÝYETÝN MAHÝYETÝ
1335 Kur'an-ý Kerim'de: "Bir mü'minin, diðer bir mü'mini yanlýþlýk eseri olmayarak (kasden) öldürmesi yakýþmaz. Kim bir mü'mini yanlýþlýkla (hataen) öldürürse, mü'min bir köleyi azad etmesi ve (ölenin) ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi lazýmdýr. Meðer ki onlar (o diyeti) sadaka olarak baðýþlamýþ olsunlar. Eðer (öldürülen) mü'min olmakla beraber, size düþman bir kavimden (Darû'l Harb ahalisinden) ise, o zaman öldürenin mü'min bir köle azad etmesi lazýmdýr. Þayet kendileriyle aranýzda anlaþma olan kavimden (Darû'l Musalaha ahalisinden) ise; o vakit mirasçýlarýna bir diyet vermek ve bir de mü'min köle azad etmek gerekir. Kim (bunlarý) bulamazsa, Allah'tan tevbesinin kabulü için, birbiri ardýnca iki ay oruç tutmasý icab eder. Allah her þeyi bilendir, gerçek hüküm ve hikmet sahibidir"(214) hükmü beyan buyurulmuþtur.
1327 Diyet; insan veya insan uzvunun telef edilmesi karþýlýðý olarak, verilmesi gereken tazminatýn adýdýr.(215) Diyetin meþruiyyeti kitap, sünnet ve Sahabe-i Kiram'ýn icmaý ile sabittir. Kasden öldürmede "kýsas" sözkonusudur. Ancak maktulün velisi "diyet"e rýza gösterirse, selahiyet kendisinindir. Diðer öldürme çeþitlerinde "diyet" verilmesi vacibtir.(216) Ýmam-ý Azam Ebû Hanife (rha) diyetin "100 deve veya 1000 dinar altýn veya 10.000 dirhem gümüþ olarak verilmesini" esas almýþtýr. Ýmam-ý Yusuf (rha) ve Ýmam-ý Muhammed (rha): "Bu üç maldan olmakla beraber, 200 sýðýr veya 2000 koyun veya hullelerden 200 hule (yeni ve kaliteli elbise) dir. Her hulle iki elbisedir"(217) hükmünü beyan etmiþlerdir. Ýnsan uzvunun koparýlmasý (kat'ý) veya Ta'tili (iþ göremez hale getirilmesi) veya yaralanmasýnda, maðdura ödenmesi vacip olan ve miktarý belli olan mala "erþ" denir.(218) Tabii ki; "Erþ'in" vacip olmasý için, misli sözkonusu olmadýðý için kýsas tatbik edilemez olmalýdýr. Zira esas olan "kýsas"týr.(219) Kýsas imkâný olmadýðý zaman "Erþ'e" hükmedilir. Hem "kýsas" imkâný olmaz, hem de þer'i þerifin beyan buyurduðu "Erþ'in" miktarý bilinemezse; "ehl-i Hibre" (bilirkiþi) tayin edilir. "Ehl-i Hibre'nin maðdura ödenmesini esas aldýðý mala da "Hukumet-i Adl" ismi verilir. Dolayýsýyla insan veya uzvuna karþý; hataen iþlenen her cinayette, mutlaka maðdura mal ödenir.
1337 Darû'l Ýslâm tebasýndan olan gayr-i müslimin (zimminin) diyeti, týpký müslümanýn diyeti gibidir.(220) Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Her ahid sahibinin ahdi halinde diyeti bin dinardýr"(221) buyurduðu bilinmektedir. Hz. Abdullah Ýbn-i Mesû'd'dan, müslümanla ahid sahibinin diyetinin eþit olduðuna dair bir rivayet mevcuddur. Ayrýca Hz. Ebû Bekir (ra) ve Hz. Ömer (ra) devrinde, tatbikat bu þekilde olmuþtur.(222) Ýmam-ý Þafii (rha), Hz. Amr b. Þuayb (ra)'dan rivayet edilen: "Zimmilerin diyeti, müslümanlarýn diyetinin yarýsýdýr" Hadis-i Þerif'ini esas alarak, eþitlik sözkonusu olamayacaðýný beyan etmiþtir.(223)
1338 Kadýnýn diyeti; nefse kýymak (yani öldürmek) veya nefisten aþaðýsýnda, erkeðin diyetinin yarýsýdýr. Bu hüküm mevkûf olarak Hz. Ali (ra)'den, merfû olarak da Resûl-i Ekrem (sav)'den rivayet edilmiþtir.(224) Hür bir mü'minin diyeti ile kölenin diyeti de, birbirine eþit deðildir. Dolayýsýyla diyetin miktarýna; "Hürriyet ve Cinsiyet" tesir eder. Ýmam-ý Þafii (rha) indinde ise: "Ýslâm, hürriyet ve cinsiyet" diyetin miktarýnýn belirlenmesinde esas alýnýr.
1339 Hanefi fûkahasý: "Hataen veya hata yerine sayýlan öldürmelerde, diyetle birlikte, keffaret de þarttýr. Keffaret mü'min bir köleyi azad etmek veya buna imkân bulamazsa, iki ay fasýlasýz (devamlý) oruç tutmaktýr."(225) hükmünde müttefiktir. Ayrýca "keffaret"lerde; illet kat'i olarak tesbit edilemeyeceði için, ictihad yapýlamaz. Bu sebeble; hataen veya hata yerine sayýlan öldürmelerde, yoksul ve miskinleri doyurmak, keffaret yerine geçmez. Çünkü bu hususta nass varid olmamýþtýr.(226)
1340 Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Kaatil için miras yoktur"(227) buyurduðu bilinmektedir. Bu Hadis-i Þerif'i esas alan Hanefi fûkahasý; "kasden öldüren kimse, maktulün (öldürülenin) mirasýndan mahrum olur. Ayrýca kasden öldürmede (ister kýsas icab etsin, ister etmesin) keffarette yoktur. Zira keffaret, ibadet ile ceza arasýnda döner. Kasden öldürmede ibadet düþünülemez" hükmünde müttefiktir. Þimdi öldürme çeþitlerini esas alarak "ceza"larýn mahiyetini izaha gayret edelim.
1341 Kasden adam öldürmenin cezasý; kýsasen öldürülmek ve mirastan mahrumiyettir. Ahirette çok büyük bir azaba müstehak olunacaðý Allahû Teâla (cc)'nýn kitabý ve Resûl-i Ekrem (sav)'in sünneti ile sabittir. Hesap gününü düþünen bir kimsenin her türlü cinayetten uzak durmasý farzdýr.
1342 Kasýd benzeriyle öldürmenin cezasý; keffaret, mirastan mahrumiyet ve katilin akýlesi üzerine; (maktulün, asabesine verilmek üzere) aðýr bir diyettir. Bu develerden verilecek olursa; iki yaþýna girmiþ 25 diþi deve, üç yaþýna girmiþ 25 diþi deve, dört yaþýna girmiþ 25 diþi deve ve beþ yaþýna girmiþ 25 diþi devedir. Toplam 100 deve!.. Bunlardan kýrkýnýn gebe olmasý da dikkate alýnýr.(228) Bu çeþit öldürme de, büyük günahtýr.
1343 Hataen adam öldürmenin cezasý; keffaret, mirastan mahrumiyet ve katilin akýlesi üzerine diyetir. Hata sayýlan öldürmenin cezasý da; týpký hataen öldürme gibidir. Titiz davranmadýðý ve gerekli tedbirleri almadýðý için mükellef (kasden öldürme gibi olmasa da) günaha girmiþtir. Bu sebeble öldürmenin (tesebbüben) cezasý; diyetten ibarettir.(229) Keffaret yoktur. Zira mükellef bizzat öldürmemiþ, ölüme sebeb olmuþtur. Mesela: Baþkasýnýn mülkünde bir kuyu kazan kimseyi ele alalým. Eðer bu kuyuya bir kiþi düþer ve ölürse "tesebüben" öldürme vakýasý ortaya çýkar. Esasen kendi mülkünde kuyu kazmýþ olsaydý, "diyette" gerekmezdi. Þimdi "Akýle" kavramý üzerinde duralým.
(214) En Nisâ Sûresi: 92.
(215) Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 300-301. Ayrýca Þeyh Nizamüddin ve Heyet-A.g.e. C: 6, Sh: 24, Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 102-103.
(216) Öldürme çeþitlerini daha önce izah etmiþtik, bakýnýz madde: 1309.
(217) Þeyh Nizamüddin ve Heyet-El Feteva-ý Hindiyye-Beyrut: 1400 6, Sh: 24. Ayrýca Ýbn-i Hümam-Fethû'l Kadir-Beyrut: 1318 C: 8, Sh: 302-303, Molla Hüsrev-Dürerû'l Hükkam fi Þerhi'l Gureri'l Ahkam-Ýst: 1307 C: 2, Sh: 103, El Ceziri-Kitabû'l Fýkh Ale'l Mezahibü'l Erbaa-Beyrut: 1392 C: 5, Sh: 368-369.
(218) Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 103.
(219) Ýmam-ý Serahsi-El Mebsut-Beyrut: ty C: 27, Sh: 74. Ayrýca Ýmam-ý Kasani-El Bedaiû's Senai-Beyrut: 1974 C: 7, Sh: 297, Ýmam-ý Merginani-El Hidaye Þerhû Bidayetü'l Mübtedi-Kahire: 1965 C: 4, Sh: 165-166.
(220) Þeyh Abdülgani El Meydani-El Lübab fi Þerhi'l Kitab-Beyrut: 1400 C: 3, Sh: 154. Ayrýca Ýmam-ý Merginani-A.g.e. C: 4, Sh: 168.
(221) Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 308. Ayrýca Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 104, Þeyh Abdülgani El Meydani-A.g.e. C: 3, Sh: 154, Ýmam-ý Merginani-A.g.e. C: 4, Sh: 168.
(222) Ýmam-ý Kasani-A.g.e. C: 7, Sh: 255. Ayrýca Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 308.
(223) El Ceziri-K. Fýkh Ale'l Mezahibi'l Erbaa-Beyrut: 1392 C: 5, Sh: 370. Ayrýca Ebu Ýshak Eþ Þirazi-El Müzehheb-C: 2, Sh: 211, Ýmam-ý Merginani-A.g.e. C: 4, Sh: 168, Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 308.
(224) Ýmam-ý Kasani-A.g.e. C: 7, Sh: 254. Ayrýca Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 103, Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 307, Þeyh Nizamüddin ve heyet-A.g.e. C: 6, Sh: 25, Þeyh Muhammed Ýbn-i Süleyman-Mecmuaû'l Enhûr (Þerhû Damad) Ýst: 1316 Mtb. Amire Tb. C: 2, Sh: 639, El Ceziri-A.g.e. C: 5, Sh: 370-371.
(225) Ýmam-ý Merginani-El Hidaye Þerhû Bidayetü'l Mübtedi-Kahire: 1965 C: 4, Sh: 169-170. Ayrýca Ýmam-ý Kasani-El Bedaiû's Senai-Beyrut: 1974 C: 5, Sh: 95, Ýbn-i Hümam-Fethû'l Kadir-Beyrut: 1318 C: 8, Sh: 253.
(226) Molla Hüsrev-Dürerû'l Hükkam fi Þerhi'l Gureri'l Ahkam-Ýst: 1307 C: 2, Sh: 90. Ayrýca Þeyh Abdülgani El Meydani-El Lübab fi Þerhi'l Kitab-Beyrut: 1400 C: 3, Sh: 71, Ýbn-i Hümam-A.g.e. C: 8, Sh: 253.
(227) Abdullah b. Mahmud El Mavsili-El Ýhtiyar fi Ta'lili'l Muhtar-Ýst: 1980 Çaðrý Yay. C: 5, Sh: 26. Ayrýca Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 89.
(228) Þeyh Muhammed Ýbn-i Süleyman-Mecmuaû'l Enhûr (Þerhû Damad) Ýst: 1316 Mtb. Amire Tb. Ofset: Beyrut: ty C: 2, Sh: 637-638. Ayrýca Molla Hüsrev-A.g.e. C: 2, Sh: 103, Þeyh Abdülgani El Meydani-A.g.e. C: 3, Sh: 152 (Not: Bu tasnif Hz. Ömer, Hz. Ali, Hz. Abdullah b. Mesû'd, Hz. Ebû Musa El Es'ari ve Hz. Mugire b. Þube'den rivayet olunmuþtur. Buna "Diyet-i Mugallaza" denir.)
(229) Ýmam-ý Merginani-A.g.e. C: 4, Sh: 177-178. Ayrýca Þeyh Abdülgani El Meydani-A.g.e. C: 3, Sh: 142-144.