Karbonmonoksit Zehirlenmesi By: ehlidunya Date: 10 Kasým 2011, 21:21:26
Karbonmonoksit Zehirlenmesi
Dakikada 14–15 defa alýp verdiðimiz havadaki oksijen miktarýný hiç düþündünüz mü? Havadaki oksijen yoðunluðu deniz seviyesinde yaklaþýk % 21 nispetindedir. Bitkilerin fotosentezle þekere dönüþtürdüðü karbondioksit ise, canlýlarýn solunumuyla açýða çýkar ve ancak % 0,5 civarýndadýr. Karbonmonoksit ise, bu iki gazdan oldukça farklý, canlýlara faydasý olmayan zehirleyici bir gazdýr. Solunumda kullanýlan oksijenin alýnmasýna mâni olan en önemli unsur, karbonmonoksittir. Karbon kaynaklý (petrol, kömür, odun, doðalgaz) bütün yanýcý maddeler, yanma esnasýnda havadaki oksijeni tüketir. Ortamda oksijen kalmadýðýnda, yanma tam olmaz ve renksiz, kokusuz ve tahriþ etmeyen karbonmonoksit gazý ortaya çýkar. Bu gazýn solunan havaya sýzmasýný insanlarýn fark etmesi çok güçtür. Karbonmonoksit, tabiî atmosfer ortamýnda yok denecek kadar düþüktür. Organizmalarda biyokimyevî iþlemler neticesi, problem teþkil etmeyecek nispette (% 1–5) görülebilir. Egzoz ve sigara dumaný da karbonmonoksit zehirlenmesine sebep olabilmektedir. Sigaradan çýkan dumandaki karbonmonoksit hemoglobine kolayca baðlanýr ve hemoglobinin oksijen taþýma kapasitesini yaklaþýk % 30 nispetinde azaltýr. Sigara içenlerin dudaklarýndaki ve parmak uçlarýndaki morluk, bu kýsýmlardaki kýlcallara yeterli oksijen gitmemesi sebebiyledir.
Karbonmonoksit, oksijeni akciðerlerden dokulara taþýyan ve kana kýrmýzý rengini veren demirli bir bileþik olan hemoglobine, oksijenden 200–300 kat daha sýký baðlanýr (karboksihemoglobin), bu yüzden kandaki konsantrasyonu kýsa zamanda tehlikeli boyutlara ulaþabilir. Kandaki hemoglobinler tamamen iþgal edilince, dokulara oksijen gidiþi azalýr. Neticede hücrelerin solunum fonksiyonu bozulduðundan beyin, kalb ve kas gibi her zaman taze oksijen ihtiyacý olan dokularda kalýcý hasarlar görülebilir.
Kandaki karboksihemoglobinin yarýlanma ömrü 320 dakikadýr. Yani karbonmonoksitten zehirlenen bir hasta, bulunduðu zehirli ortamdan uzaklaþtýrýlsa dahi bu gazýn kandan uzaklaþtýrýlmasý beþ saati aþabilir. Deðiþik tedaviler uygulanarak bu süre bir saate veya yirmi dakikaya kadar düþürülebilir.1
Hastalarýn þikâyetleri ve klinik bulgular genellikle kandaki karboksihemoglobin seviyesi (zehirlenme oraný) ile alâkalýdýr. Kandaki karboksihemoglobin seviyesinin % 10–20 olduðu hafif zehirlenmelerde, genellikle sadece hâlsizlik, baþ aðrýsý, baþ dönmesi, bulantý ve kusma gözlenir. Ancak bu seviye yükseldikçe (kanda % 20-30'lara ulaþtýðýnda) hastalarda kalb, akciðer ve sinir sistemi ile ilgili problemler ortaya çýkmaya baþlar. Zehirlenme seviyesi % 30'un üzerine çýktýðýnda kalb çarpýntýsý, solunum ritminin artmasý, yorgunluk, kalb krizi benzeri göðüs aðrýlarý ve kalb ritim problemleri geliþir. Sinir sistemi de zehirin tesirine girmeye baþladýðýnda kiþide görme, yürüme ve düþünme bozukluklarý, konsantrasyon kabiliyetinde azalmalar ve bayýlma görülür. Karbonmonoksit gazý ile temas daha uzun süre devam ederse, kandaki konsantrasyon % 50'yi aþar, koma, beyin ödemi, gözlerde ve mukozalarda kanamalar, böbrek fonksiyonlarýnda bozulma ve kas erimeleri geliþmeye baþlar. Zehirlenen kiþinin kalb ve akciðer ile ilgili diðer hastalýklarý veya þahsî hassasiyetindeki farklýlýklar da bu verilerin deðiþmesine sebep olabilir.1, 2
Zehirlenme durumunda kiþi öncelikle bulunduðu ortamdan hýzla uzaklaþtýrýlmalý ve temiz havaya çýkarýlmalýdýr. Kalb ritmi hemen kontrol edilerek gerekirse hastaya ritim düzenleyici ilâçlar verilmelidir. Karbonmonoksit zehirlenmelerinde panzehir (antidot) oksijen olduðu için, hastaya mümkün olduðu kadar yüksek konsantrasyonda oksijen verilmesi gerekir. Solunum yapamýyor veya þuuru kapalýysa hastanýn sun'î solunum cihazýna baðlanmasý gerekebilir. Eðer kan karboksihemoglobin seviyesi % 25'in üzerinde ise, sinir sistemine ait kalýcý hasar geliþmemesi için hiperbarik (yüksek basýnçlý) oksijen uygulanabilir. Bu tedavi ile kandaki karbonmonoksit gazýnýn uzaklaþma süresi kýsalýr. Meselâ üç atmosfer basýnçlýk hiperbarik oksijen uygulamasý ile bu süre 20-25 dakikaya inebilir.1, 2
Korunmak için bacalar kýþ öncesi mutlaka kontrol edilmeli ve temizlenmelidir. Ýçinde is, kurum ve katran biriktiði zaman bacanýn çekim gücü düþer. Kömür sobalarý mutlaka üstten yakýlmalý ve yanma esnasýnda sobalara kömür atýlmamalýdýr. Her tutuþturma iþlemi öncesi sobanýn külü mutlaka temizlenmelidir. Tam yanma saðlanmadan kapaklar kapatýlmamalýdýr. Sobanýn yüzeyinde ve borularda çatlak ve kýrýklar olmamalýdýr. Soba borusu baca içine, hava akýmýný kesecek þekilde çok itilmemelidir. Soba kurulurken borularda fazla dirsekten kaçýnýlmalý ve mecbur kalmadýkça ikiden fazla dirsek kullanýlmamalýdýr. Tutuþturmada alt kapak kapalý, üst kapak açýk tutulmalýdýr. Sobada lâstik, plâstik, naylon, boya ve týbbî atýk gibi çöpler yakýlmamalýdýr. Aþýrý nemli kömür veya odun kullanýlmamalýdýr.
Kombi bakýmlarý düzenli olarak yaptýrýlmalý, gaz sýzýntýsý ve baca problemi açýsýndan kontrol ettirilmelidir. Kombinin bulunduðu odadaki havalandýrma penceresi kesinlikle kapatýlmamalýdýr. Kombi veya sobayla ýsýnýlan evlerde, kapalý garajlarda karbonmonoksit alarm cihazlarý bulundurulmalý, banyo gibi kapalý mekânlarda þofben kullanýlmamalýdýr. Soba yanan odada, sobanýn hava aðýzlarý kapatýlarak uyunmamalýdýr. Yatarken yanmakta olan kömür koru üzerine yeni kömür kesinlikle atýlmamalýdýr.
Bu tedbirleri Ýslâm büyüklerinin tavsiyelerinde de görmekteyiz. Ýbn-i Ömer'den (r.a) rivayet edildiðine göre Efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem): "Uyumak istediðiniz zaman evlerinizde yanar hâlde ateþ býrakmayýnýz."3 buyurmaktadýr. Benzer þekilde Medine'de gece vakti yanan bir ev Allah Resulü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) haber verildiðinde Resûl-i Ekrem: "Gerçekten bu ateþ sizin düþmanýnýzdýr; uyumak istediðiniz zaman onu söndürünüz."4 buyurmuþtur. Gerçekten de ateþ, hem ýsýnma, hem piþirme, hem de aydýnlanma maksadýyla her sahada, her memlekette kullanýlmaktadýr. Ancak onun müdahale edilemeyecek bir vaziyette býrakýlmasý tedbire uygun deðildir. Tedbirlerin eksiksiz alýnmasý ile karbonmonoksit zehirlenmelerinin önemli bir kýsmý önlenmiþ olacaktýr.
sýzýntý
radyobeyan