Meselelerin Tashihi By: seymanur K Date: 03 Kasým 2011, 18:01:16
Meselelerin Tashihi
Feraiz meselelerinde tashih varislerin hisselerinin kendilerine kesirsiz olarak daðýtýlmasý için yapýlýr. Geçen tüm misallerde olduðu gibi asýl ve avl yoluyla varislerin hisseleri kesirsiz olarak kendilerine taksim edilebiliyorsa bununla yetinilir ve artýk tashihe de gerek kalmaz. Aksi taktirde tahsis cihetine gidilir. Bu durumda meselenin tashihi aþaðýda ki kaide ve usullere göre yapýlýr:
1- Kesirli grup tek ise, bu meselede varislerin kesirli hisseli grup tek bir grup olmasý durumuna þu misali verelim:
Pay parçasý Asýl Tashih
(3x) (6) (18)
Anne : 1/6 1 3
Baba : 1/6 1 3
Üç Oðul : A. 4 12
Görüldüðü gibi meselenin aslý (6)'dan kurulur. Ana ve babanýn her birine 1/6 ise, hissenin kalan 4 parçasý oðullara verilir. Ancak görüldüðü gibi miras kendi sayýlarýna kesirsiz olarak bölünmez. Zira oðullarý 3 kiþi hisseleri ise 4'tür. O zaman meselenin tahsisine ihtiyaç duyulur.
Eðer grup sayýlarý ile paylarý arasýnda tebayün olursa yukarda misalde olduðu gibi grup sayýsý ile meselenin aslý çarpýlýr (3X6=18) çýkan bu sayý meselenin tashihi olur.
Daha sonra, payýn parçasý tüm varislerine her payý ile çarpýlýr. Böylece çýkan rakam kesirsiz olarak grup sayýsýna bölünebilir duruma gelir.
Çünkü yukardaki örnekte pay parçasý olan oðul sayýsý paylarýyla çarpýlýrsa 3X4=12 çýkar ve bu kendilerine kesirsiz olarak bölünebilir hale gelir. Neticede her birine 4 pay düþer.
Eðer grup sayýsý ise paylarý arasýnda tevafuk olursa grup sayýsýnýn yarý rakamý meselenin aslý ile çarpýlýr. Çýkan rakam meselenin tashihi olur. Buna misal verelim
Pay parçasý Asýl Tashih
(2X) (6) (12)
Koca : 1/2 3 6
Nene : 1/6 1 2
Amca : A. 2 4
2. Kesirli grup birden fazla olursa: Varislerden kesirli hisseli grup birden fazla olursa yani 2,3 veya 4 olursa, bu durumda meselenin tashihi için önce her grup sayýsý ile paylarýnýn ve sonrada bunlarýn arasýndaki dört münasebete; yani temasül, tedahül, tevafuk ve tebayun durumlarýna bakýlýr.
a. Eðer grup sayýlarý arasýnda temasül (eþitlik) olursa biri meselenin aslý ile çarpýlýr. Çýkan meselenin tashihi olur.
b. Eðer arasýnda tedahül olursa, en büyük sayý meselenin aslýyla çarpýlýr
c. Eðer arasýnda tevafuk olursa, vafký diðer grubun tam sayýsýyla çarpýlýr ve çýkar rakam da tekrar meselenin aslýyla çarpýlýr.
d. Eðer arasýnda tebayün olursa, grup sayýlan birbiriyle çarpýlýr ve çýkan rakam da meselenin aslýyla çarpýlýr. Meselelerin tashihi bu þekilde yapýlýr.
Þimdi bu þekildeki tashihlere açýklayýcý örnekler vermek istiyoruz:
1- Grup sayýlarý arasýnda temasül olmasý:
Pay parçasý Asýl Tashih
(2X) (6) (12)
Anne : 1/6 1 5
Ana bir
5 kardeþ : 1/3 2 10
5 amca : A. 3 15
Görüldüðü gibi bu meselede kesirli hisseler, kardeþ ve amcalarýn paylarýnda olmak üzere iki grupta mevcuttur. Bu mesele aslý olan (6)'dan kurulur, çünkü 1/6 ile 1/3 paydalarý mütedahildir. Bunun için büyük olan payda alýnýr ve meselenin aslý yapýlýr, kardeþ ile amca paydalarý kendilerine kesirsiz olarak bölünmiz. Tashihe gerek vardýr. Bunun için de ilk önce kardeþ sayýsý ile hisselerine ve amca sayýsý ile hisselerine bakalým, aralarýnda tebayün (zýtlýk) olduðunu, yani hisselyerin sayýlarýna kesirsiz olarak bölünemeyeceðini görürüz.
Ancak her iki grubun sayýsý 5 olduðundan mütemasildir. Bunlardan biri (5) meselenin aslý (6) ile çarpýlýr. Çýkan (30) sayýsý meselenin tashihi olur.
2- Grup sayýlarý arasýnda tedahül olmasý:
(4X) (6) (24)
Anne : 1/6 1 4
Ana bir,
4 kardeþ : 1/3 2 8
4 Amca : A. 3 12
Bu meselenin aslý da (6)'dan kurulur. Ancak kardeþ ve amcalarýn hisseleri kendilerine kesirsiz bölünmez. Kardeþ sayýsý ile hisseleri arasýnda yarýmda tevafuk vardýr, yani her ikisi 2'ye bölünebilir.
Bir de amca sayýsý ile hisseleri arasýnda tebayün vardýr, bu nedenle grup sayýsý olan 4'ü de ele alalým.
Sonra kardeþ sayýsýnýn vafkýna (2) ve amcalarýn tam sayýsýna (4)'e bakalým, aralarýnda tedahül bulunduðunu görürüz. Zira (4) sayýsý, (2) sayýsýndan büyük ve ona bölünebilir.
Netice itibarýyla büyük sayý olan (4), olan (6) sayýsýyla çarpýlýr. Çýkan (24) sayýsý meselenin tashihi olur.
c. Grup sayýsý arasýnda tevafuk:
(30X) (6) (180)
Anne : 1/6 1 6
Ana bir,
3 kardeþ : 1/3 2 12
2 Amca : A. 3 18
Görüldüðü gibi bu meselenin aslý da (6)'dýr. Yine kardeþ ve amcalarýn hisseleri kendilerine kesirsiz bölünmez. Tashihe gerek vardýr.
Bu meselede her iki grup sayýsý ile hisseleri arasýnda tebayün vardýr. Ancak kardeþ sayýsý ile amca sayýsý arasýnda tevafuk bulunmaktadýr. Çünkü herbiri, ortak bir sayý olan 5'e bölünür.
Bir grup sayýsýnýn vafký (3 veya 2), diðerinin tam sayýsýyla çarpýlýr. Mesela; 3X 10 veya 2X15=30'dur. Bu sayý da meselenin aslýyla çarpýlýr. 30X6=180 meselenin tashihi olur.
d. Grup sayýlarý arasýnda tebayün olursa:
(6X) (6) (36)
Anne : 1/6 1 6
Ana bir,
3 kardeþ : 1/3 2 1
2Amca : A. 2 18
Görüldüðü gibi Meselenin aslý (6)'dan kurulur. Kardeþ ve amcalarýn hisseleri kesirlidir. Sayýlarý ile hisseleri arasýnda tebayün vardýr. Bu durumda grup sayýlarý birbirleriyle çarpýlýr: 2X3=6 olur. 6 sayýsý da meselenin aslýyla çarpýlýr: 6X6=36 meselenin tashihidir. [1]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Kadý Ebu Þuca’, Ðayet’ül-Ýhtisar ve Þerhi , Ravza Yayýnlarý: 406-409.