Diyet ve miktarları konusundaki hükümler

p) Diyet ve Miktarları Konusundaki Hükümleri;

El ve ayak parmaklarından her birinin diyetinin on deve, her biri dişin —ayırım yapmaksızın— diyetinin beş deve olduğuna, mûzıha[377]için ise beşer deveye hükmetmiştir.'[378]

Görmeyen bir göz izale edilmişse, çolak el kesilmişse, çürük diş sökül-müşse, bunların diyetlerinin, normal diyetlerinin üçte biri olacağına hükmet-miştir.[379]

Burun tümden kesilmişse tam diyete, ucu (yumuşak kısmı) kesilmişse yarım diyete hükmetmiştir.[380]

*Me'mûme ve câife hakkında üçte bir diyete, munakkıle[381] için ise on beş deveye hükmetmiştir. Dilin, iki dudağın, taşakların, cinsel organın, belin, iki gözün diyetlerinin tam olduğuna; tek gözün, tek ayağın, tek elin diyetlerinin de yarım olduğuna hükmetmiştir. Kadına karşılık erkeğin kısas yoluyla öldürüleceğine de hükmetmiştir.'[382]

Hata yolu ile işlenen öldürme cinayetinde diyetin yüz deve olduğuna ve diyeti akilenin ödeyeceğine hükmetmiştir. Bu develerin yaşı hakkında riva-. yetler farklıdır: Dört Sünen'dç Amr b. Şuayb hadisinde: "30 binti mahâd, 30 binti lebûn, 30 hıkka ve 10 ibn lebûn (erkek)'den ibarettir." denilmiştir.[383] Hattabî, bu görüşte olan bir fakih bulunduğunu bilmediğini söylemiştir. Yine Sünen kitaplarında İbn Mes'ûd hadisinde ise diyetin beşli taksimden ibaret olduğu belirtilir: "20 binti mahâd, 20 binti lebûn, 20 ibn mahâd, 20 hıkka ve 20 cezea."[384]

Taammüden katilde —eğer kan sahipleri razı olmuşlarsa— diyetin; 30 hıkka, 30 cezea, 40 halife olduğuna hükmetmiştir. (Eğer sulh olmuşlarsa) ne üzerine sulh oldularsa, o onlarındır.[385]

İmam Ahmed ve Ebu Hanife, İbn Mes'ûd hadisi ile amel etmişlerdir. İmam Şafiî ve Mâlik ise ibn mahad yerine ibn lebûnu koymuşlardır ki her iki hadiste de bu yoktur.

Hz. Peygamber (s.a.) diyeti; devecilik ile uğraşanlar için yüz deve, sığırla iştigal edenlere 200 sığır, koyunculuk yapanlara 2000 koyun, elbise işi ile uğraşanlara da 200 hülle (takım elbise) olarak belirlemiştir[386]

Amr b. Şuayb, babasından, o da dedesinden olmak üzere Hz. Peygam-ber'in (s.a.) diyeti; 800 dinar veya 8000 dirhem olarak belirlediğini rivayet etmiştir ,[387]

Dört Sünen sahipleri İkrime hadisinde İbn Abbas'tan şöyle dediğini naklederler: "Bir adam öldürüldü. Hz. Peygamber (s.a.) onun diyetim 12.000 (dirhem) kıldi."[388]

Hz. Ömer'in, "Develer pahalandı" dediğini ve diyet miktarını altından 1000 dinar, gümüşten 12000 dirhem, sığırdan 200, koyundan 2000, elbiseden 200 hülle olarak belirlediğini, ehl-i zimmetin diyetine ise dokunmadığını ve onu yükseltmediğini biliyoruz.'[389]

Dört Sünen 'in sahipleri, "Muâhidin (zimmî) diyeti hür müslümamn diyetinin yarısıdır." hadisini rivayet etmişlerdir.[390]

İbn Mâce'nin lafzı şöyledir; "Ehl-i kitabın diyeti müslümanların diyetlerinin yarısıdır. Ehl-i kitap, yahudi ve hıristiyanlardır."[391]

Fukaha bu konuda ihtilâf etmişlerdir: İmam Mâlik: "Onların diyetleri hata yollu öldürmede de, taammüden öldürmede de müslümanların diyetlerinin yarısıdır." demiştir. İmam Şafiî: "Her ikisinde de üçte biridir." demiştir. Ebu Hanife ise: "Her iki türlü öldürmede de müslümamn diyeti ile aynıdır." demiştir. İmam Ahmed ise: "Taammüden öldürmede müslümamn diyeti gibidir." der. Hata yollu öldürmede ise kendisinden iki rivayet vardır. Birincisi: Diyetin yarısıdır, şeklindedir ki zahir mezhebi budur. İkincisi: üçte biridir.

İmam Mâlik, Amr b. Şuayb hadisinin zahiri ile amel etmiştir. İmam Şafiî ise, Hz. Ömer'in zimmîlerin diyetini 4000 dirhem olarak belirlemesi —ki müslümamn diyetinin üçte biridir— şeklindeki uygulamasına dayanır. İmam Ahmed de Amr hadisini almıştır. Şu kadar var ki, taammüden öldürmede kısas düşmüş olduğu için diyeti ceza olarak ikiye katlamıştır. Ona göre kendisinden kısas düşen kimsenin üzerine ceza olarak diyet ikiye katlanır. İmam Ahmed, bu prensiple hadisin arasını böylece bulmak istemiştir. İmam Ebu Hanife'nin dayanağı ise, zimmî ile müslümamn arasında kısasın cereyan edeceği ilkesidir. Tabii bu eşitlik, diyetlerinin de eşit olmasını gerektirecektir.

Hz. Peygamber (s.a.), kadının diyetinin, tam diyetin üçte bir miktarına ulaşıncaya kadar erkeğin diyeti ile aynı olduğuna hükmetmiştir. Bunu Nesâî zikrediyor.[392] Sonra erkeğin diyetinin yarısı olur. Diyeti âkileye yüklemiştir ve koca ile katil kadının oğlunu diyetden muaf tutmuştur.[393]

Öldürülen bir mükâteb (âzâd konusunda anlaşmalı köle) hakkında ise şöyle hükmetmiştir: Mükâtebe borcundan ne kadarını ödemişse o oranda hür diyeti, geri kalan kısmı için ise köle diyeti, yani kıymeti ödenir. Aynı hükümle Hz. Ali, İbrahim en-Nehaî de hükmetmişlerdir. İmam ahmed'den de bir rivayet zikredilir. Hz. Ömer şöyle demiştir: "Mükâteb köle, borcunun yansını ödemişse o ğârim (borçlu) olur, bir daha köleliğe dönmez." Abdülmelik b. Mervan da böyle hükmetmiştir. îbn Mes'ûd, üçte birini; Atâ ise, dörtte üçüncü öderse ğârim sayılır demişlerdir. Bundan çıkan sonuç şudur: Hz. Pey-gamber'in (s.a.) bu hükmünün terkinde, ümmetin icmâı yoktur ve bu hükmü nesheden bir delil de bilinmemektedir.

"Mükâteb, üzerinde tek bir dirhem kaldığı sürece köledir."[394] hadisi ile bu hüküm arasında bir çelişki yoktur. Çünkü mükâteb henüz köledir ve tam hürriyetine ancak (son kuruşuna kadar) ödemekle kavuşur. [395]

[377] Mûzıha: Et ile kafatası arasındaki zarın yırtılıp kemiğin gözüktüğü yaralardır.

[378] Ebu Davud, 4556, 4557; Nesâî, 8/56; İbn Mâce, 2654. Ebu Musa el-Eş'arî'den rivayet edilen bu hadis şöyledir: "Parmaklar eşittir, onar devedir." Senedi hasendir. Amr b. Şuayb—babası—dedesi silsilesi ile rivayet edilen şu hadis de bunu desteklemektedir: Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Mûzıhalar için beşer beşer, dişler için beşer beşer, parmaklar için onar onar (deve) vardır." Bu hadisi Ebu Davud (4562, 4563, 4566) ve İbn

Mâce (2653) rivayet etmişlerdir. Senedi sahihtir. Bir diğer şahidi ise Tirmizî (1391)'deki İbn Abbas hadisidir: "Parmakların diyeti —el ve ayaklar aynı— herbirİ İçin on devedir." Tirmizî hadise, hasen—sahihtir demiştir. İbn Hibbân (1528) da onu sahih bulmuştur.

[379] Ebu Davud, 4567; Nesâî, 8/55. Senedi sahihtir. Hadiste ibaresi vardır, gözün yerinde olması ve görünüşte —görmemesine rağmen— yüzün yakışıklılığının bozulmaması durumunu ifade etmektedir.

[380] Ebu Davud, 4564; Ahmed, 2/217, 224. Amr b. Şuayb—babası—dedesi kanalıyla, senedi hasendir.

[381] Me'mûme: Beyin ile kemik arasındaki beyin zarının ortaya çıktığı yaradır. Câife: Göğüs veya karın boşluğuna kadar giden yaradır. Munakkde: Baş veya yüzde meydana gelen, kemiğin yerinden oynadığı, küçük parçalar halinde kırıldığı yaradır.

[382] Hâkim, 1/397; Nesâî, 8/57, 58; Dârakutnî, s. 376; İbn Hibbân, 793; Beyhakî, 4/89; Dâri-mî, 2/93. Ahmed, 2/217, (bir kısmını).

[383] Ahmed, 2/217, 224; Ebu Davud, 4541; Nesâî, 8/42, 43; İbn Mâce, 2630; Beyhakî, 8/74. Senedi hasendir. Bintu'l-mahâd: Bir yılını doldurmuş iki yaşına basmış dişi deve. Hıkka: Uç yılını doldurmuş, dört yaşma basmış dişi deve. Bintu'İ-lebûn: İki yılını doldurmuş üç yaşına basmış dişi deve. Cezea: Dört yılını doldurmuş, vç beş yaşma basmış dişi deve.

[384] Ebu Davud, 4545; Tirmizî, 1386; Nesâî, 8/43, 44; İbn Mâce, 2631; Beyhakî, 8/75,; pâra-kutnî s. 360. Hadisin rivayetleri için bk. Beyhakî, 8/74, 75. \

[385] Ahmed, 2/183, 217; Tirmizi, 1387; İbn Mâce, 2626. Senedi hasendir,

[386] Ebu Davud, 4543. Mürseî olarak rivayet edilmiştir.

[387] Ebu Davud, 4542. .İsnadında zayıflık vardır.

[388] Tirmizî, 1388; Ebu Davud, 4556; Nesâî, 44/8; İbn Mâce, 2632. İsnadı hasendir.

[389] Bu hitabeyi Ebu Davud, (4542) hadisinden sonra nakletmiştir. Musannef'tc (17272) Ömer b. Abdülaziz'in bir yazısında şöyle dediği rivayet edilir: Ömer b. el-Hattâb, ordular çıkardığında ashabla istişare etti ve sonunda (onlara) şunu yazdı. "(Diyet), deve ile uğraşanlara yüz deve, sığırcılara iki yüz sığır, koyunculuk yapanlara İki bin koyundur. Yemenli olup kumaş dokuyanlara beş yüz hülle veya başka şeylerden onların kıymeti kadardır."

[390] Ebu Davud, 4583; Tirmizî, 1413; Nesâî, 8/45; Ahmed, 2/180, 215. İsnadı hasendir.

[391] İbn Mâce, 2644; Ahmed, 2/183, 124. Senedi hasendir.

[392] Nesâî, 8/45. İsnadı zayıftır.

[393] Ebu Davud, 4575; Buharı, 87/26; Müslim, 1681.

[394] Ebu Davud, 3926. İsnadı hasendir.

[395] İbn Kayyim el-Cevziyye, Za’du’l-Mead, İklim Yayınları: 5/144-147.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın