Kurân tekrarlarına orijinal bir bakış

Kur'ân Tekrarlarına Orijinal Bir Bakış

Evet, Kur’ân 14 asır evvel nazil olmuştur ama, O, Mele-i A’lâ’dan, her şeye hâkim bir noktadan, dünü, bugünü, yarını kabza-i kudretinde tesbih taneleri gibi çeviren, sistemleri idare eden, kalbimizin atışlarını dahi bilen Allah’ın ezelî ve ebedî ilminden gelmiştir.

Bediüzzaman Said Nursi, Risale-i Nur'un asrın Kur'ân tefsiri ve onun bir mucizesi olduğunu sıklıkla ifade edip dikkatleri daima Risale-i Nur'a çekmektedir.1 İslâm dinine panoramik bakabilmiş ender âlimlerden olan Bediüzzaman, eserinde en temel, en nazik meseleleri ele almasına rağmen çelişkiye düşmemiştir. Bu muvaffakiyetin ipuçlarını onun bazı ifadelerinde buluyoruz: "Bu risale, Kur'ân âyetlerinin şuhudi bir nevi tefsiridir. Ve ondaki meseleler Kur'ân-ı Hakîm'in bahçesinden koparılmış çiçeklerdir."2 "Kur'ân bize Asâ-yı Musa gibi bir hakikat vermiştir ki nerede olsam, hatta taş üzerinde de bulunsam, o Asâ'yı vuruyorum, hayat suyu fışkırıyor."3 Onun, "Kur'ân'dan ilhamla takip ettiğim yolla" ifadesi de bu cümledendir.4 Risale-i Nur'un Kur'ân'dan sızan anlamlardan oluştuğunu müteaddit yerlerde kaydeder.5

Şimdi Kur'ân ilimleri müellifleri, erken dönemden itibaren Kur'ân tekrarları meselesini ele almışlardır. Konuya değişik perspektiflerden bakıp orijinal tespitlerde bulunan Bediüzzaman Kur'ân tekrarlarını Peygamber Efendimiz'in Risaleti ve Kur'ân mucizesi gibi iki hakikate bağlamaktadır. Mesnevi-i Nuriye'de Kur'ân mucizesine dikkat çektikten sonra şöyle der: "Nübüvvet-i Ahmediyeyi (asm) ispat eden deliller ne sayılabilir ne de sınırlandırılabilir.6 İnsanların terbiyesi için gönderilen Kur'ân'ın pek çok vazife ve makamları olduğunu kaydettikten sonra, Kur'ân tekrarlarını bu iki hakikate dayandırır. Böylece bir mimar edasıyla, nispeten tali gibi görünen bir hususun temel konularla olan alâkasına dikkat çekip azametini göstererek muhatabı, meseleyi bir bütün olarak algılamaya hazırlar.

Risale-i Nur'da Kur'ân tekrarları hakkında şu konular öne çıkmaktadır:

1. Kur'ân'ın Bir Dua ve Davet Kitabı Olması Açısından Tekrarı

Kur'ân bir zikir, dua ve davet kitabı olduğuna göre, sûrelerinde gerçekleşen tekrar, belâgatçe tam isabet ve hikmettir. Çünkü zikir ve duadan maksat sevaptır ve İlâhî merhameti celp etmektir. Bilindiği üzere bu gibi hususlarda fazlasıyla tekrar lâzımdır ki, o nispette sevap kazanılsın ve merhamet celp edilsin. Ayrıca zikrin tekrarı kalbi aydınlatır.

Bediüzzaman, konuyu akıllarına sığıştıramayanlara ikna edici bir cevap verir: "Kur'ân hem bir zikir kitabı hem bir dua kitabı hem de bir davet kitabı olduğundan içinde tekrar güzeldir hatta elzemdir ve daha belagatlidir. Mesele kusur bulmaya çalışanların zannettiği gibi değildir. Zira zikrin özelliği, tekrarla tenvir etmektir. Duanın özelliği, yenilemekle takrir etmektir. Emir ve davetin özelliği, tekrarla pekiştirmektir." Karşısında tam ikna olmamış bir muhatabı varmış gibi meseleyi biraz daha açar ve şu inceliği kaydeder: "Cismanî ihtiyaç gibi, mânevî ihtiyaçlar da değişiktir. Bazısına insan her nefes muhtaç olur: Cisme hava, ruha Hû gibi. Bazısına her saat: Bismillâh gibi vb. Demek, âyetin tekrarı, ihtiyaçların tekrarlanmasından ileri gelmiş ve o ihtiyaca işaret ederek, uyandırıp teşvik etmek, ayrıca iştiyakı ve iştahı tahrik etmek için tekrar eder."7

2. Kur'ân'ın Evrenselliğinin İcabı Olarak Tekrar

Tekrarın, Kur'ân'ın evrenselliğinin bir tezahürü olduğunu kaydeden Müellif, orijinal bir tespitte bulunur: Kur'ân bütün beşer tabakalarına hitap ve deva olduğu için, zeki-gabî, takî-şakî, zâhid-gayr-ı zâhid, bütün insan tabakaları bu İlâhi hitaba mazhar olmaya ve Rahmân'ın eczanesinden ilaç almaya hakları vardır. Hâlbuki Kur'ân'ı tamamen ve daima okumak herkese kolay değildir. Bunun için, lüzumlu maksatlar ve hüccetler bilhassa uzun sûrelerde tekrar edilmiştir. Böylece her bir sûre neredeyse bir küçük Kur'ân hükmünde olsun ki, herkes kolaylıkla istediği vakit istediği sûreyi okumakla tam Kur'ân'ın sevabını kazanabilsin. İşte, وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ "Yemin olsun, Biz, ders alınsın diye Kur'ân'ı kolaylaştırdık. Haydi var mı düşünen ve ibret alan?" (Kamer, 32) âyet-i kerîmesi bu hakikati ispat ediyor.8 Ayrıca kimseyi mahrum etmemek için tevhit, haşir ve Hz. Musa'nın kıssası gibi bazı maksatlar tekrar edilmiştir.

3. Kur'ân İ'cazının Tezahürü Olarak Tekrar

Kur'ân, muhataplarını iknâ ile irşat etmektedir. "Kur'ân'ı düşünmüyorlar mı, eğer o Allah'tan başkası tarafından olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlardı." (Nisa: 4/82) âyeti, Kur'ân'ın Allah kelâmı olduğunu iknâ ile göstermektedir. Risale-i Nur'un mümeyyiz vasfı, Kur'ân'ın rehberliğinde "iknâ ile irşat" usulüyle telif edildiğinden bittabi hem Kur'ân'ın i'câzı hem de tekrarları konusunda aynı usulü gözetmiştir. Ayrıca mesele hassas bir yaklaşımla i'câza kapı aralayan bir perspektifle ele alınarak i'câzla tekrar birbiriyle pekiştirilmektedir.

Mesele tekrar-i'câz ilgisi kurularak temsilî bir anlatımla şöyle müşahhaslaştırılır: Kur'ân, güzel, tatlı tekrarlarıyla bir tek cümlede ve bir tek kıssada değişik birçok mânâları, farklı seviyedeki muhataplara iyice anlatmaktadır. Ayrıca küçük ve sıradan bir olaydaki en küçük ve önemsiz şeylerin dahi merhamet nazarında ve tedbir dairesi ve iradesinde olduğunu bildirmektedir. Bundan dolayı İslâmiyet'i tesiste ve dinin tedvininde sahabenin cüz'î hâdiselerini de dikkat nazarına almaktadır. Bunda küllî düsturların bulunması ve umumî olan İslâmiyet'in tesisinde o küçük olayların çekirdekler hükmünde çok önemli meyveleri vermeleri açısından bir nevi i'cazını gösterir.9

Kur'ân'ın kapsama alanına bütün insanlar girdiğinden farklı seviyede muhataplar söz konusudur. Ayrıca Kur'ân'ın hitabında, her ferdin kabiliyeti ölçüsünde istifadesi gibi küllî bir gaye de mevcuttur. Meselenin diğer varlıklarla ve âhiretle ilgili kuvvetli bir bağı olduğunu ifadeyle tekrar-i'caz ilgisinin kozmik boyutunu yine orijinal bir tespitle ortaya koyar.10

Tekrar âyetlerinden bir kısmı, "uyarma, korkutma, sakındırma, ikâz etme" anlamlarını ifade eden inzara yöneliktir. Bu çerçevede âyet sonlarındaki fezlekelerin tekrarında tezahür eden i'câza da değinir: "Allah her şeye hakkıyla kâdirdir." (Bakara, 2: 20). "Allah her şeyi hakkıyla bilir." (Ankebut, 29: 62). "Onun kudreti her şeye galiptir; O her şeyi hikmetle yapar." (Rum, 30: 27) gibi tevhit ve âhireti anlatan fezlekelerde ve hatimelerde yüksek belâgat, meziyetler ve nükteler bulunduğunu, o fezleke ve hatimelerin pek çok nükte ve meziyetlerinden on tanesini beyan edip bunda büyük bir mucize bulunduğunu inatçılara da ispat ettiğini ifade etmektedir.11

4. Tasrif

Kur'ân, mesajını farklı üslûplarla (tasrif) sunmaktadır. "Böylece bu kitabı Arapça bir Kur'ân olarak indirdik ve onda uyarı ve tehditlerimizi farklı üsluplarla anlattık (صَرَّفْنَا). (..)" (Tâhâ, 113) âyeti buna işaret etmektedir.

Bediüzzaman, ele aldığı meseleleri her açıdan inceler. En ince, an hassas yönlerini ele alır, en girift taraflarını çözer. Konuya cüz'î küllî, mikro makro her perspektiften yaklaşır. Tekrar konusunda muhatabın dikkatini mikrodan makroya yönlendirip, Risale-i Nur'un alâmet-i farikası olan panoramik bakışla tabloyu bir bütün olarak gözler önüne serer. Dolayısıyla ağaçla meşgul ederken ormanı gözden kaçırtmaz. Çok yönlü bir realite olan tekrarın tasrif esprisini derinliğine ve kuşatıcı bir bakışla şöyle açıklar:

a. Kur'ân tesis edicidir, mübin bir dinin esasıdır ve şu İslâmiyet âleminin temelleridir ve beşerin içtimaî hayatını değiştirip muhtelif tabakalara, onların mükerrer suallerine cevaptır. Tesis ediciye tespit etmek için tekrar, tekit için yenilemek, teyit için takrir, tahkik, tekrir lâzımdır. Kur'ân, öyle azim meselelerden ve dakik hakikatlerden bahsediyor ki, bunları umumun kalblerine yerleştirmek için, çok defa muhtelif şekillerde tekrar lazımdır. Bununla beraber, görünürde tekrardır. Fakat aslında her bir âyetin çok mânâları, çok faydaları, çok vecihleri ve tabakaları vardır. Her bir makamda ayrı bir mânâ, fayda ve maksatlar için zikrediliyor.12

b. Bilirsiniz ki, her âyet için bir zâhir var, bir bâtın var; bir had var, bir matla' var. Her bir kıssa için çok vecihler, hükümler, faydalar, maksatlar vardır. Binaenaleyh, muayyen bir âyet her yerde öbür münasip bir vecih ve fayda için zikredilebilir. Bu itibarla, zâhiren tekrar görünse bile hakikatte tekrar değildir.13

c. Âyetlerin tasrifinin, Kur'ân'ın ana konularından olan tevhit hakkında temin ettiği faydayı şöyle açıklar: Bazen bir sahifede makamın gereği ve fehimlerin ihtiyacı ve beyandaki belagat açısından yirmi defa açıkça ve zımnen tevhit hakikatini ifade eder. Bu, değil usanç, sadece kuvvet ve şevk verir.14

d. İşârâtu'l-İ'câz'da meseleye, iknâ ile irşat esprisi ile yaklaşmakta ve bahsi, eğitim ve öğretimin en önemli mekanizması olan soru-cevap tekniği ile ele alarak tasrif boyutunu vurgulamaktadır:

"Sual: Îcâz ile i'câz sıfatlarını ihtiva eden Kur'ân-ı Azîmüşşan'da بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ , Rahmân Sûresi'ndeki فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ âyeti ile, Mürselât Sûresi'ndeki لِّلْمُكَذِّبِينَ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ âyeti gibi pek çok âyetler tekerrür etmektedir. Oysa bu tekrarlar, belâgate aykırıdır, usanç veriyor.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın