Psikolojik Faktör

3- Psikolojik Faktör

İnsanın davranışları üzerinde fizikî değil de psikolojik ve manevîi özelliklerinin etkin olduğu bir hakikattir. Yani insan, şartlarından ziyade zihnî-psikolojik ve manevî faktörlerden etkilenir. Bu nedenle, bir insanın davranış, hareket ve eylemlerini etkilemenin en pratik yolu, bütün insan sisteminin güç ve enerji merkezi olan zihnî ve ruhî melekelerini etkilemeye çalışmaktır.

Hz. Muhammed müminler arasında güven tesis etme ve onları tarihte benzeri olmayan başarılı sonuçlara ulaştırma konusunda psikolojik faktörlerden en etkili bir biçimde faydalanmıştır. (Ayrıntılar için bkz.: Sîret Ansiklopedisi, c. I, bölüm: 4).

a- Güven tesis etmek: Ümmet arasında güven tesis etmek için Hz. Muhammed psikolojik faktörleri en etkili ve yaratıcı şekilde kullanmıştır. Her şeyden önce, müminlere Allah'ın kendileriyle olduğu ve hiç bir şeyden

korkmamaları duygusunu aşılamıştır. Kendilerini çevreleyen dünyayla sürekli savaş ve mücadele halinde olduklarından müminlerde güven tesis edilmesi şarttı. Hatta Allah'ın Elçileri bile insan olmaları dolayısıyla vazifelerini hakkıyla yerine getirebilmek için Allah'ın manevi desteğine ihtiyaç duymaktaydılar. Hz. Musa ve kardeşi Harun Allah tarafından Firavun'a gidip Allah'a isyan etmemesi yönünde güzel öğüt vermekle emredildiklerinde, Hz. Musa korku duyduğunu ifade edince Allah onu şu sözlerle destekledi: "(Allah:) 'Korkmayın, dedi, ben sizinle beraberim; işitir ve görürüm..." (20: 46).

Hz. Muhammed, Ebu Bekir Sıddık'la beraber Hira mağarasında iken Kureyş'ten bazı adamlar mağaraya çok yaklaştıklarında, Ebu Bekr görülebileceklerinden korktu. Ancak Hz. Peygamber onu şu sözlerle sakinleştirdi: "...Üzülme, Allah bizimledir..." (9: 40)

Kur'ân, mü'minlere tüm kalpleriyle ve korkusuzca Allah yolunda savaşmaları için Allah'ın desteğini vadetmiştir.

"Kullarım sana beni sorarlarsa, bilsinler ki Ben, şüphesiz onlara yakınım. Benden isteyenin, dua ettiğinde duasını kabul ederim. Artık onlar da davetimi kabul edip bana İnansınlar ki doğru yolda yürüyenlerden olsunlar." (2: 186).

"Rabbiniz: 'Bana dua edin, duanıza icabet edeyim. Bana kulluk etmeğe tenezzül etmeyenler, aşağılık olarak cehenneme gireceklerdir' buyurmuştur." (40: 60).

"...Biz ona şahdamarından daha yakınız." (50: 16).

Bu âyetler insanları Rablerine yönelmeye ve diledikleri zaman O'na başvurmaya davet etmektedirler ve O'nun bu çağrıları dinleyip cevap vereceğini belirtmektedirler.

Allah iman edenlere, onlara çok yakın olduğunu ve her çağrılarını duyduğunu, onları her vakit gördüğünü, onların Allah Yolunda yaptıkları çalışmaları takip ettiğini ve eziyet ve

Hz. Peygamber'in Şahsiyet İnşa Usûlleri 503

cefa çekiyorken bile endişe etmelerine gerek olmadığını, çünkü Allah'ın, kendi başlarına gelen her şeyi bildiğini izah etmektedir.

"...Nerede olursanız olun, O sizinle beraberdir. Allah yaptıklarınızı görür." (57: 4).

"...Üç kişinin gizli bulunduğu yerde dördüncü mutlaka O'dur; beş kişinin bulunduğu yerde altıncıları mutlaka O'dur; bunlardan az veya çok, ne olursa olsunlar, nerede bulunursa bulunsunlar, mutlaka onlarla beraberdir..." (58: 7).

Allah'ın dostluğu (ve yardımı) Allah'tan korkan ve iyilik yapanlaradır. "Allah şüphesiz sakınanlarla ve iyilik yapanlarla beraberdir." (16: 128).

Müttakiler için Allah'ın verdiği bu yardım ve destek sözü en büyük tesellidir. Bu yardım ve destek Allah'ın onlarla birlikte olduğu şeklindeki sözle ifadesini bulmaktadır. Ancak Allah'ın dostluğu yalnızca iki şart gerçekleştiğinde vadedilmiştir. Birincisi, müminler takvalı olmalıdırlar, yani öfke, hırs ve sabırsızlık gibi insanî zaaflara boyun eğmeyip sabırla direnmelidirler. Allah şuuru geliştirecek, davranışlarını düzenleyecek bir güç kazanacakları gibi, yapacakları şeyler konusunda da rehberlik elde ederler. Bu yolla her türlü kötülük, günah ve fuhşa karşı bağışıklık kazandıkları gibi; kışkırtıcı arzulara karşı da duyarsız hâle gelirler.

İkinci şart, hayırlı, faziletli ve dürüst işler yapıp daima dürüst bir tavır belirlemeleri ve kötülüğe iyilikle karşılık vermeleridir. Nerede olurlarsa olsunlar çevrelerine takva ve hayır yaymalıdırlar.

Bîr kez mü'minler davranışları ile bütün kötülüklerden kaçınıp iyiliğe ulaşmaya çalıştıklarını gösterirlerse, artık Allah'ın en yüksek mükâfatı kendilerinin olacaktır.-Rablerinin daimi dostluğu. Bu öğreti ile müminlerin güven duygusu Allah rızası için şahısları ve malları ile İlgili her türlü fedakârlığı yapabilecekleri bir dereceye yükselir.

b- Manevî gücün inşa edilmesi: Kuran, zaferin tarafların sayı çokluğuna değil, Allah'ın nusretine (yardımına) bağlı olduğunu ifade ederek müminlere bir başka şekilde güven duygusu aşılamaktadır: "...Nice az topluluk, Allah'ın izniyle, çok topluluğa üstün gelmiştir, Allah sabredenlerle beraberdir..." (2: 249).

Bu husus, Kur'ân'da bir başka tarzda şöyle açıklanmıştır: "Ey Peygamber! Müminleri savaşa teşvik et.Eğer sizden sabreden yirmi kişi olsa, (onlar) iki yüz (kâfir)i yenerler. Sizden yüz kişi olsa (onlar), kâfirlerden bin kişiyi yenerler. Çünkü o kâfirler, anlamaz bir topluluktur." (8: 65). (Ayrıntılar için, bkz.: Sîret Ansiklopedisi, c. I, 4. bölüm: "Manevi Faktörler" alt başlığı).

Mü'minlerin maneviyatı Allah'ın mükâfatına hak kazandıkları söylenerek ve Şeytanın hile ve desiselerinin zayıf olduğu, onları Allah yolundaki mücadelelerinde durduramıyacağı anlatılarak daha da güçlendirilmektedir: "Dünya hayatım âhiret hayatı karşılığında satanlar, Allah yolunda savaşsınlar. Kim Allah yolnda savaşır da öldürülür veya galip gelirse, biz ona yakında büyük bir ecir vereceğiz." (4: 74).

Yine aynı sûrede şu âyeti görmekteyiz: "Mü'minler Allah yolunda savaşırlar, inkâr edenler de tâğût yolunda savaşırlar. O hâlde şeytanın dostlarıyla savaşın, esasen şeytanın hilesi zayıftır." (4: 76).

Bakara sûresinde inananların maneviyatı şöyle yükseltilmektedir: "Allah yolunda öldürülenlere 'Ölüler' demeyin, zira onlar diridirler, fakat siz farkında değilsiniz." (2: 154).

Tevbe sûresinde şu âyeti okumaktayız: "Allah, müzminlerden mallarını ve canlarım cennet kendilerinin olmak üzere satın almıştır. Allah yolunda savaşırlar, öldürürler ve öldürülürler. Bu, Allah'ın üzerinde bir borçtur. Gerek Tevrat'ta, gerek İncil'de, gerek Kur'ân'da (Allah, yolunda çarpışanlara cennet vereceğini vadetmiştir) Allah'tan daha çok ahdini yerine getiren kim olabilir? O halde O'nunla yaptığınız bu alışverişinizden ötürü sevinin. Gerçekten bu, büyük basandır." (9:111)

Ebû'l A'lâ Mevdudî, insanlar ve Allah arasında yapılan bu ahitleşmeyi önceki kitaplardan olan Tevrat ve İncil'deki referanşiarıyla ele alarak ayrıntılarıyla inceleyip bu ahitleşmenin mana ve ehemmiyetini bütün sarahatiyle izah etmiştir.

"Bu âyette, Allah ile kulları arasındaki münasebetin mahiyetini belirleyen İslâm akidesi, bunu bir "mukavele" olarak İfade etmektedir. Bu keyfiyet, inancın sadece metafizik bir kavram olmayıp, aslında, canlarını ve mallarım Allah'a satmak karşılığında, ölüm sonrası hayatta da Allah'ın kendisine Cennet vereceği vaadini kabul etmek suretiyle kul tarafından yapılan bir mukaveledir. Bu "mukavele"nin muhtevasını tam olarak anlayabilmek için, ilk önce bu mukavelenin mahiyetini kavramaya çalışalım.

Herşeyden önce, şu hususa dikkat etmeliyiz ki, kulun hayatını ve sahip olduğu herşeyi, gerçekten Allah'a satması diye bir şey sözkonusu değildir. Çünkü insanın hayatının ve sahip olduğu herşeyin gerçek Mâlik'i zaten Allah'tır. Bunlara sahip olma hakkı, insanın sahip olduğu ve kullandığı herşeyin yaratıcısı olan sadece Allah'ındır. Dolayısıyla dünyevî anlamda birşeyin satımı ya da alımı, katiyyet-le sözkonusu değildir, zira insanın satabileceği kendisinin hiçbir mülkü yoktur; herşey zaten evvelemirde O'na ait olması hasebiyle Allah'ın da satın alacağı hiç birşey yoktur. Bununla birlikte Allah'ın insana kullanma yetkisi verdiği bir irade ve seçme hürriyeti vardır ve sözkonusu mukavele de buna dairdir. Elbette kuldaki bu hürriyet, insanın kendi hayatı ve mallarına mutlak sahiplik hakkı konusundaki gerçek konumunda herhangi bir değişiklik getirmez. Onlar Allah'ındır. Onlara ise, sadece kendinden herhangi bir zorlama ve cebir olmadan, bunları istediği yönde iyiye ya da kötüye kulanma selahiyeti vermiştir.

Bu da insana, hayatı ve elinin altında bulunan herşeyin gerçek sahibinin Allah olduğunu İtiraf etmesi ya da etmemesi hürriyetinin tanındığını ifade eder. 111. ayette geçen "mukavele" (alışveriş) bu hürriyeti gönüllü olarak, Allah'ın iradesine bırakmak, ona havale etmekle ilgilidir. Başka türlü ifade etmek gerekirse, Allah insanı ona verilen bu özgürlüğüne karşılık, hayatı ve sahip oldukları üzerinde Malik-ul-Mülk olarak Allah'ı tanıyor ve kendisini de bunları sadece bir emanetçisi olarak mı görüyor, yoksa sanki bunların sahibi o imiş gibi mi davranıyor diye imtihan etmek ister.

Bu yönüyle Allah'ın indinde bu mukavelenin (alışveriş) şartlan şunlardır: "Eğer siz gönüllü olarak (ve herhangi bir baskı altında kalmadan) hayatınızın, sahip olduklarınızın ve bu dünyadaki herşeyin aslında benim, bana ait ve kendinizi de sadece onların emanetçisi olduğunu kabul etmeye ve böyle görmeye razı olursanız, ben de bunun karşılığında size sonsuz ahiret hayatında cennetler vereceğim". Allah ile böyle bîr pazarlık yapan kimse bir mümindir. Dolayısıyla iman, aslında bu alışverişin başka bir adıdır. Diğer yandan bu pazarlığı yapmayı reddeden veya yaptıktan sonra sanki böyle bir taahhüde girmemiş insanın tavrım takman kişi ise kâfirdir. Çünkü teknik olarak kyfr kelimesi, böyle bir pazarlığı reddedi...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın