İslâm Kültürünün Etkileri Ve Rönesans

İslâm Kültürünün Etkileri Ve Rönesans

İslâm kültürü dünyadaki bir çok kültür ve medeniyete, özellikle Avrupalılara pek çok yönleriyle nüfuz etmiştir. Dr. Ahmed A. Galwash'm sözleriyle, "genel bilgi dağarcıklarını geliştirmeye arzulu kişiler için Hz. Muhammed'in ve öğretisinin temel prensiplerinin sahih bilgisini elde etmek şüphesiz çok meraka muciptir. İslâm'ın görüşleri bütün insanlara karşı merhamet ve iyi niyet fikirlerini aşıladığı gibi genelde insanlığın refah ve saadetini artırmaya da yöneliktir." (Boswarth Smith, Mohamed and Mohamedanism).

Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadır: "Kendisi için istediğini din kardeşi için de istemedikçe kişinin imanı tam olmaz."

Batılılar'in İslâm ve Müslümanlar hakkında hüküm verirken âdil ve hakşinas olmalarını gerekli ve makûl kılmaya kendi başlarına yeterli bir kaç sebep şunlardır: Herkesin kabul ettiği gibi Avrupa cehalet ve karanlık içinde yüzerken Batı'ya ilim aydınlığını getiren İslâm'dır ve bugünkü Batı kültür ve ilerlemesine yolaçan şartları hâsıl eden sadece bir kaç faktör vardır ve bu faktörlerden biri şüphesiz müslümanlardır.

İslâm inançlarını ve insanlığın, özellikle de Avrupa'nın yeniden doğuşu ve eğitilişi konusunda Müslümanların çabalarını dürüstçe inceleyen hiçbir araştırmacı İslâm'a şükran borcunu inkâr etmez.

Yarbay Arthur Glyn Leonard'a göre, "Avrupa, İslâm kültür ve medeniyetine olan ebedî ve büyük borçluluğunu bu güne kadar hiçbir zaman, dürüstlük ve açıkkalplilikle itiraf etmemiştir. Avrupa bu durumu, kendi halkları feodalizme ve cehalete gömülmüş iken Arapların önderliğinde İslâm medeniyetinin yüksek bir sosyal ve ilmî şaşaa dönemine eriştiğini ve bunun Avrupa toplumunun tereddüt İçersindeki fertlerini nihayetsiz bir çürüyüşten koruduğunu, ifade ederken sadece kayıtsız ve baştan savma bir şekilde itiraf etmektedir.

Şimdi kendimizi kültür ve medeniyetin ulaştığı en üst noktada kabul eden bizler, Arapların entellektüel ve sosyal ihtişamı, sistemlerinin sağlamlığı ve yüksek kültür ve medeniyetleri olmasaydı, Avrupa'nın bu güne kadar cehalet karanlığı içinde kalmış olacağını kabul etmiyor muyuz? İslâm'ın düsturunun, insanın taşıdığı dinî görüş ne olursa olsun hakiki bilgileri edinmesinin herkes için önemi olduğu şeklinde ortaya konulduğunu ve bu hürriyetin o zamanki mutaassıp Avrupa devletle-rininki ile çarpıcı bir tezat teşkil ettiğini unuttuk mu? Arapların saf ve yüce bir Allah inancından ilham alan muhteşem kahramanlıktan bize hoş gelmemekte midir? Onları insanlığı kurtuluşa erdirmek gayesiyle fetihlere koşturan yakıcı gayrete rağmen fethedilen yerlerin halkına gösterdikleri tevazu ve müsamaha da hoşumuza gitmemekte midir? Dahası bu durumu Hıristiyan mezheplerinin birbirlerine karşı olan tavırlarındaki acımasızlıkla karşılaştırdığımızda da hoşumuza gitmemekte midir? Özellikle, o vakitlerde Hıristiyan âleminde zorbalık, tiranlık ve emperyal merkezîleştirmenin kilise despotizmi ve inançlardan dolayı takibat gibi uygulamalarla birleşerek vatanseverliği bütünüyle ortadan kaldırdığını, mezhepçi ve dejenere bir kilisenin kurumlaştığını da hatırlamıyor muyuz?"

Daha sonra aynı yazar şöyle devam etmektedir: "Avrupa'nın, Arap ilim adamı ve felsefecilerinin müthiş hizmetlerini görmezlikten gelme ve unutma nankörlüğünde bulunması mümkün olabilir mi? Şems, Ebû Osman, Bîrûnî, Baytar, büyük felsefeci ve fizikçi İbni Sînâ, Aristo'nun en büyük yorumcusu Kurt-ba'lı İbni Rüşd, İbni Bâcce ve pek çok ismin bize çağrıştırdığı bir takım mânâsız harfler yığını mıdır? Yoksa bu insanların büyük eserleri ve kitapları sayesinde bıraktıkları ün nankör ve ters tabiatlı olan Avrupalıların nisyan zindanına mahkûm mu oldu?

İslâm dünyasının özellikle Abbasîlerin ilk de-virlerindeki şaşırtıcı entellektüel faaliyeti gözden kaçırmış olamayız. Arap edebiyatına ve geniş manada dünyaya Hıristiyan taassubu ve fanatikliğinin binlerce kitabı yok ederek verdiği geri dönüşsüz zararı unutmuş olmamız pek mümkün müdür? Hıristiyan Avrupa'nın Araplara olan borçlarını asırlardır saklamak için her çabayı gösterdiğini söylemek yerine, şu şekilde ifade etmek mümkündür: Borçlar saklanabileceğinden çok fazla olduğu İçin yalan söylemeyi tercih etmişlerdir." (Yarbay Arthur Glyn Leonard, islam Her Moral and Spiriîual Value). İslâm'ın çok uzaklara varan faydalı etkilerini anlama hususunda Harrow School doçenti ve Oxford Trinity College Akademi üyesi Bosworth Smith'in ifadeleri son derece açıklayıcıdır: İslâm'ın dikkatimizi celbedecek başka özelliklerinin olmadığını söylemiyorum. Ancak aşağıda saydıklarım sadece tarihe bir anlık bakışla söylenebilecek olanlardır. Arapların onu tamamen kabullenmesi, Muhammed'e daha sonra gelen vahiylerle yeni bir yön benimsenmesi, hızlı fetihler, beraberinde getirdiği edebiyat ve medeniyet, bir yanda Bizans'ın diğer yanda Pers'lerin üzerine atılması, Hıristiyanlığı batıda ve kuzeyde Mecusiliği güneyde ve doğuda önüne katıp sürmesi; çakalların arslanın yolunu takip etmesi gibi hakiki peygamberin ortaya çıkışıyla türeyen sahte peygamberleri ezmesi, iki kıtaya yerleşmesi, ve bir hamleyle üçüncüsüne de yayılması...

Şimdiki durum nedir?

Bugün bir başka inanca bağlı kişiler kadar dinlerinde samîmi ve muttaki yüz ve belki de yüzelli milyonu aşkın (1984'te bu rakam 700 milyon olarak tahmin edilmekte) mü'min, Fas'tan Malay Yarımadasına ve Zengibar'dan Kırgız kabilelerine uzanan üç kıtada tutunmuştur.

Hıristiyanlığa çok erken boyun eğmek bir yana kendisi Latin Hıristiyanlığını doğurmuş olan Çyprian ve Tertullian'ın, Antony ve Augustine'in Afrikası Hz. Muhammed'e öylesine kolay boyun eğmiştir ki; Cebelitarık Boğazı'ndan Süveyş Kanalına kadar 'Allahuek-ber' Allah En Büyüktür, 'Lâ ilahe ilallah, Muhammed rasûlullah' Allah'tan başka ilâh yoktur, Muhammed Allah'ın elçisidir! nidaları halen yankılanmakta olup buraların sakinleri için tekrarı çok anlamlı bir sestir.

Eğer sıklıkla söylendiği gibi 'İslâm, fetih azmiyle tutuşturulan ilk dinî coşku alevî söndüğünden bu yana hiçbirşey kazanmamıştır' diyenlere benim cevabım bunun gerçeğin çok uzağmda bir iddia olduğudur.

Uzak doğuda, o vakitten bu yana Çin'in önemli bir eyaleti olan Yunnan'da İslâm asırlar süren bir manevî üstünlük kazanmış ve korumuştur; ve böylelikle iki büyük Budist imparatorluk olan Çin ve Burma arasına bir hançer gibi girmeyi başarmıştır..." (The Religion of İslam).

Western Civilizations, Their History and their Culture (Batı Medeniyetleri, Tarih ve Kültürü) adlı eserin müelliflerine göre, "Hz. Muhammed'in vefatından bir asır sonra Müslümanlar Bizans'ı Ön Asya topraklarına sıkıştırdılar ve Fas ile İndus arasındaki verimli bölgeleri hâkimiyetleri altına alıp Buhara ve Semerkand'ı işgal ettiler. İspanya'yı neredeyse tamamen fethedip Fransa'ya sızdılar. Bizans'lıların İskenderiye'yi kısa bir süre için yeniden işgal etmeleri Halifeye deniz gücünün önemini gösterdi ve 640'lann sonlarında bir donanma hazırlayan Müslümanlar 655'ten sonra Akdenizi kontrolleri altına aldılar. Belçika'lı büyük tarihçi Henri Pirenne, bu hadiselerin Greko-Romen medeniyetinin gerçek sonunu belirlemede Alman istilâlarından daha ziyade sorumlu olduğunu çok büyük isabetle belirlemiştir. Müslümanlar yendikleri milletlere kendi kültürlerini empoze etmemiştir, çünkü İslâm Pers düşüncesinin mahir bir karışımını aldıktan sonra kültür haline gelmiştir. Ortadoğu'daki Hıristiyan mezheplerine Arapların hâkimiyeti altında hiç dokunulmamıştır. İslâm başlangıçta temel olarak askerî bir imparatorluktu.

Bu yayılmanın sebepleri nelerdir? Aşın nüfus mu? Dinin sağladığı aşın özgüven mi? Zafer arzusu mu? Şüphesiz bu üçünün karışımı. Fâtihler kutsal kişiler değil, iyi savaşan komutanlardı ve genelde dine ilgileri orta derecedeydi. Muhtemelen zafer arzusu diğerleri kadar önemli bir motivasyon unsuruydu. Yine de fâtihler fethettikleri ülkelerde sadece devlet topraklarına ve rejim düşmanlannın topraklanna el koydular. Kendilerinden haraç alınmak kaydıyla önceki dinlerin mensuplarına karışmadılar. Bizans İmparatorluğunun eski tebaları bu durumu cazip gördüler. Bernard Lewis Suriye ve Mısır'daki Hristiyan topluluklann bu yönetimi Ortodoks Bizans'a tercih ettiklerini iddia etmektedir. Muhtemelen Yahudiler için de aynı şey geçerlidir. Bu gruplar daha sonra Araplan şaşırtacak derecede çabuk Müslüman oldular ve daha sonra hemen İslâm'ı İslâm yapan katkılara başladılar.

Güney İspanya'daki İslâm Hükümdarlığı Endülüs'te kiliseleri açık bıraktı. İslâm ilmî tefekkürü de baskı altına almadı. Bu sayede kimya ilmi korundu, ilk üniversiteler kuruldu, antikitenin zenaatlan tekrar yaygınlık kazandı ve Halife pek çok millet ve inancın kabiliyetlerinden faydalandı. Dokuzuncu ve onuncu yüzyıllarda Arap dünyasmın entellektüel ve ticarî üstünlüğü de bu sayede olmuştur. Bu asırlar Özellikle İspanya'da İslâm'ın altın çağıdır. Müslümanların hoşgörü ruhunu en iyi gösteren şu olaydır: Bir İspanyol kralı oğlunu (Alfonso HI, Ordonoll'yi) 880'de Sa-ragosa'daki Endülüs sarayına eğitilmesi için göndermiştir. Bu hoşgörü İspanyol Müslümanları için kuzeydeki 'müşrikler'e karşı bir nevi müsamaha idi ve Kurtuba Halifesinin yarı-kutsal özelliğini devam ettiren bir nişaneydi. İslâmm bayrağı altında kadîm Yakındoğu halkları Arapça konuşmaya başladılar ve özellikle de Türklerin fetih hareketinden sonra, hem Araplar'a hem de bu topluluklara yeni bir efendinin galebe çalması, bu topluluklann kendilerini Araplar olarak düşünmelerine yol açtı.

Rönesans'ta insanların nerede olduklannı tam olarak bilmelerini sağlayan bir diğer önemli değişiklik oldu. Bunun nedeni sadece Amerika'nın veya gözlüklerin (13. yüzyıl), veya 1600 civarında (muhtemelen Hollanda'da Middleburg'da) tel...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın