Feodalizmin Sonu

FEODALİZMİN SONU

Rasûlullah, aynı şekilde feodal beylerin/ağaların, köylülere hiç bir ücret ödemeksizin yaptırdıkları hizmetlerin, bayağı işlerin ve diğer feodal mecburiyetlerin her çeşidini ortadan kaldırmıştır. Feodalizmde bir tek kişinin boyunduruğu altında yaşayan insanlar tamamen serbest kalmışlar, feodal beylerin sulta ve İmtiyazlarına son verilmiştir. Bunun yerine, İslâm, din kardeşleri arasında tam bir işbirliği temeline dayanan çok yakın ilişkiler kurdurmuş ve geliştirmiştir. İslâmî kardeşlikte herkes, üstünlük veya aşağılık hissi duymaksızın birbirlerinin işlerini yaparlar. Gerçekte, İslâm, toprak sahibi ile köylüler arasındaki ilişkilerin esas yapışım tamamıyla değiştirmiştir. Bu ilişkiyi köle-efendi ilişkisi olmaktan çıkarıp, anlaşma şekline dönüştürmüştür. Bununla beraber, köylüleri feodal düzenin zulmünden kurtarmada İslâm'ın oynadığı rolü doğru bir şekilde değerlendirebilmemiz açısından feodalizmi ve feodalizmin temel niteliklerini açıklamak faydalı olacaktır. "Feodalizm", sürekli kölelik düzeninden farklı bir üretim tarzına sahiptir. Bu düzende toprak sahibi veya temsilcisi üründen belirli bir pay alırken, kiracı köylüleri kendi işlerinde kullanma imtiyazı, olmazsa para veya eşyalarını alma gibi özel hakları da vardır. Bu açıklamaya göre feodal toplumun iki sınıftan meydana geldiğim söyleyebiliriz: (1) Feodal toprakların sahipleri, (2) Köylüler. Bu sınıf çiftçiler, tarım işçileri ve sayısı diğerlerinden daha hızlı azalan kölelerden oluşmaktaydı? Esas üretici, çiftçilerdi. Bununla birlikte toprak sahibi olma, ailelerinin geçimini sağlayacak kadar üründen pay alma ve ziraat yaptıkları yerlerde çiftlik evleri inşa etme haklarına sahiptiler. Bunlara karşılık, onlar da toprak sahiplerinin tarlalarında, kendi hayvan ve vasıtalarıyla haftalık imece (ücretsiz) çalışması yapmak, hasat ve biçme zamanında ilave hizmetler görmek ve bayramlarda verebildikleri kadar hediye vermek zorundaydılar. Ayrıca zahirelerini öğütme, üzümlerini sıkma işlerini, toprak sahibinin değirmen ve makinelerinde yaptırmaları gerekirdi. (Raşid el-Baravi, Communism).

Derebeyi, topraklarında yaşayan köylüler üzerinde tam bir idarî ve hukukî güce sahipti.

Feodalizmde gerçek üretici, bugünkü anladığımız şekliyle hür değildi; ne tam olarak toprağa sahip olur, ne de satabilirdi; miras bırakamaz ve hibe de edemezdi. Efendisinin topraklarında kendi maddî kayıpları pahasına zorla çalıştırılırlardı. Dahası, efendisine boyun eğmenin işareti olarak sınırsız Ölçülerde vergiler ödemek zorundaydı. Toprakla birlikte efendileri de değişirdi, birinden ötekine... Zira, hür iradesiyle, iş aramak için toprağını değiştirme veya başka bir efendinin hizmetine girme hakkına dahi sahip değildi. Bu şekilde, Ortaçağdaki köylüler, eski zamanların köleleri ile modern zamanların hür köylüleri arasında bir bağ oluşturur.

Köylüye vereceği toprağın genişliğini belirleyen efendi idi. O, aynı şekilde kiracı köylülerin yerine getirmelerini istediği hizmetleri kararlaştırırdı. Toprak sahibi böylesi önemli kararlar verirken, diğer toprak sahiplerinin haklarını veya köylülerin ihtiyaçlarını gözönünde bulundurmazdı. Böyle bir mecburiyeti yoktu.

Onüçüncü yüzyılda kanun dışı olarak meydana gelen büyük göç hareketleri sonunda, angaryadan ücret karşılığı iş gören tarım işçilerini ortaya çıkararak sona erdi. "Çiftçilerin firarı" adıyla bilinen bu hareket, toprak sahiplerinin kaçan köylüleri geri istemelerine sebep oldu. Toprak sahipleri, derebeyliklerini ihlâl eden bütün işçileri esir etme yetkisiyle donatıldı ve bu hususta anlaşma sağlandı. Fakat bu firar hareketi bütün beldelerde genel bir davranış hâline geldi. Bu yüzden derebeyleri topraklarında ziraat işlerini yürütebilmek için kiralık işgücüne muhtaç kaldılar ve bu bağımlılıkları giderek arttı. Sonuçta, derebeylerinin aralarında yaptıkları anlaşma önemini kaybederek, yavaş yavaş uygulanamaz hâle geldi. Bu durum, aralarındaki işbirliğinin giderek azalması anlamına geliyordu. Bu olayın bir diğer kaçınılmaz sonucu şu idi: Artık, hiçbir ödeme yapılmaksızın, zorla çalıştırılan köylüler yoktu. Yerlerine, ücretleri peşin olarak ödenen işçiler gelmişti.

Köylülerin bir çoğu soyluların ve derebeylerinin emirlerine karşı çıktılar, kademeli olarak başarılı da oldular. Zira, onların istekleri, gittikçe fazlalaşmış, altından kalkılamaz yükler haline gelmişti. Şartlar köylülerin lehine gelişti ve onlar hürriyetlerini satın aldılar. Bu durum, 14. yüzyılda tarım işçilerinin hürriyetleri bu şekilde herkes tarafından kabul edilinceye kadar devam etti. Bununla birlikte, zaman içinde meydana gelen önemli değişiklik, feodal düzenin dayandığı temelin çökmeye başlamasiydı ki, gelecek yüzyıllar onun tamamen yokoluşunun şahitleri oldu. (Communism, sh. 22-23).

Bunlar feodalizmin dayandığı temel unsurlardır. Feodal toplumun bu özelliklerini zihnimizde tutarak, şimdi şunları sorabiliriz: İslâm tarihinde böylesi bir feodalizme şahit olunmuş mudur? Olunduysa, ne zaman ve nerede?

Bazı araştırmacılara veya İslâm'ın etrafında şüpheler kondurmak için fırsat kollayanları mazur gösteren görünüşteki benzerliğin aslı şudur: Tarihin bazı devirlerinde İslâm toplumu, zaman içinde oluşmuş iki sınıftan meydana gelmişti. Bunlar toprak sahipleri ile onların topraklarında çalışan köylülerdi. Ancak bu sadece bir dış görünüşten ibarettir. Hiç bir akıl, İslâm'ın, feodalizmle karıştırılmasını haklı çıkaramaz. İslâm ile feodalizm arasındaki karşılaştırmayı kolaylaştırmak için, feodalizmin temel özelliklerini aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

1- Sürekli tâbiiyet (kölelik).

2- Köylünün efendisine karşı yapmakla mükellef olduğu mecburiyetler:

a- Haftada bir tam gün, derebeyinin topraklarında mecburî ve ücretsiz çalışma;

b- Hasat zamanlarında, yapılması gereken ücretsiz ve mecburî hizmetler;

c- Bayramlarda ve muhtelif vesilelerle, köylünün yoksulluğuna veya derebeyinin zenginliğine bakılmaksızın derebe-yine hediye takdimi;

d- Hububatın derebeyinin değirmenlerinde öğütülmesi. (İslâmda şarap gibi alkollü içkiler yasak olduğundan, üzümlerin derebeyinin makinelerinde sıktı-nlması mecburiyetim geçiyoruz).

3- Köylülerin kiralayacakları toprağın genişliği, yapmaları gereken hizmetler ve ödeyecekleri vergiler konusunda tek belirleyici unsur derebeyinin kapris ve arzularıdır.

4- Derebeyinin elinde bulunan idare ve kanun gücü, sabit, belirli bir hukuka uygun olarak değil de, toprak sahibinin arzu ve isteklerine göre uygulanırdı.

5- Köylülerin peşin para karşılığı hürriyetlerini satın alma mecburiyeti sonunda feodalizmi tüketti ve yozlaşma sürecini başlattı.

Bütün bu unsurlar gözden geçirilerek, bütün İslâm tarihinden benzer özellikler aranmalıdır. Ne var ki bu çaba, kesinlikle sonuçsuz kalacaktır. Çünkü, İslâm tarihinde buna benzer olaylar vâki olmamıştır. (M. Qutb, islam, The Misunderstood Religion).

İslâm'da, kabul edilmiş olan kölelik şeklinin dışında kölelik yoktur. îslâm, kiracı köylülerin toprağa bağımlı kılınmasıyla ortaya çıkan köleliğe izin vermez. Bilindiği gibi, köleler, sadece savaşlarda esir edilenlerdir. İlk İslâm toplumunda kölelerin sayısının, hür vatandaşlardan çok daha az olması, bu gerçeği gösterir. Onlar efendilerinin topraklarında, ya sahipleri karşılıksız olarak âzad edinceye veya kendileri harekete geçip, hürriyet belgelerini (mükâtebe) isteyinceye kadar çalışırlardı. Ancak, Avrupa feodalizm tarihinde böylesi örnekler yoktur. İlk önceleri köylüler ve tarım işçileri hürriyetlerini talep etmeleri konusun-

da teşvik edilmemiş, tersine boyun eğmeleri amaçlanmıştı. Bu nedenle Avrupa'da köylüler toprağa bağlı, toprakla birlikte efendisi de değişen köleler (serf) olarak görülmüştü. Bu şekilde köylüler ne çalıştıkları topraklardan ayrılabilirler, ne de derebeylerinin üzerlerine yüklediği mecburiyetlerden kurtulabilirlerdi.

İslâm bu çeşit kölelik ve köylülüğe tamamen yabancıdır. Prensip olarak, bütün kâinatın Yaratıcısı Allah'a karşı, insanın yaptığı kulluğun haricindeki bütün kulluklara karşıdır İslâm. Kimi yaratıkların boyun eğmesi kul-köle olması kesinlikle kabulü mümkün olmayan bir davranıştır. İslâm'ın herhangi bir dahli olmaksızın, belirli dış faktörlerin sonucunda ortaya çıkan, insanın insana kulluğu gibi anormal olaylar, daima geçici vak'alar olmuştur. Öyle ki, İslâm kullanabildiği bütün kaynaklarıyla, bunları ortadan kaldırmaya çalışmış, köleleri hürriyetlerini kazanma hususunda teşvik etmiş, bunun yaraşıra devlete de imkân dahilinde lüzumlu bütün yardımları yapma sorumluluğunu vermiştir.

İktisadî sahada da İslâm, bir insanın kendisi gibi bir başka insana kul köle olmasını kabul etmez. Yukarıda zikrettiğimiz köleli düzen bir istisnadır, o çağda, İslâm'ın önünde başka bir tercih yoktu. Köleler manen âzad edilene, İslâm'ın bilfiil yardımlarıyla, kaybettikleri hürriyetlerini tekrar kazanıp toplumun hür fertleri olarak sorumluluklarını yüklenecekleri zaman gelinceye kadar, İslâm bu duruma tahammül etti.

İslâm, iktisadî yapısını, fertler arasında tam bir işbirliği ve karşılıklı hizmetlerin değişimiyle bağlantılı hür faaliyetlere dayandırır. Böylesi bir düzende İslâmî yönetim, hayat mücadelesinde kimi sebeplerle geride kalmış ve nezih bir hayatın bütün imkânlarından mahrum bırakılmış insanların koruyucusu ve kollayıcısı olarak görev yapar. Sonuçta, arkasında devletin destekleyici bütün kaynaklan olduğu halde, hiçbir insan kendisini toprak ağalarına kul köle yapmaz. İslâm, kişiyi aşağılamaksızın veya hürriyetini, kendine saygısını ve şerefini kaybettirmeksizin insanın bütün temel ihtiyaçlarım karşılar.

Neticede, İslâm ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın