Ekonomik Sistemin Başlıca Özellikleri

Ekonomik Sistemin Başlıca Özellikleri

İslâm ekonomik sistemi, diğer ekonomik sistemlerden mahiyet, şekil ve amaç bakımından, temelinden farklıdır. O, komünizm ve kapitalizm iki aşırı ucu arasında, kötü yanlarını bir tarafa bırakıp, iyi yanlarını muhafaza ederek, orta yolu benimsemiş ve böylece insanın ekonomik problemlerini çözmeye çalışmıştır. Ne, birey veya toplum menfaatine zarar verecek mutlak bir hürriyete, ne de, sisteminin kuvvetini merkezî kaynağı olan bireyin şahsiyetini (ego) tahrip edecek totaliter sistemi (hükümetinkişisel işlere ve Özel teşebbüslere aşırı şekilde karışması) tavsiye eder.

Bireye, iş ve teşebbüs hürriyeti verilir. Bu şekilde o, hayatını kazanmak için sağlıksız bir yarışma ve rekabet yerine, işbirliği ve yardım ruhunu geliştirmeye vesile olacak bir tarzda faaliyetlerini organize etmek hakkını, serbestçe kullanabilir. Ahlâkî eğitim ve öğretim, kişinin görüşünü değiştirir. Böyle bir insan, toplumun diğer üyelerine karşı hiçbir rekabeti arzulamaz. Fakat bunun yerine, ekonomik savaşlarında meslektaşlarına yardım etmeyi dinî ve ahlâkî bir vazife sayar veya en azından hayat mücadelesinde onlara engel olmaz. Bu davranış, insanlar arasında sevgi, işbirliği, yardım, fedakârlık ve kardeşlik hislerini geliştirir. Refah, bolluk, iyileştirme konusundaki yararlarıyla bir bütün olarak, toplumun her kesiminde maksimum verimliliğe ulaştırır. Bu siyaset, bir kişiyi ihmal etmeden veya bir diğerini kayırmadan, bütün sahalarda fertlerin olduğu kadar toplumların da arzularını karşılar. Bu sistemde hiçbir hak kaybolmaz; hiçbir hürriyet kısılmaz; hiçbir servet parçası, kanunsuz bir şekilde zorla alınmaz; sonuç olarak, açgözlülük, rekabet, bencillik gibi musibetler ortadan kaybolur veya sağlam istikametlere kaydırılır. (A.A. Mansur, islam Allah's Eternal Jurisp-rudence, s. 150-159).

İslâm'ın kendi hayat felsefesi vardır. Buna göre, bir müslümanın bu dünyadaki hayatı, daha sonraki sonsuz hayatında geçici bir aşamadır. Bunun için, o, hayatının her anını, ebedî hayatını iyileştirmek için kullanmalıdır. Bu, onun bütün zihinsel ve fiziksel imkânlarını, mümkün maksimum sınıra kadar kullanmasını gerektirir. Çünkü, bu hayatı maksimum olarak değerlendirmeden, ebedî hayatı iyileştİremez. Diğer bir deyişle, ahiret-teki başarısı, bu dünya kaynaklarından, en iyi ve en doğru bir şekilde yararlanmasına bağlıdır. Kur'an-ı Kerim, bir insanın gayretle ve dürüstlükle kazandığı serveti, 'Allah'ın nimetleri', 'Allah'ın lütfü', 'Temiz şeyler', 'Allah'ın serveti' vb. olarak zikreder. Aynı zamanda, ahiret hayatını iyileştirmek için bu dünyada çok çalışılmasını salık verir: "Allah'ın sana verdiği mal ile ahiret yurdunu iste! Dünyadan nasibini de unutma!" (28: 77). Ve Allah'ın elçisi, bir müslümanın, dürüst çaba göstermesini zorunlu kıldı: "Farz ibadetlerden sonra, dürüst bir şekilde hayatını kazanmak gelir."

Şurası muhakkaktır ki, bu hayatın gayesi ahi-retteki gerçek başarıya erişmek olsa bile, bir müslümanın, fiziksel dünya kaynaklarından yararlanması açısından her türlü dürüst ve itinalı çabayı göstermesi gerekir. Ahiretteki hedefe varabilmesi, insanın, sadece başkalarına hizmet etmesiyle olur. Bu, insanları diğer kişilerin gereksinimleri karşısında sorumlu hissettirir ve onları toplumun faydası için bazı şahsî menfaatlerinden fedakârlık etmeye teşvik eder; o münasebetle de kişileri bencillik, açgözlülük ve haksızlık sefaletinden kurtarır. Bu, insan çabasının ve kazandığı servetin gerçek kavramı ve hakikatidir, (islam in Focus, s. 126-130).

Kur'an-ı Kerim, bundan dolayı serveti insanlar için bir deneme olarak telakki eder. Kim, onu bundan sonraki ebedî hayatım iyileştirmek için kullanmıştır? Kim, nefsinin dünyadaki şehvanî arzularında onu harcamış ve Allah'ın gazabını kazanmıştır?: "Verdikle-riyle denemek için sizi yeryüzünün halifeleri kılan ve kiminizi kiminize derecelerle üstün yapan O'dur. Doğrusu Rabbinin cezalandırması süratlidir. Şüphesiz O bağışlar, merhamet eder." (6: 165).

Bu ayet, öncelikle, kâinattaki her şeyin Allah'a ait bulunduğunu ve bütün insanların, Allah'ın yeryüzündeki, halifeleri olduğunu açıkça ortaya koyar. Onlar, bütün mülkleri, Allah'tan bir emanet olarak ellerinde tutuyorlar, bu yüzden o malları, Allah'ın emirleri ve gösterdiği yol doğrultusunda kullanmalı ve işletmelidirler. İkinci olarak Allah, bu mülk ve kuvvet emanetini, insanların ellerine, değişik derecelerde verdi; bazıları daha fazla, diğerleri daha az alırken, bîr kısmı da henüz hiçbir şeye sahip olamadılar. Dünya hayatı basitçe bir denemedir ve insanlara değişik derecelerde verilen, yukarıda da sözü geçen şeylerin hepsi, yalnız deneme vasıtalarıdır. İnsanların, emanetin şartlarına ve süresine göre, bu malları ve kuvvetleri nasıl kullandığı konusunda kayıtlarına devam e -dilir. Bu denemenin sonucu, her adamın (ve kadının) ahiretteki mertebesini belirleyecektir. (The Meaning of the Qur'an, cilt III, s. 174). Bunun hepsi, İslâm ekonomik sisteminde, bireyin inanç, tatbikat .teşebbüs,mesleğin tipi ve maişet mücadelesinde tam bir hürriyeti gösterir.

Bu görüş, aynı zamanda, dünyadaki hayat mücadelesini, bireyin hayatında bir anahtar faktör durumuna getirir. O, manastır hayatını reddeder ve yeryüzündeki elçilik vazifelerini ve emanetin şartlarını yerine getirmek amacıyla, tam bir gayret ve kuvvetle ekonomik sahaya girmek için gösterilen olumlu çabayı destekler. Bundan dolayı, bu davranış, bir tarafta manastırcıhk, diğer tarafta sekü-larizm veya materyalizm olmak üzere, her İki aşırı görüşe karşı koyar. O, ne bütün ekonomik faaliyetleri ayıp, ekonomik mücadeleleri de günah sayarak insanın sadece manevî gelişmesini aşırı vurgulamış, ne de kişinin manevî veya ahlâkî yanını hiçe sayarak, bütün dikkatleri sadece maddî şeylerin kazanılmasına hasretmiştir. Hayatın her alanında dengeli bir hareket seyrini benimsemiştir. Kişi, ne bedeninin ihtiyaçlarını hiçe sayarak nefsini tamamen manevî faaliyetlere vermeli, ne de hayatın moral değerlerini önemsemiyerek hek şeyi sadece ekonomik faydasıyla değerlendirmelidir.

islâm, bireyin ve toplumun başarısının, kişinin maddî ve manevî ihtiyaçları arasındaki ayarlamaya bağlı olduğunu Önemle belirtir. "Toplumun yararlarını olduğu kadar, kişisel menfaatleri de korumak için, bedenin ve ruhun ihtiyaçları arasında doğru bir denge muhafaza edilmeli, Manevî hayat, kişinin ekonomik mücadelesinden ayrıldığı zaman, insan, ekonomik sistemdeki istikrarı davam ettirmek için gerekli olan dengeyi kaybeder. Sonuç olarak, kişi, hayatın iki kavramı arasında, işbirliği ve karşılıklı sevgi yerine, düşmanlık ve rekabet görürse bu durum toplumda karmaşıklık ve bozulmaya yol açar.

İslâm, dengeyi muhafaza etmeyi ve ekonomik düzeyde çabaları sürdürürken ahlâkî ve manevî değerleri de devam ettirmeyi Öğretir. Fakat, diğer iki zıt görüşü de uygun bulmaz. Manastırcıhk hayatın işlemez felsefesi olarak reddedilir: "Bizim gerekli kılmadığımız, fakat kendilerinin güya Allah'ın rızasını kazanmak için ortaya attıkları ruhbaniyete bile gerçeği gibi riayet etmediler." (57: 27). "Bizim gerekli kılmadığımız" ifadesi, bu hayat görüşünün tabii olmadığını ve Allah'ın insanı, bu içgüdüyle yaratmadığını, fakat kişinin kendisini ona zorladığını açıkça gösterir. Allah, muhakkak ki, insanın bu dünyadaki boş istekler ve beyhude zevklerden vazgeçmesini ve Allah'ın rızasına götüren yola dönmesini ister. Fakat O, mağara karanlıklarında-ki kasvetli hayatı da, cami veya kilise köşelerindeki aralıksız meşguliyeti de tavsiye etmez, istemez. Allah'a hizmet, bu dünya mücadelesi ve hengamesi içinde, saf ve sade bir hayat yaşayarak verilir. (A. Yusuf Ali, The Holy Qur'an, s. 1507).

Ve yine: "Allah, dinini muzaffer kılmak için sizi seçti. Babanız İbrahim'in yolu olan dinde sizin üzerinize bir güçlük de yüklemedi." (22: 78). Bu şu demektir: "Size verilen akide, çok basit ve açıktır, itaat etmek zorunda olduğunuz kanunlar ve düzenlemeler de, son derece pratiktir. Onların sınırları içinde, muktedir olduğunuz ölçüde ilerlemekte serbestsiniz. Bu ayet, müslümanların hayatlarının, daha önceki toplumların papazlar ve kanun koyucular tarafından inandırılmış olduğu faydasız ve anormal kısıtlamalardan azade olduğunu belirtmek içindir!' (The Meaning of the Qur'an, Cilt VII, s. 227). A'râf Suresi'nde şunları okuyoruz: "Onlara haram ettikleri temiz şeyleri helâl kılar, murdar şeyleri de üzerlerine haram kılar. Onların ağır yüklerini,üzerlerindeki bağları indirir." (7: 157). Bu, onları, hukukçularının kılı kırk yarmalan, manevî liderlerinin aşırı dindarlıkları ve insanların aldatıldığı hurafeler, kısıtlamalar ve kurallar sonucu ortaya çıkmış olan yüklerden kurtarmıştır. (A.g.e., Cilt IV, s. 77).

Allah'ın elçisi, islâm'da asetisizm (riyazat) hayatına hiç yer olmadığını, kesin olarak beyan etmiştir. Ebu Hureyre'den rivayet edilmiştir ki: "islâm çok kolay ve sadedir. Her kim onda zorluk meydana getirirse, bu zorlukların altında kalır. Sen hayatta orta yolu benimse, itidali elden bırakma ve mutlu ol!" (Buharı). Peygamber'dan rivayet edilen başka bir hadiste şöyle buyurulmaktadır: "Ben size, kolay ve uygun bir din ile gönderildim." (Mişkât).

Kur'an'ın bu ayetleri ve Allah'ın Elçisi'nin sözleri şunu gösterir; Asetisizm, insan hayatına doğru bir yaklaşım değildir; çünkü o, sadece doğaya aykırı değil, aynı zamanda geriye götürücüdür, insanın tabiî içgüdülerini tahrip eder, bundan dolayı da kültür ve medeniyetinin gelişmesine engel olur. "Kadın ve erkeğin tabiî ilişkileri meselesi, medeniyetin en belli başlı problemidir ve onun doğru, makul çözümü, mutluluk, refah ve istikrarı, diğer bir deyişle yeryüzüne cemiyet hayatını getirir. Cinsiyetler arasındaki ilişkilerin bir çeşidi,...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın