Îzahat

Îzahat

Hadisi şerifde beyan edilen «nesih» kelimesinin tarifini ve kısa açıklamasını yaparak «Nâsıh ve Mensuh» ile ilgili bir kaç hüküm beyan etmeye çalışalım.

NESH : Luğatta, tebdil ve tağyir manasındadır. Ayrıca nakil ve izâle manalannada gelir.

Şer'i İstilanda : Her hangi bir şer'î hükmün nihayet bulduğunu beyandır.

Yâni, Şer'i şerifde ayet ve hadisle beyan ediien hükümlerin, sonraki gelen ve beyan edilen âyet ve hadîsi şerifle aynı hüküm ibtal edilib kaldırılması şeklidir.

Neshin meşr»iyyetl, Kur'an ve sünnetle sabittir. Sünnetten olan delil yukardaki hadîsi şerifle bir az ilerde gelen hadîsi şeriflerdir.

Kur'anı kerimde Neshin meşrûiyyetini natık âyeti kerîme meali şöyle dir:

«Biz neshettiğimiz (hükmünü diğer bir âyetle değiştirdiğimiz) veya unutturduğumuz (geri bıraktırdığımız) bir âyetin yerine ya ondan daha hayırlısını veya onun benzerini getiririz. Allanın her şeye kadir olduğunu bilme-dinmi? (Elbette bildim), (Bakara sûresi, 106)

Nâsıh ve Metfsuh olan âyetleri ve bu hususda bilinmesi lâzım olan bilgi leri bilmenin gerektiğini beyan eden şu cümlelere de dikkat etmek lâzımdır.

Hz. Ali, günlerden bir gün bir kadıya uğradı ve dediki : Mensuhdan nâ-sıhı bitirmişin?

— O kadı dedi; Bilmiyorum.

— Hz. Ali, «Kendin helak oldun ve başkalarını da helak ettin, dedi.»[320]

Dahhakdan mervîdir, İbni Abbas (R.A) bir kadı hüküm verirken onun yanına vardı, ayağını dürttü ve dedi ki : Mensuhdan nâsıhı biliyormusun?

— O kadı dedi, Mensuhdan nâsıhı kim bilir?

— İbni Abbas (R.A), yine dedi, Mensuhdan nâsıhı biliyormusun?

— O hâkim de, bilmiyorum, dedi.

— İbni Abbas (R.A), «Sen kendin helak oldun ve başkasımda helak ettin» dedi. [321]

Kur'an ve sünnetle ilgili nâsıh ve mensuh hükümlerini ve onların nâsıh olanla mensuh olanlarını ayrı ayrı bilmek mutlaka lâzım ve şart iken, bu hükümleri bilmeyen pek çok kimseler, âyeti kertme.ve hadîsi- şerifler okuyar ve başkalarına hüküm öğretmeye kalkışıyorlar. Yukarda sahabenin ulularından naklettiğimiz gerçek karşısında aklı başında olan her kişi, evvela nâsıh ne demek ve mensuh ne demektir, bunları ve bunlardan hanki âyetin diğer âyeti ve hanki hadîsin diğerini neshettiğini teker teker bilmesi lazımdır. Bu hususda bilgisi olmayan ve bu bilgileri İncelemiş kimselerin eserlerindeki hükümleri gereği gibi bilemiyenin, hiç bir hüküm beyan etmemesi gerekir. Bilirse, bu hükümlerin incelenmesini yaparak en kesin ve isabetli hükümleri cem etmiş olan fıkıh kitablarındaki hükümleri öğrenib öğretme yolunu tercih etmesi en isabetli ve doğru yoldur.

Nâsıh ve mensûhun meşrûiyyetini ve varlığını beyan eden diğer bir âyeti kerime meali şöyledir:

«Biz, bir âyetin yerine, başka bir ayeti değiştirib getirdiğimiz zaman (önceki âyetin hükmünü kaldırdığımız vakit), ALLAH ne indirdiğini pek âla bilmişken, kâfirler dedilerki : Sen ancak bir .iftiracısın. Hayır, onların çoğu Kur'anın hakikatim ve hüküm değiştirmenin faydasını bilmezler.» (Nahl sûresi, 101)

Evet Allâhü tealâ bir âyetin hükmünü değiştirirken, mutlaka onda bir hikmet ve fayda vardır. Daha evvel gönderilen her hanki bir hükmün değiştirilmesi, insanların menfeat ve faydalarına yeni gelen hükümde daha fazla bir maslahat olduğu için, o hükmü değiştirmiştir.

Rasûlüllah sallallâhü aleyhi vesellem efendimizin de daha evvei buyurmuş olduğu bir hükmü, sonra değiştirmesi, ya daha evvel zarurete binâen söylemiştir, yahut daha evvel o mes'elenin tatbiki küçdür, onun için yasaklamıştır veya men etmede o an için bir mahzur vardır, Onun için evvelâ müsâade eder bilahire ondan men ederek neshetme şekii olmuştur. Yahut da o müsâade veya men ettiği mes'ele şahsa âid olarak beyan edilmiş olur, sonra da o mes'elenin umûma âit olan hükmün açıklamasını yapar. Her ne ise, Rasûlü Ekrem efendimizin de neshetmesinde bir hikmet ve maslahat mutlaka vardır.

Neshin meşrûiyyeti, hem şer'an ve nemde aklen sabittir. Şer'an sabitliğine dâir yukardaki âyeti kerîmeler ve 195 nolu hadîsi şerifle diğer hadîsi şerifler beyan buyurmaktadır.

Adem aleyhisselâmın evladları arasında nikahlanmak caiz iken, sonra bütün Peygamberlerin şeriatında ve aklen kardeşlerin birbirlerini nikahlamaları neshedilib yasaklanmıştır.

Kur'anı kerimde nesh, iki şekildedir.

Birisi, Kur'anı kerimin âyetinin yazılışını bir yerden diğer bir yere nakil şeklinde olur. Bu şekildeki neshin şeklini beyan eden âyet kerîme meali şöyledir:

«Şüphesizki, neler yapıyor idiyseniz bizi (onların hepsimi meleklere) yazdırıyoruz.» (Câsiye sûresi, 29)

İkinci nesih şekli işe, Bir hitabla sabit olan hükmün diğer bir hitabla kalkmasıdırki, ikinci hitab olmasa evvelki hitab ofduğu gibi sabit olurdu.

NÂSIH : Hükmü kaldırana «nâsıh» denir.

Mensuh : Hükmü kaldırılıp terk edilerek amel edilmeyen şeye de «Men-suh» denir.

Mensuh olan âyet ve hadislerin neshedilme şekilleri de üç şekilde olur ve şöyledir:

a ) Bu neshedilen şekü, âyeti kerîmenin hem hattı ve hükmü kaldırılandır. Neshedilen âyeti keriymelerin bu şekillerin vukuu pek çok şekilde ve bir çok sahabe arasında rivayetleri görülmüştür. Cümleden bir tanesi şöyledir:

«İbni Mes'ud radıyallâhü teâla anhden rivayet edilmiştir, dediki : Peygamber sallallâhü aleyhi vesellem bana bir âyeti ve sûreyi okurdu, bende ezberleyib mushafıma tesbit edib yazardım. Geceleyin olduğunda ezberle-

diğimi okuyayım diye gayret ettiğimde gönlümde hiç bir şey bulamazdım. Sabahleyin Mushafıma nazar ettiğimde o yapraklarda onu yine bulamazdım, yaprablar beyaz vaziyette idî. Bu hâli Rasûlüllah sallâllâhü aleyhi veselleme olduğu gibi haber verdim.

— Bunun üzerine RasûIüMah sailalfâhü aleyhi vesellem buyurdu ki : Ey İbni Mes'ud! O âyet dün kaldırılmıştır.»[322]

Keza Ahzap sûresinin uzunluğu, Bakara sûresi kadar iken, sonra bir çok âyetler neshedilmiştir ve Ahzab sûresi Bakara sûresinde az kalmıştır.

b ) Neshedilenin ikinci şekli, Hatti-Yazılışı kaldırılıp hükmü kaldı-nlmayandır. Buda Muhtelif kişilerin'rîvâyet ettikleri şu hâdise ve mesele ile açıklanmıştır:

«Ömer Radıyalâhü anh dediki; Eğer İnsanlar, Ömer kitabulâlha ziyâde etti, demeselerdi, Rasûlüllah sallallâhü aleyhi vesellem zamanında; ihtiyar erkek ve ihtiyar kadın zina ettikleri vakit, onları elbette Aliahdan ceza olarak recmediniz, hükmünü beyan eden Recim âyetini elimle yazardım.»[323]

c ) Hükmü kaldırılıb lafzı ve hattı kaldırılmayan âyeti kerîmelerdir. Kur'andaki âyeti kerîmelerin hemen hemen hepsi bu kabil mensuh âyetlerdir. Cümleden bir tanesi şu mealdaki âyeti kerîmedir :

«Sizin dîniniz size, benim dînim bana.» (Kafirûn sûresi, 6)

Bu âyeti kerîme müşrikleri cihad yaparak öldürme Ne ilgili şu mealdaki âyetle nesholunmuştur:

« (Dokunulması) haram olan aylar çıkdığı zaman, artık o müşrikleri, onları nere de bulursanız öldürünüz.» (Tevbe sûresi, 5)

Nasıh da dört kısma ayrılmıştır ve şöyledir:

a ) Kitab, kitabı (Yâni, âyet âyeti) nesheder.

Yukarda Bakara sûresinin 106. âyeti kerimesi ile Nahl sûresinin 101. âyeti kerimesinin hükümleri bu hususu beyan etmektedir. Pek çok misal ve örnekler verilebilir. Fakat hemen yukarda kâfirûn sûresinin 6. âyetini. Tevbe süresindeki Cihad âyetinin neshedişi kifayet eder.

b ) Sünnet, kitabla neshedilir.

Buna da pek çok misal vardır. Ancak biz Rasûlüllah sallallâhü aleyhi vesellem efendimizin Medîneye hicretlerinde oradaki Yahûdîlerin aşura gününde oruç tutmalarını görünce : «Yahudilerden daha fazla biz oruç tutmaya layıkız.» buyurarak oruç tutulmasını beyan etmişlerdi.

Fakat sonra Ramazan ayında oruç tutmanın farzlığını beyan eden şu âyeti kerîme geldi ve bu hadîsin hükmünü (farziyet veya vacibliğini) neshetti:

«Öyle ise, içinizden kim o aya (aramazan ayına) erişirse, onu (orucunu) tutsun.» (Bakara sûresi, 185)

Keza Rasûlüllah salallâhü aleyhi vesellem efendimiz, Peygamberliğinin ilk günlerinde Kâbei muazzamaya karşı veya onun cihetine namazını kılardı. Sonra yönünü Beyti makdis - Kudüs tarafına yöneltdi, sonra Cenabu hak Bakara süresindeki kıbleye {mescidi harama) teveccüh etmeyi beyan eden âyeti kerîmesi ile, Rasûlüllahın kendisi tarafından döndüğünü, yani kendi sünnetini âyet neshetmiş oldu.

c ) Sünnet, sünnet ile nesholunur.

Bu hükmün misaiları da pek çoktur. Fakat biz bir kaçını nakletmekle İktifa edeceğiz.

Meselâ; Rasûlüllah sallallâhü aleyhi veseliem efendimiz, İslamın ilk günlerinde kabir ziyaretini yasaklamış, sonrada ziyaret edilmesini tavsiye ederek şöyle demişti :

«Duymuş olunuz ki, ben daha evvel sizi kabı'r ziyaretinden nehyederdim. Dikkat ediniz ve biliniz ki, artık kabir ziyaretini yapınız.»[324]

Diğer hadîsi şerifde şöyledir:

«Dikkat edimiz, ben daha evvel size Kurban etlerini muhafaza edtb üç gün fazla durdurmanızı yasaklamıştım. Duyunuz ki, bugün, size ne kadar zaman lüzum ve ihtiyaç ederse, o kadar zaman saklayınız.» (Aynı eser, 4)

d) Kitab (Kur'anı kerim), sünnetle nesholunmakdır. Fakat bu ihtilaflıdır. Bâzı ulema caizdir, dediler. Diğer bâzısı da, caiz değildir, dediler.

Cevaz verenlerden birisi de, îmamı âzam Ebû Hanifedir. Ve imamı malik de cevaz vermiştir. Bunların delili şöyledir:

Vasiyyetle ilgili şu mealdaki âyeti kerîme «Sizden bîrinize ölüm gelib çattığı zaman, eğer mal birakacaksa, cnaya, babaya ve...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın