Tefrika ve İhtilâf

Tefrika - İhtilâf

Bir noktada insanlık tarihinin en önemli olaylarının akış yönü ve biçiminin ifadesinde yol gösterici en önemli iki kavram olan Tefrika ve İhtilâfı özet olarak sunmak belki çoğu noktaların kapalı kalmasına yol açacaktır. Fakat, bu kitabın hacmi çerçevesinde Kur'an'da çok önemli yeri olan bu iki kavrama da yer vermeden geçemeyeceğiz.

Tefrika'nın kökü olan (Fe-Ra-Ka' fiilinin masda-rı 'fark' 'felg' gibidir; şu farkla ki, 'felq' 'parça parça olma'yı ifade ederken, 'fark' 'ayrışma'yı ifade eder:

“Sizin için denizi fark etmiştik (varmıştık)” (Bakara: 50).

“Fırk”, 'ayrışan taraf, kıt'a, bölük', 'fırka' ise 'insanlardan ayrılan topluluk' demektir. İslâm tarihinde bu kelime teknik anlamda 'mezhep’ kelimesiyle bir yerde eş anlamlı olarak kullanılmıştır, 'ferîg' 'diğerlerinden ayrılan topluluk’ anlamına gelir:

“Ne zaman bir rasûl canınızın istemediği bir şey getirse büyüklük taslıyor, bir ferîk'i (bir kısmını yalanlıyor, bir kısmını da öldürmüyor muydunuz?” (Bakara: 87).

'Feraktü beyn'eş-şey'eyn' 'iki şey arasını açtım, gözle veya basiretle farklı olduklarını farkettim, iki şeyi birbirinden ayırdım' demektir:

“Bizimle fasıklar kavminin arasını ayır” (Maide: .25).

“Yemin olsun ayırdıkça ayıranlara” (Mürselât: 4).

Bu ayette sözü edilen 'ayıranlar' bir kavme göre meleklerdir;. çünkü onlar yeryüzüne inip helâlla haramın arasını veya Allah'ın emrettiği şekilde eşyanın arasını ayırırlar.

'Tefrîg' 'ayırıp çoğaltma' ifade eder. Bu şekilde bir ayırımın sonunda çeşitli vücut veya gruplar ortaya" çıkar, birbirlerinden koparlar:

“Dinlerini tefrik edip taraf taraf oldular; her hizb elindekiyle sevinir gider” (Rum: 32).

Ayette sözü edilen gruplar dinin bir yanına sahip çıkıp, hem dini parçalamakta ve parçaları dinin tamamı gibi kabul etmekte, hem de kendileri birer grup birer parti halini almaktadırlar.

“O ikisinden kişiyle eşinin arasını açacak şeyler öğreniyorlardı” (Bakara: 102).

“Rasûllerinden hiç biri arasında ayırım yapmayız” (Bakara: 285).

Bu ayet rasûllerden herhangi birinin veya birkaçının diğerlerinden farklı tutulamayacağını ve hepsinin aynı şekilde ele alınıp hepsine inanılacağını belirtmektedir.

Firak 'ayrılık' anlamına gelir:

“Bu benimle senin aramızın ayrılmasıdır” dedi” (Kehf: 78).

“Ve bilir ki, artık o ayrılıktır” (Kıyamet: 28).

'Fürkan' 'fark'tan daha beliğ ve daha açıktır; hakkla batılın arasını açmada kullanılır. 'Racülûn kun'ân’ ifadesindeki 'kendisine inanılan, iyice itimad edilen’ anlamındaki 'kun'ân'ın kullanılışı gibidir. Hakkla batılın ayrılmasına yol açan olaylar ve ayrıldığı zamanlar için kullanıldığı gibi, bizzat hakkla batılı ayıran. şeyler, bu arada özellikle îlâhî Kitaplar için kullanılır:

“Eğer Allah'a ve fürkan günü iki topluluğun karşılaştığı gün kulumuza indirdiğimize inanmışsa..”(Enfal: 41)

“Ey iman edenler,' Eğer Allah'tan sakınırsanız sizin için fürkan kılar, kötülüklerinizi örter ve sizi bağışlar..” (Enfal: 29)

Ayetten de anlaşılabileceği gibi, mü'minler takva. sahibi oldukları zaman Allah kalplerinde doğruyu eğriden, hakkı batıldan ayıracak bir nur, bir tevfik ve anlayış var eder; işte kalpteki bu ayırtedicinin adı fürkan'dır.

“Belki hidayete erersiniz diye Musa'ya kitap ve fürkan vermiştik” (Bakara: 53).

“Alemler için uyarıcı olsun diye kuluna fürkan'ı indiren ne mübarektir”(Fürkan: l).[298]

'İhtilâf kelimesinin türediği 'halefe' (h noktalı, genizden gelen h) 'nin masdarlarından 'half 'önün, önde olanın zıddı, yani arka, arkada olan' demektir.

“Önlerinde olanı da arkalarında olanı da bilir” (Bakara: 255).

“Biz de bugün seni bedeninle bir tepeye atacağız ki, arkandakilere (senden sonrakilere) ayet olsun” (Yunus: 92).

'Ha-le-Fe' - 'half, 'geride kalmak, geride kalan, sonradan gelen' anlamını da verir; bu noktada 'selefin zıddıdır, Türkçe'de 'halef sözcüğüyle karşılanır:

“Arkalarından bir half (halef nesil) halef oldu (yerlerine geçti) ki, namazı zayi ettiler, şehvetlerine uydular” (Meryem: 59).

Fiil 'halâfe(t)' masdarıyla kullanılırsa, 'bir derece eksikliği veya ahmaklıkla geride bulunma'yı ifade eder.

'Netaka halfen' 'sözü, konuşması fasit oldu' demektir.

'Halefe fülânün fülânen' 'yerine geçti, makamına oturdu’ demektir ki, masdarı 'hilâfet'ir.

Fiilin masdarı 'hılfet' olduğunda, “sonrakinin ardından gelip üzerini örten, bir diğerini takip eden şey’ demektir:

“Ve O, öğüt almak veya şükretmek dileyenler için gece ile gündüzü hılfet (birbirini izler) yapandır” (Fürkan: 62). 'İhtilâf ve 'muhalefet' 'her birinin söz ve halinde yek diğerine zıt bir yol tutması’ demektir. 'Hilaf 'karşıt’ anlamındadır ki, 'zıt'tan daha geneldir; çünkü her iki zıt 'muhteliftir, fakat her iki 'muhtelif şey birbirine zıt değildir.

'Ahlefe' 'sözünde durmamak, va'dinden caymak' anlamındadır:

“Muhakkak Allah va'dinden caymaz” (A. İmran: 9).

'Halleftühû' 'onu ardında bıraktım' demektir. 'Tahlif 'geride kalma, birlikte gitmeyip, arkada bırakılma'

anlamındadır:

“Ve geri bırakılan(hulüfû) o üç kişinin de tevbelerini kabul buyurdu” (Tevbe: 118).

“Bedevilerden geride bırakılanlara( muhallefin) de;”(Feth: 16). '

'Halif 'bir eksiklik veya kusurdan dolayı geride kalan' demektir:

“Öyleyse halifler'le beraber oturun” de” (Tevbe: 83).

(Bu ayette halifler'in kadınlar olduğu belirtilmiştir. Çünkü, onlar kadın olduklarından harple mükellef değildirler ve seferden kadınlıkları dolayısıyla geri kalmışlardır.) [299]

Dil bakımından bu kısa açıklamalardan sonra, şu ayet-i kerimeyle konuyu açalım:

“İnsanlar tek bir ümmetti de Allah uyarıcılar ve müjdeleyiciler olarak nebiler ba's etti ve beraberlerinde ihtilâf ettiklerinde insanlar arasında hükmetsinler diye kitabı indirdi. Kendilerine onun-kitap) verildiği kişiler onun hakkında ancak kendilerine apaçık deliller geldikten sonra sırf birbirle’rine olan bağy yüzünden ihtilâf ettiler. Allah iman edenleri hakktan ihtilâf ettikleri noktada izniyle doğruya iletti. Allah dilediğini doğru yola iletir” (Bakara: 213).

Bu ayet-i kerime'yi şu ayetler çerçevesinde ele alalım:

“İnsanlar ancak tek bir ümmetti de ihtilâf ettiler. Eğer Rabbinden bir kelime geçmemiş olsaydı, ihtilâf ettikleri şeylerde aralarında hüküm verilip gitmişti” (Yunus: 19).

“Allah katında din İslâm'dır. Kendilerine kitap verilenler ancak birbirlerine olan bağy yüzünden kendilerine ılm geldikten sonra ihtilâf ettiler” (A. İmran: 19).

“Sana Kitabı ancak ihtilâf ettiklerini kendilerine açiklayasın diye ve iman eden topluluk için rahmet ve hidayet olarak indirdik”(Nahl: 64).

“Dinlerini parça parça (fırka. fırka; edip. taraf taraf olanlar, sen hiç bir şeyle onlardan değilsin. Onların durumu Allah'a aittir, sonra yapmakta olduklarını kendilerine haber verir” (En'am: 159).

“Dinlerini parça parça edip taraf taraf olanlar, her grup elindekiyle sevinir gider” (Rum; 32).

“Kendilerine apaçık deliller geldikten sonra fırka fırka olup ihtilâfa düşenler gibi olmayın. Onlar için büyük bir azap vardır” (A. İmran: 105),

“(Çeşitli) yollara uymayın; sizi O'nun yolundan ayırıp fırka fırka eder” (En'am: 153).

“Nuh'a tavsiye ettiğini vb sana vahyettiğimizi ve İbrahim'e, Musa ve İsa'ya tavsiye ettiğimizi dini ayakta tutun ve onda fırka fırka olmayın diye sizin için dinden bir şeriat kıldık Kendilerini çağırdığın şey müşriklere ağır geldi. Allah dilediğini Kendi'ne seçer ve yöneleni Kendisi'ne iletir” (Şuara: 13).

Bir de şu ayetlere bakalım:

“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında ve geceyle gündüzün ihtilâfında... akleden bir kavm için ayetler vardır” (Bakara: 164).

“O'nun ayetlerindendir göklerin ve yerin yaratılması ve dillerinizin ve renklerinizin ihtilâfı” (Rum: 22).

Demek ki, iki tür ihtilâf karşısındayız; bunlardan biri yaratılışta görülen ve kâinatın işleyişinde ve insanların hayatında önemli bir yeri olan İhtilâf. Kâinat' taki ihtilâf her şeyin çift yaratılmış olmasıdır; gece-gündüz, aydınlık-karanlık, yaş-kuru, sert-yumuşak vs. Bir diğer ih'tilâf da yerin bitirdiklerinin farklı oluşudur; aynı ışığı alan, aynı toprakta biten, aynı suyla sulanan meyvelerin, bitkilerin gerek tad, gerek koku, gerek yapı yönünden farklı oluşu Allah'ın ayetlerindendir ve bunlar olumlu ihtilâflardır. İnsan hayatında gerekli olan ihtilâfsa. yeteneklerin, becerilerin, arzu ve isteklerin, fikirlerin değişik oluşudur. Böyle olmaz ve her insan her bakımdan birbirinin aynısı olursa insan hayatı olmaz. Çünkü, bu tür ihtilâf insanların toplumsal hayatı için gerekli olan meslekleri doğurur; ayrıca beceri ve fikirlerin ihtilafıyla, da hayat için gerekli mesafeler alınır, ilerlemeler kaydedilir. Öte yandan, dillerin ve renklerin ihtilâfı da Allah'ın ayetlerinden olarak yerilen değil, yeryüzündeki hayatın gerekli şartlarından olan bir ihtilâftır.

Bakara Suresi 213 ve Yunus Suresi 19'uncu ayetlerde ifade edildiği gibi, insanlar baştan tek bir ümmetti; yani hepsi bir arada, aynı amaca yönelik ve aynı amaca yönelik ve aynı doğrultuda davranan bir topluluk halindeydiler. Allah'ın önlerine serdiği yeryüzü sofrasında kavgasız nizasiz bir arada yiyip İçiyor ve herhangi bir ayrılığa düşmüyorlardı. Hayat bütün gizliliklerini kendilerine henüz açmamıştı. Birbirlerini istismar etmiyorlar ve fıtrî bir hayat sürüp g...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın