Fitne ve İmtihanda Sünnetullah 1

FİTNE VE İMTİHANDA SÜNNETULLÂH (İBTİLA/İMTİHAN KÂNUNU) 1

Fitnenin Anlamı:

Lisanul Arab'ta [1] "Fitne; ibtila, imtihan ve ihtibar kelimeleriyle eş anlamlıdır. Bu altun ve gümüşü, iyisini kötüsünden ayırt etmek yahut ayarına bakmak için, ateşe sokup erittiğin zaman: (Fetentü'l fiddata ve'z Zehebe): Altın ve gümüşü erittim, sözünden alınmadır" denilmektedir.

Fitne, yakmak, günah, insanların görüş ayrılığı, delilik, saptırmak ve kaydırmak mânalarına gelir. Şu âyet, bu son mânâya örnektir:

"Az daha onlar, seni, sana vahy'ettiğimizden ayırarak ondan başkasını bize iftira etmen için fitneye düşüreceklerdi." [2]

Yâni, vahyettiğimiz şeyden seni saptıracaklardı.

Fitne, küfür demektir. Şu âyette olduğu gibi:

"Fitne çıkarmak, adam öldürmekten daha kötüdür. " [3]

Fitne, insanlar arasında cereyan eden çatışma demektir. Fitne, öldürmek demektir, şu âyette olduğu gibi:

"Yeryüzünde sefere çıktığınız zaman inkar edenlerin size bir kötülük yapmalarından korkarsanız..." [4]

Peygamber (a.s) da şöyle buyuruyor:

"Evlerinizde fitneler görüyorum." Bu müslüman grublar arasındaki ayrılıklar, harpler ve öldürmeler yoluyla, dünyâ süsü ve arzularıyla sınanmak, böylece âhiret düşüncesinden ve âhiret için çalışmaktan uzak kalmak şeklinde tezahür edecek olan fitnelerdir.

İbn-i Esir (606/1209)'in Nihayesinde [5] "Fitne, imtihan etmek ve denemek mânâlarınadır. Sevilmeyen, hoşa gitmeyen şeylerde sınamak anlamına geldiği gibi; günah, küfür, öldürmek, savaşmak, yakmak, saptırmak ve bir şeyden çevirmek mânâlarında kullanılması yaygınlık kazanmıştır." denilmektedir.

Mu'cemu'l Vasitte [6] "Fitne, ateşle tecrübe etmek, denemek, yoklamak demektir. Allah Teala:

"Biz sizi sınamak için şerre de hayra da mübtela kılıyoruz" [7] buyurmuştur.

Fitne, bir şeye tutkunluk (meftun olmak), karışıklık, fikir ayrılığı, azap ve sapıklık demektir.

(Fetenehu): Sınamak için sıkıntıya attı demektir.

(Fetene Fülanen): Birisini din veya görünüşünden dönmesi için eziyet etti demektir.

Müfredat Fi Garibi'l Kur'anda: [8]

Fitne; altunu, değerlisi değersizinden ayrılması için ateşe sokmaktır. Bazan, biri tarafından meydana gelen işkenceye de "fitne" derler. Bu kelimeyi, tıpkı şu âyetteki gibi de kullanırlar:

"İyi bilin ki, onlar zaten fitneye düşmüşlerdir." [9]

Bazan da, şu âyette olduğu gibi "Fitne"yi "denemek" mânasında kullanırlar:

"Yine seni tasadan kurtarmış ve seni iyi bir imtihana çekmiştik." [10]

"Fitne" kelimesi, "bela" kelimesi gibi, insanın bırakıldığı darlık ve rahatlık anlamında kullanılır.

Fakat her ikisi de daha çok "darlık ve sıkıntı"da kullanılır. Allah Teala şöyle buyurur:

"Biz sizi sınamak için şerre de hayra da mübtela kılıyoruz." [11]

"Evet ama, siz kendi canlarınıza kötülük ettiniz." [12]

Yâni, kendinizi bela ve azaba düşürdünüz. Burada "Fitne" azap anlamında kullanıldı. Yine Cenab-ı Hak şöyle buyurur:

"Bilin ki mallarınız iye çocuklarınız birer fitne (imtihan) dır. [13]

"Mal ve çocuklar", "fitne" olarak anıldı; çünkü insanlar, onlar sayesinde denenirler.

"İnsanlar yanlız "inandık" demekle, hiç sınanmadan bırakılacaklarını mı sandılar?" [14]

Yâni, imtihan edip kötüsünü iyisinden ayırt edilmeden, demektir.[15]

İbtila'nın Anlamı:

Lisan'u Arab'ta [16] bu kelime şöyle incelenir:

(Belevtu): İmtihan ettim, denedim. (İbtelâhullahu): Allah onu imtihan etti. İsim olarak (el-Belvâ, el-Belâ) aynıdır. (el-Belâ): Hayır ve serde sınamak demektir.

Mu'cemul Vasit'te [17] (İbtelâhu): Denedi, bilgi aldı. (el-Belâ): Sınamak için başa gelen musibet.

İbn-i Esir (606/1029)'in Nihayesinde [18] İbtila, denemek, imtihan etmek demektir. Bilinmektir ki "ibtila" mezid fiil olarak hayır ve serde beraber kullanılmaktadır. Şu âyet bunun güzel bir misalidir:

"Biz sizi sınamak için şerre de hayra da mübtela kılıyoruz." [19]

El-Müfredat'ta [20] (Belevtuhu): "O'nu denemedim. (İbteleytu Fulanen): Fulanı sınadım. Teklife de şu sebeplerden dolayı "bela" denilir:

1- Bütün teklifler bedene sıkıntı verir

2- Hepsi de bir imtihandır:

"Andolsun biz sizi deneyeceğiz ki içinizden cîhâd edenleri, sabredenleri bilelim." [21]

3- Allah (c.c.) kulunu bazan, şükretsin diye, sevindirici şeylerle dener. Bazan da sabretsin diye sıkıntılarla sınar. O zaman bu mihnete dönüşür. Bütün mihnetlerse beladır.[22]

Fitne Ve İbtila'nın Anlamları Hakkında Söylenenlerin Özeti:

Bahsimiz olan fitne ve İbtilanın vermeye çalıştığımız manalarının özeti şudur: Fitne, gerek darlıkta, gerekse genişlikte insanın denenmesi, imtihana tabi tutulmasıdır. "Belâ" kelimesi de mânasındaki ziyade ile birlikte, aynı olup, imtihan ve sınamak maksadıyla başa gelen musibet, şiddet ve meşakkat bulunan hadise demektir.[23]

Hayır Ve Şerle İmtihan Etmesi Allah'ın Kânunudur (Sünnetullâh):

Allah'ın İbtila/imtihan'daki sünnetinde geçtiği üzere O (c.c.) kulunu hayır ve şerle dener. Yâni, sıhhat ve zenginlik gibi rahat ve huzurlu bir yaşantıya ulaştıran çeşitli nimetlerle denediği gibi; hastalık, fakirlik gibi insana ağır gelen çeşitli musibetlerle de onları sınar. Böylece bu imtihan sayesinde darlıkta sabredenle, nimet ve rahatlık durumunda şükreden ortaya çıksın. Allah (cc.) şöyle buyuruyor:

"Her nefis, ölümü tadacaktır. Biz sizi sınamak için şerre de hayra da mübtela kılıyoruz." [24]

Yâni sıhhat, zenginlik ve rahatlık gibi yerli yerince kullanmak suretiyle şükrü eda edilmesi gereken nimetlerle sizi deneyeceğimiz gibi fakirlik ve hastalık gibi sabrı gerektiren bela ve musibetlerle de sizi deniyoruz.

(Şerle de hayırla da deniyoruz) âyetindeki "Fitne" kelimesi, ibtila mânâsına olup (Ve neblûkum/ sizi deneriz) ifadesinin mastar-ı müekkedidir. Ne var ki, fiilin lafzından değildir. Âyetin sonundaki (Sonra bize döndürülürsünüz) den maksat, sizdeki şükür veya sabrınız gereği mükafat vereceğiz, demektir [25]. Allah (cc.) kulunu, bazan şükretsin diye, sevindirici şeylerle, bazanda sabretsin diye sıkıntı veren hadiselerle sınar. Bağış ta sıkıntı da (minnet-minhet) hepsi beladır (denemedir). Minhet/sıkıntı sabrı gerektirir, mihnet/bağış şürkü gerektirir. Sabra gereği gibi yapışmak, şükre yapışmaktan daha kolaydır. Mihnet ise her iki belanın da büyüğüdür. Bu itibârla Hz. Ömer (r.a): Biz mihnetlerle denedik, sabrettik; rahatlıkla denedik sabredemedik."[26]

Şer İle İmtihanın Nevileri:

Dedik ki: Allah'ın İbtila Sünnet'i, kullarını hayırla imtihan ettiği gibi şerle de imtihan etmesidir. Kulların, çeşitli belalara, musibetlere ve kendilerine zor gelen şeylere maruz kalmaları şerle imtihan kabilindedir. Şu âyet denemenin bu türünden bahsediyor:

"Andolsun, sizi korku, açlık, mallardan, canlardan ve ürünlerden eksiltme gibi şeylerle deneriz; sabredenleri müjdele. Ki onlara bir bela eriştiği zaman: Biz Allah içiniz ve biz O'na döneceğiz derler. İşte Rabb'lerinden bağışlamalar ve rahmet hep onlaradır ve doğru yolu bulunanlar da onlardır". [27]

Allah (cc), kullarını, kimi zaman genişlik kimi zaman da darlıkla sınadığını bize haber veriyor. Bu âyette olduğu gibi onlar da korku, açlık, mallardaki noksanlık (yâni malın bir kısmının telef olması), eşin dostun, arkadaşın vefatı gibi canlarda olan azalmalar ve bağa, bahçeye, tarlalara ve ağaçlara artık meyva ve ürün vermeyecek şekilde nakısa gelmesi gibi durumlardır. İşte böyle bir belâ (imtihan)ın karşısında sabredenler "Biz Allah içiniz ve biz ona döneceğiz" derler. Yâni onlar bu sözü söylerken bilirlerki bütün bunlar, Allah'ın mülküdür. O (c.c), kulları hakkında (mülkünde) dilediği gibi tasarruf eder. Ve yine bilirler ki O'na dönecek ve kıyamet gününde sabırlarına karşılık mükâfatlarını alacaklardır. Şu âyette Allah (cc.) bu sabredenleri müjdeliyor:

"İşte Rablerinden bağışlamalar ve rahmet hep onlaradır ve doğru yolu bulanlar da onlardır." [28]

Yâni onlar, Allah'ın övgü ve rahmetine mazhar oldukları gibi, işi Allah'a teslim ve havale ettikleri ve istirca ederek [29] Rablerine dönme arzusunda oldukları için dosdoğru yola yol bulanlar da onlardır demektir [30].

İnsanın Dünyâ Süsüyle Denenmesi:

Allah (c.c.) buyuruyor ki

"Biz yeryüzündeki şeyleri, kendisine süs olsun diye yarattık ki onların, hangisinin daha güzel iş yaptığını deneyelim. Biz elbette (birgün) yerin üzerindekileri kupkuru bir toprak yapacağız (yerl bir edeceğiz)." [31]

Yâni, yeryüzü ve yeryüzü sakinlerine zınet olabilecek şeyleri beğenip durdukları dünyâ süsü olarak yarattık ki, bununla insanları imtihan edelim. [32]

İmam Kurtubi (671/1273), "Zinnet" kelimesinin yeryüzünde olan herşeyi kapsadığını söyler ve devamla âyetteki zinet kelimesi geneldir. Çünkü yeryüzünde olan her şey yaratıcısına delalet eder. Öyleyse yeryüzünde olan her şeyde yaratılışı, yapısı ve sağlamlığı yönünden bir süsün (zînet) varlığı soz konusudur. [33]

İmam Kurtubî'nin aldığı bu genel (umûmi) manaya göre âyetin anlamı şöyle olur: Allah, akıl sahipleri dışında, yeryüzünde yarattığı her şeyi yeryüzü için süsleneceği zînet yapmıştır. Öyle ki bu zînetin, yeryüzü sakinlerine de şumûlü vardır. Çünkü bir şeyde olan sus, sahibi için de süstür. Kaldı ki, yeryüzünün susu, faydalanma ve en azından Hahk'ın azametine delil olma cihetiyledir. [34]

(Onların hangisinin daha güzel iş yaptığını deneyelim) âyetinin mânası ise şöyledir: Arzın süsü içersinde onları deneyelim de hangisinin ameli güzeldir, ortaya ç...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın