Mekki Medeni 3

Mekki-Medeni 3

Peygamber (s.a.v.) bi'setten önce bir ömür boyu kitap ve iman nedir bilmiyordu. Sonra Allah (c.c.) onu, mesajının tebliği İçin seçti; ona vahiy gönderdi. Önce gelip geçmiş peygamberler gibi kırk yaşında ona peygamberlik verdi ki, fikrî yönden daha olgun, azim, ifade ve kararlılık bakımından daha güçlü ve daha geniş tecrübeli, kalbi daha dayanıklı olsun.

Bazı müfessirler, Peygamberin bi'setten önceki yaşını Kur'an nassla-nndan çıkarmaya koyuldular. Allah Teâlân'm peygamberinin dili üzere söylediği; «Daha önce aranızda bir ömür boyu bulundum.» [137] sözünden başkasını bulamayınca âyette geçen «ömür» lafzının kesinlikle kırk yaşla eşanlamlı olduğu sonucuna vardılar. [138] Lugâtın medlulü ile tarih olgusu arasında bu gibi nice aceleci tefsirleri biribirine karıştırdılar!

«Ömür» kelimesi yalnız başına, onların verdiği hükümden hiç bir şey ifade etmez. Lugavî medlulünde belli bir sayıya açık her hangi bir İşaret 'yoktur. Lâkin- cümle içerisindeki yerinden yahut tarihin akışından- bir nevi işaretle bir düşünce verebilir. Kırk yaşının, âyette geçen «ondan önce bir ömür boyu» sözleriyle eşanlamlı olduğuna hüküm verenler haddi zatında önce Rasulullah'ın hayat hikâyesini göz önünde bulundurmuş sonra Kur'anî ifadeyi bu vakıaya uydurmuşlardır.

Âyetin tefsiri hakkında müsteşriklerin yaydıkları şüphelere gelince, bunlar ya bilen bir kişinin ya da ahmak bir cahilin mugalatalarıdır: Onlar, vahyin başlangıcında Peygamberin yaşını tesbit etmek için araştırmacının dayanabileceği bir delilin bulunmadığını ileri sürerler. [139] Bazıları da rivayetlerin biribirlerini tutmamalarından dolayı biryaş belirlemenin mümkün olmadığını söylerler. [140] Kimileri de Arabların ve Sami ırkının büyük çoğunluğunun, kırk sayısına sinirsel bir özellik atfettiklerinden dolayı Pey-gamber'e kırk yaşında Peygamberliğin geldiği iddiasının ortaya atıldığı hükmüne varmaktadır. [141]

Mugalataları bilerektir. Rivayetlerin biribirlerini tutmadıkları hususundaki iddiaların bir yalandan ibaret olduğunu onlar da biliyorlar. Çünkü çeşitli rivayetlerin bulunması, kesin olarak rivayetlerin biribirlerini tutmadıkları anlamına gelmez. Rivayetlerin hepsi aynı kuvvette olup aralarında bir tercih yapma mümkün olmadığı zaman rivayetler arası çelişki söz konusu olabilir. Hadis eleştirmenlerinin hassas ilmî İstılahlarında çelişki buna denir. [142] Ama bir rivayet diğerine tercih edilebiliyorsa, artık rivayetler arasında çelişki vardır denemez. Tarihçiler varsın Peygamberin yaşıyla ilgili onlarca rivayet nakletsin. [143] Tefsir ehlinden muhakkiklerin tercih ettiği gibi [144] bu rivayetlerin en meşhuru, en sahih olanıdır.

Müsteşriklerin cehaletleri yahut tecâhülleri, Arab ve Sami ırkınca sırlarla dolu tılsımlı sayıyı tesbit karşısında hakiki yahut göstermelik hayret-terindedir. Bu sayı bazen kırk, bazen yedi veya yetmiştir. [145] Bilmiyorlar ki bazı sayılarda gösterilen mübalağa - her ne kadar gerçek bir vakıa ise de- her zaman için bu sayıların gerçek karşılıklarının var oluşunu engellemez ve en güvenilir rivayet gerçek mefhumlarını destekliyorsa, acaba gerçek manaları mı, yoksa mecazi manaiarı mı kastedilmiş şeklinde tereddüt etmeye gerek kalmaz.

O halde bu müsteşriklerin mugalatalarına ve tecahüllerine karşı çıkıp ne âyette geçen «ömür» kelimesine dayanarak ve ne de bu garip rakam hakkındaki Sâmilerin inançlarının etkisinde kalarak, aksine, meşhur vq sahih rivayetlere dayanarak Allah'ın Peygamberine kırk yaşında Peygamberliği verdiğini söyleyeceğiz. O rivayetler ki, havas ve avam arasındaki yaygınlığıyla nerdeyse tevatür derecesine ulaşmıştır.

Hiç şüphesiz vahyin başlangıcında Peygamberin yaşı hakkında ileri sürülen şüphe, Mekkede İslâmî davetin başlangıcı ve ardından hem Mek-kede ve hem de ondan sonra Medinede vahyin merhaleleriyle ilgili haberler hususunda şüpheler saçmak için bir mukaddimedir. Şayet vahyin başlangıcı kapalı kalır ve bu husus tesbit edilemiyorsa bundan sonraki âyetlerin İnişleri nasıl tesbit edilebilsin?

Şu anda - vahyin başlangıcı hakkında her türlü şüphe ve kapalilığ! giderip Peygamberlik gelmezden önce Rasuluilah (s.a.v.) in yaşını vuzuha kavuşturduktan sonra - daha önce bu kitapta anlatılanlara; vahiy vakıasına, ferdî veya içtimaî münasebetlere binaen Kur'an'm parça parça indirilişine, Kur'an'ın toplanması, ezberlenmesi, çoğaltılması ve resmi ile ilgili haberlere, nüzul sebeplerine, âyetler arasındaki münasebetlere güvenle inandığımız gibi muhakkak imamlarımızın başlangıcı, sonucu ve aradaki merhale hakkındaki bize sunduklarını da gönül huzuruyla kabuledebitirîz. Çünkü gerçekten bu âlimlerimizin gösterdiği büyük hassasiyet, Kur'an hakkındaki samimiyet ve endişeleri, tarihî gerçekleri ihmal etmedikleri gibi sanat uyumuyla ilgili titiz eleştirileri takdire layıktır.

Kur'an ilimlerini bir değerlendirmeye tabi tutacak olursak Mekkî ve Medenî âyetlerle sureleri bilmek için rivayetleri tahkike tabi tutma ve sağlıklı tarihe muhtaç olduğumuz hususunda bir şüphemiz olmamalıdır. En azından bu konu, nuzûl sebeplerinden daha çok bunlara muhtaçtır. Çünkü sebepleri bilmek, ferdî ve içtimaî münasebetlerle ilgili belli bazı cüz'i meseleler ihtiva eder. Başlangıçta sebeplere mebni olarak inmemiş bulunan diğer Kur'anî tafsilattan her hangi bir şeyle ilgilenmez. [146] Ama Mekkî ve Medenî'yi bilme ilmi Kur'an'ın tamamını sûre sûre ve âyet âyet ele almayı gerektirir. Kur'an'daki her sûre ya Mekkî veya Medenîdir. Ayrıca Mekkî olan bir sûrede Medenî âyetler, Medenî olan bir sûrede Mekkî âyetler bulunabilir. Kur'an'da her bir âyetin kimliği bellidir, hayatı bellidir. Kendi zümresinden başkasına karışırsa, güvenilir âlimler onu öyle hassas ölçülerle eleştiriye tabi tutarlar ki, Mekkî mi yahut Medenî mi olduğunu hemen hemen kesinlik derecesinde tesbit ederler.

O halde Mekkî ve Medenî ilmi kendisini kuşatan büyük ilgiye değer bir bilgi olup İslâm davetinin merhalelerini ve olaylarla tedrici olarak gelişen hikmet dolu adımlarını tesbit etmek, hem Mekke, hem de Medİnede ve diğer yerlerde, yaşayanlarla ilişkilerini inceleyebilmek ve hem mü'min-lere, hem müşriklere ve hem de ehîi kitaba yapılan çeşitli hitapları zaptede-bilmek İçin gerekli bir ilimdir.

Bu ilmi hakkı ile ihata etmek bu geniş çerçeveli hususları bilmekle mümkün olduğundan konulan ve şekilleri de pek çoktur. O, hem zaman açısından bir tertip, hem mekân bakımından bir tahdit, hem konu bakımından bölümlere ayırma ve şahsî bakımdan da bir tayindir. «Mekkî, hicretten sonra da olsa Mekke de nazil olandır.» diyen mekânı göz önünde bulundurmuştur. «Mekkî, Mekkelilere hitap eden ve Medenî de Medinelilere hitap edendir» diyen, muhatap olan şahısları gözetmiştir. «Mekkî, Mekke dışında nazil olmuş olsa bile Rasululah'ın Medine'ye, hicretinden önce nâ-zil olandır. Medenî İse, Medenî nazil olandır.» diyen, İslâm'ı davet merhalelerinde zaman sırasını gözetmiştir ki, meşhur olan görüş budur. Biz bu son tarifi alırken diğer tariflerde geçen zaman, mekân ve şahıslara da dikkat çekecek ve onları okuyucudan gizlemeyeceğiz. [147] Hatta dördüncü bir unsur olan konu unsurunu da ihmal etmeyeceğiz.

İşte el-Mümtehine sûresi, mekân göz önünde bulundurulduğu zaman başından sonuna kadar [148] Medine'de nazil olmuştur. Zamanı göz önünde bulundurduğumuzda hicretten sonra inmiştir. Şahısları söz konusu ettiğimiz zaman Mekke ehline hitaptır. Ama konusunu öğrenmek istediğimizde mü'minlerin kalblerini temizleyip olgunlaştıran içtimaî bir rehberliği kapsamaktadır. Onun için âlimler onu, «Medine'de nazil olan ve hükmü Mekkî olanlar» arasında mütalaa etmişlerdir. [149]

Yüce Allah'ın «Ey insanlar! Doğrusu biz sizleri bir erkekle bir dişiden yarattık. Sizi milletler ve kabileler haline koyduk ki birbirinizi kolayca ta-nıyasmız.» [150] âyeti. Mekân söz konusu olduğunda Mekke'de ama zaman gözönünde bulundurulsa fetih günü hicretten sonra inmiştir. Konu göz önünde bulundurulduğunda, tanışmaya davet etmekte ve insanların hepsinin aslının bir olduğuna dikkati çekmektedir. Şahıslar gözetildiğinde ise, hem Mekke ve hem de Medine ehline hitaptır. Onun için âlimler ona ne Mekkî deyip geçmişler ve ne de kesin olarak Medenî demişlerdir. Aksine onu, «Mekke'de nazil olupta hükmü Medenî olanlar» arasında mütalaa etmişlerdir.

Kaldı ki Mekkî ve Medenî için yapılan zaman taksimini tercih ederken tereddüt etmiyoruz. Çünkü tarihle sıkı sıkıya ilişkisi bulunan bir konuyla karşı karşıyayiz. Başlangıçta, ara dönemde ve sonda Mekke veya Medine'de nazil olanı tesbit etmeyi hedef aldığımız müddetçe mekân taksimini se-çemeyiz. Biribirini takipeden bu dönemler, zaman tertibini seçmeyi gerekli kılmaktadır. Şahısların tayini ve konuların tesbitine gelince bunlar ikinci plânda olan hususlar olup olaylarla gelişen zaman tertibi içerisinde münasip yerlerini işgal ederler.

Psikolojik dururniarla içtimaî dönemleri göz önünde bulunduran ve çevrenin hayat ve canlılar üzerindeki etkisini de görmemezlikten gelmeyen bu zaman tertibini muhakkik âlimlerimiz bnimsemiş ve ona o derece önem vermişler ki, İslâm davetinin merhalelerini bilmeyen bir kimsenin, Allah'ın Kitabını tefsir ve izaha kalkışmasına karşı çıkmışlardır. Ebu'l Kasım el-Hasen b. Muhammed b. Habîb en~Neysâbûrî [151] şöyle demektedir: «Kur'an ilimlerinin en yücelerinden biri, onun nüzulünü, nüzul yerini ve hem Mekke'de nemde Medine'de başlangıçta, arada ve sonda inenlerin İniş sırasını, daha sonra Mekke'de nazil olup hükmü Medenî ve Medine'de nazil olup hükmü Mekkî olanı bilme ilmidir. [152]

Burada Ebu'l Kasım el-Neysâbûrî'nin sözlerinden bizi ilgilendiren, Kur'an'ın tamamını zaman açısından açıkça altı merhaleye taksim etmesidir: Üçü Mekke'de olup başlangıç, ara ve son merhalelerdir....
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın