Kurân psikolojisi

A- Kur'ân Psikolojisi

İnsanoğlu yaratılış itibarıyla birçok yeteneklerle donatılarak dünyaya gelmiştir. İnsanın bu yeteneklerine paralel olarak varlık dünyasında da çok farklı olaylar cereyan etmektedir, insanın zekâ, akıl ve irade gibi kavrayıcı ve motive edici, bazı kabiliyetlerle donanımlı olması nedeniyle insan, ister istemez etrafında yaşanan ve cereyan eden bazı olaylardan etkilenmektedir. İşte psikoloji ilmi bu etkilenmeyi araştırmaktadır.[82] Yani insanın, etrafındaki olaylardan ne derece ve nasıl etkilendiğini, bu etkilemeyi sağlayan ne gibi duygulara sahip olduğunu, bu duyguların neler olduğunu ve etkileme sürecini, etkilenmenin sonucu olan tepkisini araştırır, bunlar için bazı temeller ve çerçeveler çizer.

Psikoloji ilminin Batılılar tarafından geliştirildiği kuşkusuzdur. Zira modern psikoloji/sistematik psikoloji'nin kurucusu Alman Filozufu Wilhelm Wundt (ö.l923)'dır. Wilhelm Wundt'un 1879'da Leipzig'te ilk psikoloji laboratuarını kurmasıyla, bütün Avrupa ve Amerika’da da kısa sûrede bu laboratuarlar kurulmaya başladı. Gün begün bu bilim farklı gelişmeler kaydetti.[83]

Bilindiği üzere Psikolojinin alanı oldukça geniştir. Dinî eğitim, tıp, ordu, iş ve idare hayatı gibi birçok alana yönelmektedir. Asrımızdaki teknolojik gelişmeler nedeniyle psikolojinin ilgi alanı olan birçok sahada bilgi patlaması olmuştur, işte hem bilgi patlaması, hem de psikolojinin ilgi alanının genişlemesiyle, kısa sürede birçok alt dala ayrıldı.[84] Bu dallardan bizi ilgilendiren, din psikolojisidîr. Din psikolojisi de, Genel psikoloji gibi Batılılar tarafından geliştirilmiştir. Bunun için Din psikolojisi Batılıların kültür normlarıyla ve pozitivist mantalitenin anlayışıyla oluşmuştur. Netice itibariyle o, Hıristiyan inanç, töre ve ahlakını, kilisenin hayata bakış felsefesini ve olayları değerlendirme kıstaslarını, psikolojik problemlerin çözümünde kullandı. Çünkü bu saha, Hıristiyanlığın beşiği olan Avrupa'da kurulup gelişiyordu. Zaten başka şey de beklenemez. Batıda kurulup gelişen din psikolojisinin bazı kural, prensip ve kriterleri; inanç, ibadet, töre, kültür ve ahlak yönünden tamamen farklı olan orta doğunun Müslüman halkları için geçerli olamazdı.[85]

Bu boşluk Müslüman psikologlar tarafından doldurulmalıydı. Özellikle Kur'ân, psikolojinin ilgi alanı olan birçok insan davranışlarını ve bunların sonuçlarını ihtiva etmektedir. Mesela: Kur'ân; İbadet,[86] dua,[87] pişmanlık,[88] suçluluk duygusu sonucunda insanın fizyonomisindeki değişiklik,[89] sıkılma duygusu,[90] stres,[91] şımarıklık,[92] depresyon,[93] intihar,[94] nankörlük,[95] tartışmacılık,[96] öfke[97] temenni[98] v.b gibi yüzlerce davranış türünü ihtiva eder. Ayrıca Kur'ân olumsuz insan tiplerinden riyakar,[99] aceleci,[100] zayıf,[101] kıskanç,[102] kaba,[103] azgın[104] ve tartışmacı insan;[105] karakter açısından olumsuz insan tipleri arasında da riyakar insan,[106] cimri insan,[107] hasetçi insan,[108] kibirli insan;[109] bunun yanı sıra sevgi ve çeşitleri,[110] acıma,[111] merhamet[112] vb. duyguları da işlemektedir.[113]

Şayet bunlar İslamî bir mantalite ile Müslüman psikologlar tarafından ele alınmış olsaydı ve bilimsel metodlarla sistematize edilseydi mükemmel bir İslamî/ Kur'ânî psikoloji meydana gelirdi.

Bilindiği gibi Kur'ân psikolojisi üzerine değişik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların yeterli olup olmadığı yönünde bir fikir beyan edemeyeceğiz. Çünkü hem değerlendirebileceğimiz o tür çalışmalar elimizde yoktur; hem de biz bu sahanın uzmanı değiliz.[114]

Elimizde Kur'ân psikolojisi alanında bize iyi bir fikir verebilecek bazı çalışmalar mevcuttur. Biz bunlardan önemli bulduğumuz iki eseri tanıtmakla yetineceğiz. Bu eserleri tanıttıktan sonra tesbit ettiğimiz diğer eserlerin listesini sunacağız.[115]

[82] Bkz. Kırca, Celal, Kur'ân'a Yönelişler, İst. ters., s. 265-266.

[83] Sosyal Bilimler Ansiklopedisi heyet, bas. y.y., 1990, III, 292.

[84] Bkz. a.g.e., s, 293

[85] Bu düşüncemizin haklılığını anlamak için, bkz. Malik Babıkr Bedri, Müslüman Psikologların Çıkmazı, Çev. Harun Şencan, İst. 1984, s. 12-22.

[86] el-Bakara, 72; en-Nahl, 114

[87] el-Furkan, 77, Meryem, 4; Fussılet, 49, 51.

[88] el-Maide 52.

[89] es-Secde, 12.

[90] Lokman, 32

[91] el-En'am, 64.

[92] el-İsra, 67; el-Ankebut, 65.

[93] el-Hacc, 15.

[94] el-Hacc, 15.

[95] İbrahim, 34; el-İsrâ, 67; el-İnsan, 3,24.

[96] el-Kehf, 56; el-Hacc, 3,8; Lokman, 20; el-Ğafir, 4..

[97] el-Maide, 2, 8; Hûd, 89.

[98] el-Mearıc, 11.

[99] el-Maun, 6.

[100] el-Enbiya, 37.

[101] en-Nisa, 28.

[102] en-Nisa, 54.

[103] el-Kalem, 13.

[104] el-Alak, 6.

[105] el-Kehf, 56 ,el-Hacc 3,8; Lokman 20; Ğafir, 4

Kur'ân'ın çizdiği insan tiplerinin çeşitleri için bkz. Seyyid Kutub, et-Tasviru'l-Fenniyu fi'l-Kur'ân, bas. y.y. trs., s.165-171.

[106] en-Nisa, 142.

[107] en-Nisa, 37

[108] en-Nisa, 54.

[109] Lokman, 7.

[110] en-Nisa, 54. Kur'an'da geçen sevgi çok çeşitlidir: iman sevgisi, bkz. el-Hucurat, 7; mal sevgisi, bkz. Al-i İmran, 92; el-Fecr, 20; insan sevgisi, bkz. Al-i İmran, 119, Allah'ın insanları sevmesi, bkz el-Bakara, 195, 222; Al-i İmran, 31, vb ..

[111] el-İsra, 24

[112] el-Feth, 29; el-Beled, 17

[113] Bkz. Kırca, a.g.e , s 268.

[114] Bkz. a.g.e., s.264-267

[115] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 51-54.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın