Alvarlı Efe hz.

Alvarlı Efe Hazretleri

Hayatı ve Şahsiyeti1

Erzurum’da yetişmiş önemli şahsiyetlerden biri olan ve Erzurum halkı arasında “Efe Hazretleri” ya da kısaca “Efe” olarak bilinen Alvarlı Efe Hazretleri’nin adı, Muhammed olup mahlası ise Lütfi’dir.

Muhammed Lütfi Efendi 1868 yılında Hasankale’nin Kındığı köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Hüseyin Efendi, annesi Hatice Hanım’dır. İlk tahsilini babası vasıtasıyla tamamlamış, 22 yaşında iken Hasankale’de Sivaslı Camii’ne imam olmuştur. Bu imamlığı esnasında ilmî yeteneği ve güzel ahlâkıyla herkesin takdirini kazanan Alvarlı Efe, babasıyla birlikte Bitlis’e giderek Küfrevî Hazretleri’ne intisap etmiş, bir müddet sonra onun seçkin bir halifesi olarak Hasankale’ye dönmüştür.
Daha sonra Dinarkom köyüne tayin olunan Alvarlı Efe Hazretleri, I. Dünya Savaşı’na kadar burada kalmış, 16 Şubat 1916’da Rusların Erzurum’u işgali üzerine, Erzurum’a göçerek, babasını Erzurum’a bırakıp, kendisi imamlık göreviyle Yavi nahiyesine gitmiştir. Rus istilası müddetince burada kalıp istilaya karşı koymak için çareler aramıştır.

Alvarlı Efe Hazretleri, Erzurum’un kurtarılmasından sonra tekrar Hasankale’ye dönmüştür. Kendisine teklif edilen Hasankale Müftülüğü görevini kabul etmemiş, yakındaki Alvar köyü halkının ısrarlı talepleri üzerine, oraya giderek 24 yıl vazife yapmıştır. Bundan dolayı halk arasında, ‘Alvarlı Efe’ adıyla meşhur olmuştur. Ancak hastalığı sebebiyle, devamlı olarak hekim kontrolünde olması gerektiği için 1939’a kadar kaldığı bu köyden ayrılmak zorunda kalmış, köy halkından izin isteyerek, Erzurum’da Mehdi Efendi mahallesinde kiraladığı bir eve yerleşmiş, irşad ve ilmî faaliyetlerine burada 16 yıl devam etmiştir. 12 Mart 1956’da (pederlerinin vefat ettiği ve aynı zamanda Erzurum’un kurtuluşu olan bir günde) vefat etmiştir. Cenaze namazı kalabalık bir cemaat eşliğinde kılınmış, ardından Alvar köyüne götürülüp orada toprağa verilmiştir.

Alvarlı Efe, ömrünü İslâm’ı anlatma, insanları irşad etme yolunda geçirmiş, sohbet ve şiirleriyle insanları; ilme, doğruluğa, takvâya davet etmiştir. O’nun çeşitli şiir türlerinden meydana gelen Hulâsatü’l-Hakâyık adlı eseri, bu nevi tavsiyelerle dolu olup, iç dünyasını yansıtması açısından da çok önemlidir.

Burada bu değerli eserde derlenmiş olan Alvarlı Efe Hazretleri’nin şiirlerine güzel bir örnek olarak, 20 kıta halindeki meşhur “Erzurum Destanı” isimli şiirinin birkaç kıtasına yer vererek asıl konumuza geçmek istiyoruz.

Erzurum Destanı’ndan
Erzurum kilidi, mülk–i İslâm’ın
Mevla’ya emanet olsun Erzurum
Erzurum derbendi ehl–i imanın
Mevla’ya emanet olsun Erzurum
Gayet şecaatli erler var idi
Nisasi, ricali hayadâr idi
Edepli erkânlı bir diyar idi
Mevla’ya emanet olsun Erzurum
….
Kalblerine dolsun feyz–i rabbanî
Ahalisi bulsun rahm–i Rabbanî
LÜTFÎ, Erzurum’dan gördün ihsani
Mevlâ’ya emanet olsun Erzurum2
Marifet Eri

Efe Hazretleri, ilham-ı ilahiye, ledünni ilme mazhar, ârif bir zattı. Şiirlerinde bu ilmin hususiyetini ve değerini şöyle dile getirir:

Bak ilham-ı ilahîden dolan dil kenz-i hikmettir
Anı bul halleder ilm-i ledünle her muammayı (s. 433)
Yani, ilahî hikmetlerle dolan gönül bir hikmet hazinesi gibi olup, böyle bir gönüle sahip olan kimse Allah tarafından ihsan edilen bu ilim sayesinde her müşkülü halleder.
***
Dilde ders-i a'ref okur dervişân
Keşf olur sırrına esrar-ı Kur’ân
Arif-i Hakk olur ilm-i ledündân
Olur marifetin bahr-i ummani (s. 444)
Yani, Allah yolunun yolcuları, gönül dersanesinde marifet dersi okurlar. Böylece kalblerine Kur’ân’ın sırları açılır. Allah tarafından ihsan edilen ledünnî ilme mazhar olmuş böyle kimseler, Cenab-ı Hakk’ı hakkıyla bilen kullar olur, marifet deryasına dalar da dalarlar.
***
Gönül nur-i hidayette okur esrar-ı eşyâyı
Aref dersin alan talib görür dilde dilârâyı (s. 411)
Yani, gönül, hidayet ışığıyla mahlukâtın yaratılış hikmetlerini, ilâhî isimlere mazhar oluşlarına dair sırları okuyup öğrenir. Marifetullah dersini tamamlayan bir talib-i Hak gönül aynasında Allah’ı müşâhede eder.
***
Mekteb-i ilm-i ledünnîdir bu alem ser-te-ser
LUTFİYA nûr-i hüdâ Hakk’ı temennadır garaz (s. 302)
Yani, bu âlem baştanbaşa bir ledünnî ilim mektebidir. Ey Lütfi! Yaratılış gayen hidâyet nurunu elde ederek Cenab-ı Hakk’ı istemektir.

Alvarlı Efe’nin şiirleri, marifetullah denizinin çok derinlerine daldığının açık göstergeleridir. Şimdi onun bu marifet denizinden topladığı bazı incileri göstermeye çalışacağız:
***
Cihan bir zarf-ı esrâr-ı ilahîdir, gözün varsa
Görürsün hurşid-âsâ keşf olunmuş her muammayı
Erişse dîde-i dilde görür kudret-i Mevlâ’yı
Doğar her zerreden bir şems, bu eşya vahdet âyâtı (s. 421)

Yani, bu kâinat, içinde ilahî sırları barındıran bir zarf gibidir. Basiretin varsa, her müşkülün güneş gibi aydınlanıp hallolduğunu görürsün. Böylece, gönül gözüyle Mevlâ’nın kudreti müşahede edilir. Her zerreden bir güneş doğarak bütün varlıklar Allah’ın birliğini terennüm ederler.
***
Kitab-ı sırr-ı vahdettir bu eşyada olan eşkâl
Bu mevcud Mûcid’e dâldir münevver kıl süveydâyı (s. 447)
Yani, bu varlıklarda görülen şekiller, Allah’ın birliğinin sırlarını ifade eden yazılardır. Bu varlıklar, kendilerini var eden bir Zât’a delâlet edip gösteriyor. Eğer gönül dünyanı aydınlatırsan bu gerçekleri görürsün.
***
İşit ezkâr-ı eşyayı geçüp sît û sadâlardan (Şan şeref peşinde koşmayı, övgü ve alkış seslerini dinlemeyi bırakıp biraz da varlıkların Yaratıcılarını zikredişlerini dinle) (s. 304) diyerek her şeyin Allah’ı anıp, O’nu tanıttığına dikkat çeker. Şu beyitler de “Her şey Allah’ı hamdiyle tesbih eder” (İsrâ sûresi, 44) ayetinin tefsiri mahiyetindedir:

LUTFİ bu eşyâ ne ki var Hâlıkını tesbih eder
Eder ise bu mahlukât esrar-ı Hakk’ı talimât (s. 114)
Yani, Ey Lütfi! Bu varlıkların tamamı Yaratıcı’larını tesbih edip ilâhî sırları ta’lim ederler.
***
Kim okursa dilde ders-i men-aref
Âlem-i manada bulur bin şeref
Bir gör tevhid eder eşya her taraf
LUTFİ hüccetindir imanın senin (s. 328)
Yani, kim gönlünde marifet dersini okursa, mana âleminde bin şeref bulur. Her şey Allah’ın birliğini ilan eder. Ey Lütfi! Senin hüccetin imanındır.
***
Bu kâinat kudretinde bir hubabdır ya Ğanî (s. 337) diyerek Allah’ın sonsuz kudretine dikkat çeken Alvarlı Efe Hazretleri, kâinatı kalem-i kudretle yazılmış bir kitap olarak tavsif eder, şiirlerinde bu kitabı ne kadar güzel okuduğunun örneklerini sunar. Bu kitabın güzel bir sayfası olan bahçeyle ilgili şu şiiri bu konuda güzel bir örnektir:

Bu bahçe ne müzeyyen
Kudret-i Mevlâ’yı seyreyle
Görünür sırr-ı vahdet
Cennet-i Me’vâ’yı seyreyle
Yani, bu bahçe ne kadar süslü! Gel de Yüce Mevlâ’nın kudretini seyret! Bu bahçede Allah’ın birliğinin nişaneleri görünüyor. Gel de, Me’vâ cennetini seyret!
Nazar kıl gül-gülistânı
Ederler tevhid-i Bârî
Bezenmiş dârı diyârı
Gül-i ra’nâyı seyreyle
Yani, Bak! Gül, gülistan hepsi Yaratıcı’larının birliğini ilan ediyorlar. Her taraf ne güzel süslenip bezenmiş! Gel de bu hoş kokulu güzel gülü seyret!
Çeşitli âyetlere telmihlerle dolu olan aşağıdaki beyitler ise, Alvarlı Efe’nin kâinat kitabını ne kadar güzel okuduğunu, tefekkür dünyasının genişliğini bildirmekle birlikte, Kur’ân ayetlerine derin vukufiyetini de göstermektedir. Çünkü o, iki kitabı da (kâinât ve Kur’ân) güzel bir şekilde okuyarak, Allah’ın varlığına, birliğine, kudret ve rahmetine, insanları ölümlerinden sonra tekrar diriltmenin Allah için çok kolay olduğuna istidlâlde bulunmuştur:

Hatemu’l-Enbiya Mahmud u Muhammed getirip
Bize Kur’an-ı Kerim her dü-cihan daru’l-emân
Yani, Peygamberlerin sonuncusu olan Hz. Muhammed (a.s) bize hem dünya hem de âhiret saadetinin rehberi olan Kur’ân’ı getirmiştir.

Nazar et kâinatın kâtibinin defterine
Kalem-i kudret ile yazdığına var mı gümân!?
Yani, Bu kâinâtı kudret kalemiyle yazmış olan Kâtib’in defterine bir bak! Kudret kalemiyle yazdığı bu eserler hakkında bir şüphe olur mu?!

Bu kadar saltanatı gösterecek Zât-ı Hudâ
Var mı tebdil ile tağyir bu kadar devr-i zeman!?
Yani, Yüce Allah öyle bir saltanat ve hükümranlık gösteriyor ki, bu kadar zaman geçmesine rağmen kurduğu bu eşsiz nizamda bir değişme ve sapma olmamıştır.

Berr ü bahirde olan ekl ile şürb muhtacı
Herkesin rızkını vermeye kadirdir Rahmân
Yani, Kara ve denizde rızka muhtaç bütün canlılara rızık vermeye o Rahman kadirdir.

Rahm-i zî-ruhda tecemmu edecek her iki su
Ola bir mîr-i zeman inkar eder mi insan!?
Yani, Ana rahminde iki suyun birleşmesiyle, yeryüzünün efendisi olan insan meydana geliyor. Bu gerçeği kimse inkâr edebilir mi?!

Bir avuç toprağı Adem edemez mi Allah!?
Rûz-i mahşerde bize kudretini ede ayân
Yani, insanı bu surette yaratan Allah bir avuç topraktan Adem’i yaratamaz mı?! Mahşer gününde insanı dirilterek kudretini herkese gösteremez mi?!
Bir çekirdeği Hudâ eyleye bir cism-i kebîr
Yevm-i kıyamda olur mu LUTFİYA şüphe emân (s. 302)
Yani, Allah bir çekirdekten koca bir ağacı inşa ediyor. Artık bu gerçekleri gören bir insanın insanların diriltilerek kabirlerinden kaldırılacağı kıyamet günü hakkında bir şüphesi kalır mı Ey Lütfi!
Cenab-ı Hakk’ı esma-i hüsnasıyla tavsif ettiği şu kıtalarında tevhid ilminin gönüle yerleşmesinin irfan ile olacağına dikkat çeker:

Hâlık-ı âleme bin hamd ü senâ
...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın