Kabul Edildiği Durumlar

Umum İfadeyi Tahsis Etmede, Mutlak İfadeyi Takyid Etmede Ve Bunların, Dışındaki Durumlarda Adetlerin Ve' Hal Karinelerinin Sarih/Açık İfadelergibi Kabul Edildiği Durumlar

Bunun çeşitli örnekleri vardır:

1- Mutlak satım akdinde yapılan vekalet akdinde vekalet, emsal bedel ve bölgede yaygın olarak kullanılan nakid ile sınırlıdır. Zira dine göre, halk arasmda uygula nagelenyaygın durum, akit ve tasarruflarda açıkça ifade edilmiş gibi kabul edilir. Müvekkil şöyje demiş kabul edilir: "Bu malı bu ülkede tek para birimi kullanılıyorsa kullanılan bu para birimi üzerinden, birden fazla para birimi kullanılıyorsa en yaygın olan birim üzerinden emsal bedel ile sat"

Şu durum bunu gösterir: Bir kimse vekiline "Benim bu evirni sat" dese, kişi de bir ceviz karşılığında evi satsa, örf ehli yukarıdaki sözle bunun kaste-dilmediğini, sözün kapsamına bunun girmediğini kesin olarak söylerler. Yine kişi bin dirhem değerindeki bir cariyesini satmak üzere birini vekil tayin etse, vekil de onu bir hurma tanesine satsa, aklı başında olan herkes, bu konuda vekilin yaptığının aksini gösteren yerleşik bir örf bulunduğundan, sözün kapsamına bu fiilin girmeyeceğini kesin olarak bilir.

2- Kadının evlendirme konusunda verdiği iznin; kendisine denk bir kimse ile ve emsal mehir karşılığında verilmiş bir izin olduğu herkesçe bilinir. Şu durum bunu gösterir: İnsanların en şerefli, faziletli ve zenginlerinden bir şahıs, bir kimseye "kızımı evlendirme konusunda seni vekil kıldım" dese, adam da kızı yaratılışı çirkin, fasık bir köle ile yarım dirhem karşılığında evlendirse, örf ehli müvekkilin sözünden bunıın kastedilmediğini kesin olarak bilir. Çünkü onlara göre müvekkilin.sözü, denk bir şahısla ve emsal bir mehirle sınırlandırılmıştır. Hiç şüphesiz bu, sözün asıl anlamına (örf ile) eklenen bir anlamdır.

3- Kişi evini bir seneliğine kiraya verme konusunda birini vekil kılsa, evin emsal kira bedeli de bin dirhem olsa, vekil evi yarım dirheme kiralasa kira akdi, satımda belirttiğimiz sebeple geçerli olmaz.

Kişi eşine "bana bin dirhem verirsen boşsun" dese, bu konudaki örf sebebiyle paranın verilmesi peşin olmakla sınırlandırılır. Bu mesele farklı ihtimallerin de söz konusu olabileceği tartışılabilir bir konudur.

Yine kişi eşine "dilersen boşsun" dese, bu konudaki örf sebebiyle, kadının dilemesi hemen orada yapılması kaydı ile sınırlanır. Bu iki konudaki örf, satım ve kira akitlerinde akdin malın değeri ve ülke para birimi üzerinden yapılması konusundaki örften daha düşük seviyededir.

4- Kişi olgunlaşmaya başlayan meyveyi sattığında, toplama vaktine kadar bekletilmesi ve o tarlanın suyu ile sulanmaya izin verilmesi gerekir Çünkü bu ikisi örf ile şart koşulmuştur. Örf ile şart koşulan şey sözlü olarak şart koşulmuş gibi kabul edilir.

Şöyle bir itiraz söz konusu olabilir: Bir kimse bir koyun alarak satıcının onu sulaması ve yemini vermesini şart koşsa veya bir süre satıcının mülkiyetinde kalmasını şart koşsa bu geçerli olmaz. Öyleyse diğer meseledeki şart koşma nasıl geçerli oluyor?

Buna şu şekilde cevap veririz: Çünkü ihtiyaç bunu gerektirmektedir. Söz konusu mesele, bu akdin maslahatını elde etmek için genel kaideden yapılmış istisnalardan biri olmaktadır.

5- Vedialar ve emanetlerle ilgili akitlerde kullanılan sözler, malın emsalnin korunacağı şartlara hamledilir. Örneğin kıymetli cevherler ve altın, kumaş ve odunların korunduğu yer ve şekilde korunmaz. Bu konuda yerleşik örf gereği, emanet edilen şeyin benzerlerinin korunduğu yer ve şekilde korunması açıkça söylemek gibi kabul edilir.

6- Bir nesne üzerinde yapılacak sanatlar, o konudaki benzer işçiliğe hamledilir. Örneğin kişi kalın pamuklu bir kumaşı ve dipkî gibi ince kumaşı dikmek üzere ücretle tutulduğunda, bu akit âdeten her birinin dikiş şekline göre yapılmış kabul edilir. Terzi dipkî kumaşını pamuklu kumaşlar tarzında dikerse hiçbir ücrete hak kazanamaz. Zira bu konuda kişinin söylediği sözle beraber, dikilecek şeyin emsallerinin dikiş tarzında olması açıkça söylenmiş gibi kabul edilir.

Bina yapımı için adam tutulmasında da böyledir. Her bir akit, binanın layık olduğu, emsal binalarda bulunan düzenlemenin güzelliği ve uyum ile aynı dereceye hamledilir.

Yemek pişirmek ve ekmek yapmak için adam tutmada da akit, aynı şekilde ne aşırı ne de az, emsalinin pişirileceği kadar olacak şekilde yapılmış sayılır. Adeten emsallerinde olduğu şekilde işçi ekmeği fırında bıraksa sonra her iki taraf da ekmeğin yandığında ittifak etseler, işçinin un bedelini tazmin etmesi gerekmez, çünkü Örfün gereği, açık olarak söylenen lafız gibi kabul edilir. Eğer un sahibi bunu lafzen söylemiş olsaydı, işçinin yine tazmin etmesi gerekmezdi. Çünkü işçi unu, sahibinin izni ile itlaf etmiştir. Aynı şekilde örfün izni ile itlaf etmek de sözlü izin ile itlaf etmek gibi kabul edilir.

Binek hayvanlarının kiralanmasında akdin, adete uygun gidiş ve adete uygun mesafe ile sınırlanması da böyledir. Yolculuklarda binmek için kiralanan hayvanlarda kişisel eşyaların, yemek ve içecek kaplarının taşınması da, bu konudaki yerleşik Örf sebebiyle akitte açık olarak dile getirilmiş gibi kabul edilir. Köyler ve şehirler arasında gidip gelmek için hayvanın kiralanması durumu ise bundan farklıdır.

Akitte açıkça şart koşulmasa da, arazi kiralanması durumunda kuyu ve nehir sularının, örf sebebiyle akde girmesi de böyledir. Hizmet için tutulan kişinin hizmetinin, kiralayan kişinin rütbe, makam ve haline layık olacak hizmetle kayıtlı olması da böyledir.

Kitapları yazarak çoğaltan kişinin mürekkebi ve terzinin ipi konusunda Örfte farklı uygulamalar bulunduğundan ihtilaf edilmiştir.

Yine örfün hükmü ile namaz vakitleri, yeme, içme süreleri ve gecenin kira akdinde söz konusu menfaatten istisna edilmesi de böyledir. Örfte hizmet süresine dahil sayılan vakitlerden farklı olarak yukarıda belirtilen süreler hizmet süresinden istisna edilir. Akitte kullanılan lafızlar, örfte bulunan uygulama ile sınırlanır. Örfteki uygulama açıkça konuşulmuş gibi kabul edilir, çünkü örfün delaleti lafzın delaleti gibidir.

Bunun ibadetlerdeki benzeri itikaftaki kişinin ihtiyaçlarını görme zamanlarında itikaf yaptığı yerden çıkmasıdır. Kişi sanki şöyle demiş gibi kabul edilir: ihtiyaç zamanları dışında bir ay itikaf edeceğim.

Kira, belirli bir süre ile-sınırlandırıldığında işçinin çalışma şekli yavaşlık ve hızlılık konusunda adete ters düşmeksizin Örfte bulunan orta derecede çalışma ile sınırlı olur.

7- Tek bir akitle birden fazla'malın satılması durumunda, değer satılan mallara bölünür, tek bir akitle birden fazla menfaatin kiralanması durumunda, kira bedeli kiralanan menfaatlere bölünür. Örneğin satım akdinde kişi biri. bin dirhem, diğeri beş yüz dirhem değerinde iki cariyeyi toplam dokuz yüz dirheme satsa, bunun altı yüz dirhemini bin dirhem değerindeki cariye için, üç yüz dirhemini beş yüz dirhem değerindeki cariye için kabul ederiz. .....

Kira akdinde, Mekke'de bir evin kiralanmasını düşünelim. Hac zamanında burada bir evin aylık kirası on dirheme, senenin geriye kalan tüm aylarının kirası da on dirheme denktir. Bu sebeple hac ayının kirası olarak kira bedelinin yarısı, senenin geri kalan kısmı için de kiranın geri kalanı hesaplamr. Örfe göre insanlar bedelin en üstününü en üstün şeye, bedelin en düşüğünü en düşük şeye harcarlar. Üstün olanı üstün ile, düşük olanı düşük ile mukabele ederler. Kira akitlerinde de böyledir.

Akıllı bir kimse şunda şüphe etmez: Bir kimse bin dirheme bir boncuk ve bir İnci satın alsa bedelin çoğunu inciye verdiğini, azını boncuğa verdiğini bilir. Yine bir kimse değerli bir evle birlikte değersiz bir ev, yavaş bir atla birlikte hızlı bir at, kesmeyen bir kılıçla birlikte keskin bir kılıç kiralasa kira bedelinin büyük kısmını menfaati çok olana, bedelin az olan bölümünü menfaati az olana verdiğini bilir.

Bu kaideden dolayı; "birlnüd_aeve hurması"[24] ve muratala[25] geçersiz olmuştur. Yine bu kaideye binaen kişinin bedelden belirlediği bir payı almak da geçersiz olmuştur. Bir bedel karşılığında iki köle satın alan kişinin bedeli kölelerin değerine göre taksim edip sonra her bir köleyi bu ayırımın gerektirdiği bedele satın aldığını bildirmesi caizdir.

Bazı alimlerin "bir müd acve hurması" meselesinde, ribanın geçerli olduğu malı, kendi mislinden ribanın geçerli olduğu diğer malla mukabele etmeleri gerçekten uzaktır. Çünkü bu görüşte olan alimin belirttiği durum, akdi yapan iki kişinin hiçbirinin aklına gelmez. Tek bedelle satın alman mallarda, bedelin malların değerine taksim edilmesi ise böyle değildir. Bu yaygın olan ve anlaşılan bir durumdur.

Şöyle bir şey söylenebilir: Akitlerin vaz edilişinde temel prensip bedelin, elde edilmesi amaçlanan şey karşılığında olması ve bedelin bölümlerinin amaçlanan şeyin bölümlerine dağıtılmasıdır. Buna göre bir bedel karşılığı hac yapan kişi hac esnasında ölürse ücretin tümünün düşmesi gerekmez mi? Çünkü Ölen kişi, adına hac yaptığı kişinin amaçladığı şeylerin hiç birini gerçekleştirememiştir.

Buna şu şekilde cevap veririz: Eğer, ücretle hac yapan kişinin yarıda bıraktığını başkasının tamamlamasını kabul edersek bu durumda kiralanan kişi amaçlanan şeyin bir kısmını elde etmiştir. Bunu kabul etmezsek bu durumda şu iki görüş söz konusudur:

a- Kiralanan kişi hiçbir şeye hak kazanamaz. Kıyasa uygun olan da bu görüştür. Çünkü kiralayan kişinin amaçlarından hiçbirini gerçekleştirememiştir. Zira kiralayanın amacı hac borcundan kurtulmaktır. Oysa kiralayan hac rükünlerinin hiçbirinden kurtulmamıştır. Diğer kiralama akitleri bundan farklıdır. Örneğin duvar yapmak üzer...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın