IHTÎYAT GÖSTERMEK

MASLAHATLARI ELDE ETME VE MEFSEDETLERİ ORTADAN KALDIRMA KONUSUNDA IHTÎYAT GÖSTERMEK

Dinin elde edilmesini emrettiği maslahatlar iki türlüdür:

Birinci Tür: Elde edilmesi vacip olan maslahatlar. İkinci Tür: Elde edilmesi mendup olan maslahatlar.

Dinin kaldırılmasını emrettiği mefsedetler de iki türlüdür:

Birinci Tür: Mekruh mefsedetler. ikinci Tür: Haram mefsedetler

Din, mekruh ve hşram mefsedetleri ortadan kaldırma konusunda ihtiyat gösterdiği gibi meridup ve vacip maslahatları elde etme konusunda da ihtiyat göstermiştir.'

[İhtiyat Çeşitleri]

ihtiyat iki çeşittir:

Birincisi: Mendup İhtiyat Buna vera' adı verilir. Buna örnek olarak şu durumları sayabiliriz:

Uykudan uyandıktan sonra elleri su kabına sokmadan önce üç kere yıkamak.

Kaynaklan birbirine yakın olduğunda alimlerin görüş farklılığından çıkarak hepsinin kabul ettiği şekli esas almak,

Anlaşmazlık durumlarında hakimlerin, tarafların arasını ıslah etmesi,

Var olduğu zannedilen her türlü mefsedetten kaçınmak ve var olduğu zannedilen her türlü maslahatı elde etmek.

Buna göre bir kimse herhangi bir akitte, akdin herhangi bir şartında yahut rüknünde şüphe ederse akdi tüm şartlan ve rükünleri ile yeniden yapmalıdır.

Bir kimse bir ibadeti tamamladığında aradan uzun zaman geçtikten sonra ibadetin rükünlerinden veya şartlarından herhangi birini yapıp yapmadığında şüphe etse vera'ya uygun olan ibadeti yeniden yapmasıdır.

Bir kimse bir başkasını herhangi bir borçtan, tazirden, had veya kısas cezasından ibra edip etmediğinde şüphe etse hasmını bunlardan ibra eder. Böylelikle hem iyilik yapanların sevabına kavuşur, hem de hasmı kesin olarak bu haklardan kurtulmuş olur.

Kişi kölesini azat edip etmediğinde veya cinsel ilişkiden önce karısını bo-şayıp boşamadığında nikah ve azat işlemlerini yenilemelidir.

Kişi boşama işlemini cinsel ilişki öncesinde mi sonrasında mı yaptığında şüphe etse, iddet sona ermemişse ric'at ve nikah işlemini yenilemeli, iddet sona ermişse yalnızca nikahı yenilemelidir.

Bir kimse karısını bir kere mi İki kere mi boşadığmda şüphe etse, vera'a uyarak nikahının devam etmesini istiyorsa "eğer karımı iki kere boşamamış-sam o boş olsun" demek suretiyle, boşamayı ikinci boşamanın meydana gelmemiş olmasına bağlayarak karısını bir kez daha boşasm. Böylelikle karısını iki kere boşamamış olur.

Bir kimse karısını boşadıktan sonra boşamanın ric'î mi yoksa hul' yoluyla mı olduğunda şüphe etse karısına dönerek nikahını yenilemelidir. Çünkü boşama ric'î ise karısına dönmek suretiyle bunu telafi etmiş olur, hul' ise yeni nikah yapmak suretiyle bunu telafi etmiş olur.

Zekât, keffaretler veya borçlan ödemede kullanılan mal ve paranın helal olup olmadığında şüphe eden kişi bunları yeniden ödemelidir.

Kişi abdest aldığını kesin olarak bildiği halde abdesti bozup bozmadığında şüphe etse, vera'a uygun olan abdestini bozup yeniden abdest almasıdır. Abdestini bozmadan abdest alırsa tercih edilen görüşe göre vera' gerçekleşmiş olmaz. Çünkü söz konusu durumda abdestsizliği ortadan kaldırma niyetini kesinleştirmesi mümkün olmaz. Abdestin var olması niyeti kesinleştirmesine engel olur. Nitekim benzer bir şekilde Şaban ayının devam etmesi bu ayın otuzuncu gecesi Ramazan orucuna kesin olarak niyet etmeyi engeller. Bu, Şafiî mezhebinin temel prensiplerinden biri olan "Asıl istıshabı bazı meselelerde kesin niyete ve tasarrufun geçerli olmasına engel olur" kaidesine uygun bir hükümdür. Diğerleri ile bunun arasında bir fark yoktur.

Kişi, erkeklik organından gelen sıvının meni mi yoksa mezi mi olduğunda şüphe etse, önce eşiyle cinsel ilişkide bulunup sonra gusletmelidir. Böylelikle gusül niyetini kesin yapabilir. Cünüp olmadan guslederse bu yıkama yalnızca abdest organları için geçerli olur. Çünkü abdest organları dışındaki organlarda temizliğin asıl olması, gusül niyetinin kesinleştirilmesine engel olur.

Bunun benzeri çoktur. Tüm bu konularda esas olan ilke: "Şüphe veren şeyi bırakıp şüpheli olmayanı esas almak"tır. Şüpheli şeyleri terkeden kişi dinini ve şahsiyetini korumuş olur.

İkincisi: Vacip İhtiyat

Bu, vacipliği kesin olan birşeyi elde etmeye veya haramlığı kesin olan bir şeyi ortadan kaldırmaya vesile olduğu için riayet edilmesi vacip olan ihtiyattır.

Maslahat vacip ve mendup arasında bulunsa ihtiyata uygun olan bunu vacibe hamletmektir. Böylelikle kişinin zimmetini sorumluluktan kurtarması gerçekleşir. Eğer maslahat Allah katında vacip ise kişi zaten onun maslahatım elde etmiş olur, mendup ise onun maslahatım elde ettiği gibi vacibe niyet etme sevabını da almış olur. Çünkü iyiliğe niyetlendiği halde onu yapamayan kişi için bir sevap yazılır.

Mefsedet mekruh ve haram arasında bulunsa, ihtiyata uygun olan bunu harama hamletmektir. Eğer mefsedet Allah katında gerçekten haram ise kişi kaçınmakla zaten ondan kurtulmuş olur. Haram değil ise en azından mekruh mefsedetten kurtulmuş ve haramdan kaçınma niyetinden dolayı da sevap kazanmış olur. Vacibi yapmak mendubu yapmaktan daha faziletli olduğu gibi haramdan kaçınmak da mekruhtan kaçınmaktan daha faziletlidir.

Vacip bir fiilin maslahatını elde etme konusunda ihtiyat gösterme ile ilgili şu örnekler zikredilebilir:

1- Bir kimse beş vakit namazdan birini unuttuğu halde hangisi olduğunu bilemese beş vaktin tümünü kaza etmelidir ta ki diğer dört vakit fazladan kılarak da olsa vacip olanın maslahatını kesin olarak elde etmiş olsun.

2- Bir kimse namazın rüku, secde veya rükünlerinden birini unutsa ancak hangisi olduğunu bilemese vacibin maslahatını elde edebilmek için ihtiyaten, kesin olarak bildiği şeyi esas alarak namazını tamamlar. Kesin olarak bilmen şeyi esas almak, iki durumdan daha zor olanını esas alıp fiili ona göre yapmaktır. Örneğin kişi terkettiği rüknün birinci rekâtta mı ikinci rekâtta mı olduğunda şüphe etse bu rüknü ilk rekâtta terketmiş olduğunu kabul ederek namazını ona göre kılar, çünkü bu diğerine göre daha zordur.

3- Hünsa-i müşkil,[23] Örtünme vacibinin maslahatını elde etmek için ihtiyaten namazda kadınların örtünmesi gibi Örtünür.

4- Müslümanların ve kâfirlerin cenazeleri birbirine karışsa, müslü-manların yıkama, defin ve kefenleme haklarının yerine gelmiş olması için ihtiyaten tüm cenazeleri yıkar, kefenler ve defnederiz.

Cenazenin kâfir mi müslüman mı olduğu konusunda iki farklı şahitlik yapılsa cenazeyi yıkar, kefenler, namazını kılar ve müslüman mezarlığına defnederiz.

Müslümanların ve kâfirlerin cenazeleri birbirine karıştığında kâfirler üzerine namaz kılmayız, yalnızca müminler üzerine namaz kılmaya niyet ederiz. Çünkü kafirler üzerine namaz kılınması haramdır. Şahitlerin çelişmesi durumunda namaz konusu dışında ihtiyat mümkün olmaz.

5- Bir kimseye iki nisaptan biri üzerinden zekat vacip olmakla birlikte hangi tür üzerinden zekatın gerekli olduğunu bilemese, mesela zekatı ödenecek malın; sığır, deve, dinar, dirhem, buğday, arpa içinden hangisi olduğunu bilemese, sorumluluktan kurtulması için iki tür maldan da zekât ödemesi vaciptir. Bu tartışmaya açık bir konudur. Çünkü temel prensip; her iki tür maldan da zekatın vacip olmamasıdır. Beş vakit namazdan birini unutma konusu bu meseleden farklıdır. Çünkü o meselede aslolan her bir namazın kişiye vacip olmasıdır.

iki nisap türünden zekatın vacip olması gerçekleştikten sonra kişi hangisinin zekâtını verdiğinde şüphe etse bu durum iki namazdan birini kılıp da hangisini kıldığında şüphe eden kişinin durumuna benzer.

6- Hac için ihrama giren kişi; ifrad, temettü' veya kıran haclarından hangisini yaptığı konusunda şüpheye düşse, şüphe tavaftan önce meydana gelmişse, bu şüpheden kesin olarak kurtulmak için kıran haccı yapması gerekir. Böylelikle gerçekte niyet ettiği kıran haccı idiyse sonradan kıran yapmış olması zarar vermez. Önceden temettü haccına niyet etmiş idiyse kıran haccı yapmakla umreyi hacca bitiştirmiş olur. Önceden niyet ettiği ifrad haccı idiyse kıran haccına niyet etmesi zarar vermez. Kişi ihtiyata uyarak kıran haccı yapmakla her halükârda hac yükümlülüğünü yerine getirmiş olur.

7- Bir kadın vefat iddetinin mi boşama iddetinin mi kendisine gerekli olduğunda şüphe etse, sorumluluktan kesin olarak kurtulmak için her iki iddeti de beklemesi gerekir.

8- Bir cariyenin kocası ve efendisi ölse, hangisinin önce öldüğünde şüphe etse, kesin olarak temizlenmiş olmak için hem istibra hem de vefat iddeti beklemesi gerekir.

9- Bir kadın kendisinden gelen kanın âdet kanı mı, istihaza kanı mı olduğunda şüphe etse, sorumluluktan kesin olarak kurtulmak için her namaz için gusletmesi gerekir. Eğer kanı gerçekte adet kanı ise gusletmesi gerekli değildir. Adetten temizlenmiş ise gusletmesi gereken bir haldedir, gusletmekle bunu yerine getirmiş olur.

10- Sürekli olarak şüphe halinde bulunan (âdetinin bitip bitmediğinde sürekli şüpheli olan) istihazalı kadına namazların tümü farzdır. Çünkü her bir namaz vaktinde adetinden temizlenmiş olması ihtimali söz konusudur.

11- İstihazalı kadına orucun sorumluluğundan kesin olarak kurtulması için Ramazan ayı ile birlikte bir aylık oruç daha vaciptir. Yine (en uzun temizlik süresi olan) on sekiz gününün içinde yer alan altı günün her birine karşılık iki gün oruç kaza etmesi gerekir. Bu hüküm bazı açılardan problemlidir. Şöyle ki; İmam Şafiî kadının hayız müddetinin en üst süresini ve temizlik müddetinin ise en alt süresini belirlemiştir. Onun belirlediği bu süreler ise çok nadiren gerçekleşir. Yine İmam Şafiî, düzenli adet gö...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın