4. delil icma

4. Delil : İCMA

138- Mâlik İcma´ı En Çok Alandır:

Dört mezhep imamı arasında İmam Mâlik {Allah ondan razı olsun) İcma´i en çok alan ve onu delil olarak en çok kullanan denebilir. Meselâ onun Muvatta´ kitabını açıyorsun, bir çok yerde mes´ele hakkındaki hükmü söylerken, bunda icma´ var, dediğini görüyorsun. Bunu fetva vermek için yeterli bir sened itibar ediyor. Bazı örnekler sunalım:

a) Muvatta´da baba bir kardeşlerin mirası hakkında şöyle yazıyor: «Malik diyor ki, bizim indimizde icma´a göre baba bir kardeşlerin mirası, ana baba bir kardeşler olmadığı zaman, ana baba bir kardeşlerin mertebesinin aynıdır. Erkek, erkek payı, kız, kız payı alır. Ana bir kardeşlerle pay alamazlar..[1]

b) Ana bir kardeşlerin mirası da icma´la ilgilidir. Yine Muvatta´ yazıyor. Mâlik, dedi ki, bizim indimizde icma´a dayanan mes´ele şöyledir. Ana bir kardeşler, ölenin evlâdı, evlâdının evlâdı varsa, kız olsun , erkek olsun, mirasçı olamazlar. Baba ve dede ile de mirasçı olamazlar. Bunun dışında mirasçı olurlar, her biri için 1 /6 pay vardır. İkiden fazla iseler, 1/3 payı ortak olarak ikili birli bölüşürler.»

c) Yine Muvatta´ın yazdığı veçhile: Her türlü ayıptan, kusurdan âri olmak şartiyle yapılan satış hakkında şöyle diyor: Bizim indimizde icma´ halinde olana göre: Bir kimse ayıptan âri olmak üzere bir köle, veya bir hayvan satsa... Sattığı şey her ayıptan beri olması gerekir. Bir ayıbı sakladıysa ondan beri olmuş sayılmaz! Sattığı şey bu ayıptan dolayı ona red olunur.[2]

d) Yine orada etle et sattığında fazlanın riba olacağı belirtiliyor: Mâlik, dedi ki, bizim icma´ olarak kabul ettiğimize göre: Deve. sığır ve davar ve benzeri yabanî hayvan etleri ancak misli misline ve vezni veznine denk ve peşin olarak satılır. Misli misliyle olunca tartılmasa da bir beis yoktur. Sığır, deve, davar ve benzerleri yabanî hayvanların etleriyle balık eti satışında beis yoktur.[3]

139- İcma´in Tarifi:

Bunların hepsinde görülüyor ki, İmam Mâlik İcma´ı delil olarak alıyor. Ve bizim indimizde icma´ olunduğuna göre diyor. Bu tabirin yorumuna bakalım. O Muvatta´ da bu tabiri kullanırken şöyle diyor: Üzerinde icma´ olunmuş emir ki, ilim ve fıkıh ehlinin kavlinin birleştiği ve ihtilaf etmedikleri şeydir.[4]

Mâlik´e göre icma´ın tarifi böyledir. Bu onun muradını açıklayıcı ?nitelikte sayılır. Genellikle ulemanın tarifiyle birleşir. Karâfl Tenkıhul-FusuPde icma´ı şöyle tarif eder: Ümmetten ehli hal ve akdin bir emirde ittifakıdır. İttikfakla biz, kavil, fiil ve kaide de iştiraki, ehli hal ve akid ile de dinî hükümlerde müctehidleri kasdediyoruz.[5] İcma´ın tarifinde müctehidlerin yeri, İmam Mâlik´e göre bahis konusudur, İleride beyan olunacaktır.

140- Burası Mâlik ile İlgili Konuların Yeri:

İmam Mâlik´in delil aldığı icma´ budur. Bunu Muvatta´da çok görüyorsun, nassa dayanmayan veya ona göre nassin tefsire ihtiyacı olduğu mes´elelerde veya ayetin delâleti zahir kabilinden olup tahsise ihtimal olan yerde bunu delil olarak kullanır.

İcma´ hakkında usul ulemasının sözü çoktur ve uzundur. Biz burada onların tafsilatına dalıp nakledecek değiliz. Bunun yeri usul ilmidir. Ancak burada Mâlik´in fikhiyle ilgili olan kısmı, muhtelif icma´lar-tlan hangisini aldığını, icma´ın ona göre delil olmasını ve mertebesini ele alacağız. Kısa da olsa mevzuumuzla yani Mâliki fıkhıyla münasebeti olan icma´ mes´elelerinden bahsedeceğiz. Onun mesleğini aydınlatıcı veyatevcihlerindeki görüşleri belirtici, fer´i mes´elelerde onun analizini, illetleri gösterici yönlere ışık tutucu noktaları yakalamağa çalışacağız. Böylece mevzuumuzla yakından ilgili olan şeylere değineceğiz. Aydınlatıcı şeyleri ele alacağız. Biz Ebû Hanife ve Şafii hakkında yazdığımız kitaplarda icma´ın umumî hükümlerini arzetmiş bulunuyoruz. Burada onları tekrarlayacak değiliz. Okuyucu onlara bakmasını tavsiye ederiz. Burada Mâlik ile ilgili olan hususlara geçeceğiz.

141- Hangi İcma, Nassa Tamdım Olunabilir?

İmam Mâlik´in icma´ hakkındaki görüşüne geçmeden önce, bazı - usul kitaplarının kaydettiği bir mes´eleyi zikretmek isityöruz ki, o da: İcma´ın Kitap ve sünnete takdim olunmasıdır. Bu mes´eleyi bazı usul kitapları ortaya atmıştır. Bunun batıl olduğunu beyandan önce, bunun onlarca yorumunu da söyleyelim ki, insanlar onu yanlış anlamasınlar. Ancak biz onların hiç bir yorumunu beğenmiş de değiliz. Bundan onların muradı şöyleymiş: Kitap veya sünnetten bir senede dayanan icma´ ite o sened kuvvet kazanacağından, bu itibarla diğer nasslara tercih olunur. Kafi Çünkü icma´ o senedi yanı nassı tezkiye etmiş, temize çıkarmış sayılır. O nass artık çok kafi olmuştur, onun getirdiği hükmün inkân caiz olmaz. Hattâ bazıları senedi nassa dayalı bir icma´la sabit olan hükmü inkâr eden kâfir olur, kanısındadırlar. Çünkü böyle nassa dayalı icma´ın hükme delâleti, onu dinde zaruri hükümler mertebesinde kılar. Dinde zarurî anlaşılan şeyler, nassları takyid ye tahsis eder. Usulcülerin sözlerini bu tarzda yorumlamaları onu bu yolda biraz yumuşatır. Fakat bunda mücerred icma´ı nassa takdim etmek yok. Belki de hakkında ve hükme delaletinde icma1 olan nassı, hâli ve vasfı böyle olmıyan başka bir nassa takdim etmek var.

142- İcma´ı Nassa Takdimin Sakıncaları:

O sözü bu yolda açıklamayı ulemânın çoğu geçerli bulmamaktadırlar. Çünkü bu tarzdaki icma´, ancak dinde asıl olan farzlarda olur: Namazın beş vakit olması, namaz vakitleri, Ramazan orucu, zekâtın farz olması ve benzeri şeyler. Bu farzlar nassla sabittir. Bunlar hakkında

icma´ da olmuştur. Bu nasslar hiç bir türlü ihtimali kabul etmez. Şafii icma´ İddiasını yalnız mes´elelerin usulünde kabul eder.[6] Ahmed b. Hanbel sahabeden başkalarının icma´ını mümkün görmez, ancak sahabe icma´ını alır. Bu meseleyi, onların iddiası gibi genel olarak almak, bazı kimselere meselede icma´ iddiasıyla, bazı nasslara karşt çıkma kapısını açar. Bunu umumileştirmek ile ise nasslara karşı bir zorlama başlar, bunu mezheb taassubunu te´yjd için kullananlar olmuştur. Bunu umumi kabul etmek suretiyle İslâm fıkhını anlamayan, usulünü bilmeyen, yazanların ibarelerini bile kavrayamayan bazı kimselere meydan verilmiş oiur. Onlar sanırla? ki, insanlar bir emir hususunda anlaşıp icma´ edince, bu, uyulması gereken bir din oluverir. İsterse nasslara muhalif olsun ve isterse mukarrer ahkâmı yıksın![7]

Bunu İbni Kayyım İ´lâmul-Muvakkiin´de şöyle reddeder: «Mukallidlerden ilim hilafı bilmeyen birine Kur´an ve sünnetten delil getirildiği zaman: Bu icma´a muhalif, der.» İslam uleması bunu inkâr eder, kabul etmez. Böyle birşey diyeni her yönden ayıplarlar. Onun bu iddiasını yalanlarlar. Oğlu Abdullah´ın rivayetine göre İmam Ahmet şöyle demiştir: İcma´ iddia eden kimse, yaian söylemiş olur. Çünkü insanlar belki ihtilâf etmiştir. Bu Bişr-i Merisi ile Essam´ın iddiasıdır. Olabilir ki, insanlar ihtilâf etmiştir, bize ulaşmamıştır. Mervezi´in rivayetine göre de şöyle demiştir: Bir adam: İcma´ ettiler nasıl, der? Eğer İcma1 ettiler derken onları işitirsen, onları itham edebilirsin, ancak: Ben muhalif bilmiyorum, diyebilir: Ebû Talib´in rivayetine göre şöyle dedi; Bu yalandır, ben insanların icma´ ettiklerini bilmiyorum. Öyle diyeceğine: ı Bunda ihtilâfı bilmiyorum, demeli, bu söz, insanların icma´ı var demekten daha güzeldir. Ebû Hâris´in rivayetine göre ise, şöyle der: Bir kimsenin icma´ iddiası yakışıksız olur. Olabilir ki inşalar ihtilâf etmiştir. . İslâm imamları, kitabı sünnete, sünneti icma´a takdim etmekte ve icma´ı üçüncü mertebede bir delil saymakta devam etmektedir.[8]

Doğrusu biz hiçbir suretle hiçbir halde: İcma´ kitap ve sünnete takdim olunur, denilmesine müsaade edemeyiz. Her ne kadar bazı icma´ mes´eleleri dinde zaruri olan umur mertebesine çıksa da, bu icmafa tezkiye olunan nass sayesindedir. Yoksa yalnız icma´la değildir., Bilhassa bazı imamlar, icma´m emare ve kıyasa istinadına cevaz ver-! inektedirler. Eğer senedi kıyas oian icma´ı nassa takdim edecek olursak, kıyası nassa takdim etmiş oluruz ki, bu ma´kul olmıyan bir şeydir: ancak yukarıda çizdiğimiz dairede olursa, o başka.

143- İcma´ın Senedi Kıyas Olunca:

İcma´ın senedi, ulemanın ittifaken beyanına göre: Kitap, mütevâtür sünnet, kitabın zahiri, haber-i yâhid olur. Delâlet veya sübutundazanni olan sened, onun iktizasınca hükümde icma1 mün´akid olursa, bu hüküm artık kafi oiur. Bu kesinlik nassın kendisinden değil, nassdan alınan hüküm üzerine icma´ hasıl olmasındandır. Güya nass mücerred hüküm ifade etmiş, icma´da kat´ilik ifade etmiş oluyor. Mâlik´e göre icma´ın senedi kıyas da olabilir.[9] Ona göre kıyasın senedi, kitap ve sünnetten bir nass olmaya münhasır değildir. İcma´ın senedi kıyas olduğu zaman, kıyasla verilen hüküm zannl olmaktan çıkar, kesinlik mertebesi kazanır. Bunu icma´dan almaktadır. Artık kıyasa dayandığı halde kesinlik ifade eder. Haber-i vahide dayandığı zaman da böyle kesinlik kazanır.

144- İcma´ Kimlerin İttifakıyla Oluşur:

Burada diğer birmeselevarjki, onu beyan ve Mâlik´in bu hususta görüşünü bilmek gerekir ki, o da icma´ kimlerin icma´ ile mün´akid olur meselesidir. Bunu iki noktadan açıklamak lâzımdır.

1- İmam Mâlik´in usulünü yazanların nakil ettikleri üzere o, avamı icma´ı teşkil edenler arasında saymamaktadır. Çünkü icma´ın delil olması avamdan başkasının işidir, avamın sözü senedsizdir. Yanlış olabilir. Yanlış olan bir şeye nasıl itibar olunur. Avamdan olan biri delil ile te´yid edilmiş bir söz söyleyemez, halbuki icma´ın itimad olunur. Senedi lazımıdır. Avamdan ise böyle birşey istenemez, beklenemez. Şu da varki, Ashab-ı Kiram (Allah onlardan r...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın