Ferâiz miras hukuku

FERÂİZ: MİRAS HUKUKU

Bil ki: Hikmet, aynı mahallede yaşayan insanlar arasında yardımlaşmanın, dayanışmanın bir usul olmasını; her bir ferdin, diğerinin zarar ve yararını, kendi zarar ve yararı gibi görmesini gerektirir. Bunun gerçekleştirilmesi İse ancak cibillî olan ve sonradan peydahlanan sebeplerle teyit edilen bir şeyle olabilir. Ayrıca bunun bütün insanlık tarihinde tevarüs olunan bir yol olduğunu vurgulamak da gerekir.

Cibillî unsur, baba ile oğul arasında bulunan yakınlık, kardeşlik ve diğer sevgi bağlarıdır.

Sonradan peydahlanan sebepler; kaynaşma, ziyaret, hedıye-leşme ve yardımlaşmadır. Bunlardan her biri, kişilerin birbirileri-ni sevmesini sağlar. Kötü ve zor durumlarda birbirlerine yardım etme ve dayanışma içinde olmaya iter.

Bunun tevarüs olunagelen bir yol olduğuna gelince, tarih boyunca bütün şeriatlar, sılayırahmin vacip olduğunu beyan etmiş ve bu konuda ihmal gösterenleri kınamıştır.

Sonra insanlardan bir kısım, sakat fikirler peşine düşer ve akrabalık ilişkilerini gerektiği şekilde gözetmez, bunun gerekli bir görev olduğunu düşünmez. Bu durum, sılayırahimle ilgili bazı görevlerin gönüllü olsalar da olmasalar da insanlara vacip kılınmasını, onların isteklerine bırakılmamasını gerektirir. Bunlar hastanın gerekli hizmetlerinin görülmesi, esirlerin kurtarılması, âkile olarak diyet ödemesine katıhnması, sahip olduğu yakın akrabadan olan kölelerin âzâd edilmesi vb. gibi hükümlerdir.

Bu konuda önemli bir hak, kişinin ölüm haline girmesiyle artık müstağni hale geldiği mal varlığının durumuyla ilgilidir. Bu durumda, malının ev halkı arasında yardımlaşmayı gerektirici şekilde faydalı bir yolda harcanması ya da malının kendisinden sonra akrabalarına sarfedilmesi gerekir. [1319]

Ölünün Mallarına En Lâyık Olan, Yakınlarıdır:

Bil ki: Ferâiz konusunda ilke şudur: Arap-Acem bütün insanlar, Ölünün mallan üzerinde en çok hak sahibi olanların, onun akraba ve yakınları olduğunda ittifak etmişlerdir. Ancak bundan sonrasında aralarında ihtilâf söz konusu olmuştur.

Cahiliye döneminde insanlar, sadece erkekleri mirasçı kılarlar, kadınlara ise mirastan bir pay vermezlerdi. Çünkü kabilenin işlerini onlar düzene koyarlar, güvenliğini onlar sağlarlardı. Bu durumda, bir bedel ödenmeden intikâl eden miras mallarına erkekler daha lâyıktı. [1320]

Mirasla İlgili İlk Düzenlemeler;

Rasûlullah'a (s.a.) miras konusuyla ilgili olarak inen ilk düzenlemeler, herhangi bir tayin ve sınırlama olmaksızın, akrabalara vasiyette bulunmanın vacipliği idi.

İnsanların durumları farklı farklıdır. Kimi vardır ki, iki kardeşinden sadece biri kendisine yardım eder; diğeri etmez. Kimi vardır kendisine babası yardım eder... Bu kıyasa göre maslahat, işin insanların kendi takdirlerine bırakılmasını gerektiriyordu. Herkes, kendi görüşünce, kendi yararına olacak düzenlemelere gidecekti. Sonra şayet vasiyet eden tarafından bir zulüm ya da haksızlık yapıldığı ortaya çıkarsa, kadılar devreye girerek bu zulüm ve haksızlığı giderebilecek, vasiyetini değiştirip, düzelteceklerdi.

Hüküm, bir müddet bu minval üzere devam etti. [1321]

Miras Âyetinin İnmesi:

Sonra İslâm evrensel bir yapı kazanıp hilâfet-i kübrâ ile igili hükümler inmeye başlayıp, yeryüzünün doğusu ve batısı Rasûlul-lah'ın (s.a.) hükmü altına girince, peygamberlik nurları dünyanın dört bir yanına yayılınca maslahat; bu işi ne ölenlerin insafına, ne de arkalarından kadıların takdirine bırakmanın doğru olmayacağını ortaya koydu. Aksine hükmün, Allah Teâlâ'nın ilm-i ezelîsinde bildiği, Arap-Acem bütün insanların tabiî bir şeymiş gibi kabul ettikleri galip telakkilerine bağlanması gerekiyordu. Tabiî bu konuda da muhalif düşünenler olabilirdi; ancak onların muhalefeti, genel yaratılış kurallarının aksine doğuştan kulaksız, bu-runsuz olarak yavrulayan hayvanlar gibi şâz ve nadir bir haldir ve dikkate alınmaz.

Allah Teâlâ, bu manayı şu âyette ifade buyurmuştur:

"Onlardan hangisinin size fayda bakımından daha yakın olduğunu siz bilemezsiniz.[1322]

[1319] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/365-366.

[1320] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/366.

[1321] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/366.

[1322] Nisa 4/11.

Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/366-367.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın