Ortadoğu’da değişim ve Irak

Ortadoğu’da değişim ve Irak

Mesut ÖZCAN • 73. Sayı / DOSYA YAZILARI

Tunus’ta bir gencin devlet yetkilileri elinden gördüğü muameleye duyduğu öfkenin verdiği çaresizlikle kendini yakması sonucu fitili ateşlenen olaylar, tüm Ortadoğu’yu sardı. Demokratik gelişme ve insanî kalkınma bakımından dünyanın pek çok kesiminden geri kalan bölgede değişim talebi hiç olmadığı kadar yüksek sesle dile getirildi. Önce Tunus sonrasında ise Mısır örneğinde değişim dalgasının sonuç vermesi, benzer sorunları olan diğer ülke insanlarını da umutlandırdı. Yemen ve Libya gibi uzun süredir aynı kişiler tarafından yönetilen bazı ülkelerde yöneticilerin görevlerini bırakmaları talep edilirken, Ürdün ve Irak gibi bazı ülkelerde ise ekonomik sorunlar ve yaşam şartları daha fazla vurgulanmaktaydı. Temel gıda maddesi ekmeğin fiyatındaki yükseliş çeşitli ülkelerdeki gösterileri tetikleyen unsurların başında gelirken, yönetimlerin eylemler büyümeden önleyebilmek için ilk yaptıkları şeylerden biri de ekmek fiyatının düşürülmesi oldu.

Ortadoğu’yu saran gösterilerin Irak’a yansımaları 2008 sonrasında tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik krizin etkilerinin yanında, savaşın ardından ortaya çıkan yıkımın yaşam şartlarını kötüleştirmesiydi. 2003 yılında gerçekleşen işgal sonrasında geçen yıllar boyunca, Irak halkının yaşam standardında ne yazık ki bir ilerleme görülemedi. İşgali takip eden yıllarda güvenlik sorunlarının öncelikli gündem maddesi olması, altyapı ile ilgili sorunların ertelenmesini beraberinde getirdi. Zaten uzun yıllar devam eden savaş ve ambargolar nedeniyle ülkenin altyapısı kötü durumda iken işgal sırasında ve sonrasında yaşanan sorunlar, bu altyapının daha da bozulmasını beraberinde getirdi. Elektrik, su, ulaşım gibi temel ihtiyaçların karşılanmasında yaşanan zorluklar ve bu noktada yıllar geçmesine rağmen bir gelişmenin ortaya çıkmaması, halkın yeni yönetimden ve siyasetçilerden soğumasına zemin hazırladı. Mevcut sorunlara 2008 yılı sonrasında ekonomik krizin etkisiyle petrol fiyatlarında yaşanan düşüş ve ülkenin gelirlerinin de azalması eklenince, Irak’ta son günlerde yaşanan gösterilerin nedenleri biraz daha netleşiyor.

Irak’ı Ortadoğu’da son dönemde yaşanan protesto gösterileri bakımından diğer ülkelerden ayıran çeşitli faktörler söz konusu. Öncelikle, diğer ülkelerde uzun yıllardır baskıcı tek adam yönetimleri mevcutken, Irak’taki Saddam yönetiminin, ABD önderliğindeki işgal sonrasında 2003 yılında devrilmesi geliyor. Tunus ve Mısır gibi örneklerde ise, henüz başında olduğumuz değişim halk ayaklanmaları sonrasında ortaya çıktı. Aslında Irak’a karşı uzun yıllar boyunca uygulanan ambargoların amacı bugün Tunus, Mısır ve başka yerlerde gördüğümüze benzer halk ayaklanmalarının olması ve halkın Saddam yönetimini devirmesiydi. Bu gerçekleşmeyince, ABD Irak’ı işgal ile sorunu kendince çözdü. Öte yandan, işgal sonrasında yaşananlar, günümüzde diğer ülkelerdeki kadar büyük olmasa da protestolara ışık tutacak mahiyette. Direniş nedeniyle istikrarlı bir yapından uzak bir ortamın Irak’a hâkim olması, devletin temel fonksiyonlarını icra etmesini zorlaştırdı. Bu bağlamda, Irak’ta gerçekleştirilen protestoların daha çok siyasi değişim talepleri etrafında değil, ekonomik sorunlar ve yaşam şartları etrafında şekillendiğini söylemek mümkün. Ekonomik sorunlar Tunus, Mısır ve Yemen gibi ülkelerdeki gösterilerde de itici bir güç olmakla beraber, Irak’ta bahsedilen ülkelerdeki kadar büyük gösterilerin olmamasının sebebini siyasi değişim talebinin o kadar güçlü olmamasına bağlayabiliriz.

Saddam yönetimi zamanında uzun yıllar devam eden savaş ve ambargolar yanında, devletin uyguladığı ekonomik politikalar da ülkede güçlü bir özel sektörün ortaya çıkmasını engellemişti. Devlet dışında ciddi bir ekonomik gücün olmayışı beraberinde devlet gücünü kontrol edenin ülkedeki ekonomik gücü de kontrol etmesini getirdi. Zaten büyük ölçüde petrol gelirine dayanan bir ekonomik yapının var olduğu Irak’ta, seçimlere katılan farklı gruplardan her biri iktidarın bir şekilde parçası olmak ve siyasi ve ekonomik rantın paylaşımında söz sahibi olmak dışında bir hedef gütmedi. Geçtiğimiz yıl yapılan seçimlerin ardından ülkede hükümetin uzun süre kurulamamasının en önemli sebeplerinden biri bu paylaşım mücadelesiydi. Demokratik kültürün yeterince gelişmediği ve muhalefet görevi üstlenmenin önemli bir fonksiyon icra etmediği Irak’ta geçtiğimiz yılın sonunda hükümet kurulsa da, henüz bazı bakanlıkların vekâlet yoluyla idare edildiği unutulmamalı. Bu noktada Başbakan Maliki’ye yönelik bazı eleştiriler söz konusu.

Irak uzun süre geçici bir hükümetle yönetildi. Bu süre zarfında halkın yaşam şartlarının iyiye götürülmesi noktasında ciddi adımlar atılamadı. Ortadoğu’daki gösterilerde uzun süre yönetimde aynı kişilerin kalmasına itirazlar ana sebeplerden biri olarak ortaya çıkınca, Irak Başbakanı Maliki’nin en başından itibaren üçüncü defa Başbakanlık için aday olmadığını açıklama gereği hissetmesi de ilginç bir ayrıntı oluşturuyordu. Her ne kadar bu türden bir açıklama yapsa da, güç paylaşımının önemli bir göstergesi olabilecek adımları atmaması dikkatlerden kaçmıyor. Başbakan Maliki, Irak hükümetinde içişleri, savunma ve ulusal güvenlik bakanlığı gibi kritik bazı bakanlıkları vekâleten yürütmeye devam ediyor.

Siyasi rahatsızlıklardan ziyade Irak’ta halkın taleplerine baktığımızda daha çok işsizlik, yaşam şartlarının kötülüğü ve yolsuzluk gibi konuların temel eleştiri noktaları olduğunu görüyoruz. Günümüzde normal bir yaşantı sürdürülebilmesi için en temel gereksinim olan elektriğin sağlanması noktasında Irak’ın kuzey bölgesi hariç pek çok yerde sıkıntılar yaşanıyor. Jeneratörler Irak’ta günlük yaşamın olmazsa olmaz bir parçası. Irak’ta gerçekleşen gösterilerde elektrik kesintilerinin sona erdirilmesinin en temel taleplerden biri olması dikkat çekici. Nitekim Irak’ın güneyinde Kut şehrinde göstericiler herkese Irak vatandaşlığı kimliği dağıtılırken, elektriğin sadece devlet görevlilerine mahsus olduğunu iddia ediyorlardı. Öte yandan yukarıda da ele aldığımız şekilde, ekonomik yapının büyük ölçüde devlet tarafından kontrol edilmesi de, bu kaynaklara ulaşma noktasında kayırmacılığı ve yolsuzluk iddialarını beraberinde getiriyor.

İki aydan fazla bir süredir Ortadoğu’yu etkisine alan ve pek çok yorumcu tarafından domino etkisi ile açıklanan gösterilerin tüm bölge için ortak ve her bir ülke için özel sebepleri söz konusu. Demokratik yönetimin eksikliği, yolsuzluk, gelir dağılımı bozukluğu, siyasi baskılar genel olarak bölgedeki pek çok ülke için geçerli sorunlar olarak dikkat çekerken, Irak özelinde gösterilerin siyasi sebeplerden çok ekonomik sebepler etrafında şekillendiğini görülüyor. İşgal sonrasında yaşam şartlarının iyiye gitmesi beklenirken durumun daha da kötüleşmesi ve elektrik kesintilerinin gündelik hayatın ayrılmaz bir parçası haline gelmesi örneğinde olduğu gibi sorunlar insanları sokağa döken unsurlar arasında dikkat çekiyordu. Ortadoğu’daki diğer ülkelerde dile getirilen taleplerden farklı özellikler gösteren Irak halkının taleplerinin karşılanması, kısa vadede çok kolay olmayacak. Çünkü sorunların kaynağı yapısal ve çözümleri de uzun zaman alacak. Diğer örneklerde görüldüğü şekilde bir lidere karşı şekillenen gösteriler olmadığından, Irak’taki durum farklı değerlendirilmeli.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın