Selem´in Rüknü Ve Şartları

Önce de belirtildiği gibi selem, bey´in kısımlarından birisidir. Bey´in rükünleri ve şartlan, aynı zamanda selemin de rükünleri ve şartlarıdır. Ancak, selem için bey´inkine ek bazı şartlar gereklidir. Kısaca bundan maksat, selemdeki iki bedelin -bunlardan biri selem sermayesidir ki bey´de buna semen denilir. Diğeri de "müslemün fifV´tir ki, buna da bey´de mebî veya müsemmen denilir akdi yapan taraflar ara-sında anlaşmazlık vukûbulmasına ve husûmet meydana gelmesine îebebıyet verecek şekilde meçhul olmamaları gerekir. Zabt altına alınabilen ve bilinen şeyler olmalıdırlar. Husûmet ise İslâm dininin razıolmadığı ve kesinlikle kendisinden kaçındığı bir şeydir. Ölçekle, tartıyla, sayıyla veya ölçüyle satılan, zabt altına alınabilir şeylerin üzerine selem akdinin yapılması sahihtir. Çünkü bunlar belirli ölçülerde olup zabt altına alınabilirler.

Bu gibi şeylerde selem akdi yapmak, akid esnasında anılan bazı şartlarla sahih olur:

1- Bu şartlardan biri, üzerine selem akdi yapılan şeyin ve selem sermâyesinin cinslerinin belirtilmesidir. Örneğin "Buğday (veya hurma) üzerine sana beşbln lirayı selem olarak verdim" demek gibi.

2- Bu şartlardan biri de üzerine selem akdi yapılan şeyin türünün açıklanmasıdir. Örneğin Zağlul veya Ebu İşe hurması; Pencuma veya Floransa buğdayı gibi.

3- Üzerine selem akdi yapılan şeyin niteliği açıklanmalıdır. Örneğin kaliteli veya kalitesiz demek gibi üzerine selem yapılan şeylerin; sayılan şeylerdense sayılan, ölçülen şeylerdense ölçüleri açıklanmalıdır.

4- Üzerine selem akdi yapılan şeyin; Ölçekle ölçülen şeylerden seölceöinin sayıyla sayılan şeylerdense sayısının, tartıyla tartılan şeylerdense tartısının, uzunluk ölçüsüyle ölçülen şeylerdense uzun-luöunun açıklanması gerekir.

5- Üzerine selem akdi yapılan şey, belli bir süre sonra verilmelidir. ki bu sürenin en azı bir aydır. Üzerine selem yapılan şeyin derhal teslim edilmesi sahih olmaz. Selem sermâyesine gelince -ki o, alınacak mala karşı ödenen bedeldir-´onun, mezheblerce ileri sürülen tafsilat çerçevesinde peşin verilmesi şarttır.

Selem akdinin sahih olması için, mezheblerce tafsilatlı olarak, anlatılmış olan diğer bazı şartlar daha vardır ki, bunları aşağıda açıklamış bulunmaktayız.

(2) Şâfiîler dediler ki: Üzerine selem yapılan şeyin kaliteli veya kalitesiz olduğunun akid esnasında belirtilmesi şart değildir. Akid esnasında bu gibi hususlardan söz edilmediği takdirde akid, örfe göre üzerine selem yapılan şeyin en iyi kalitede olanına yönelir ve o şeyin de en az derecesine inilir. Ama akid esnasında kalitelilikten veya kalitesizlikten bahsederek bu gibi şeylerin şart koşulması da caiz olur. Şart olan sâdece üzerine selem yapılan şeyin, sıfatlarıyla zabt altına alınabilip belirli hâle gelmesi ve bilinir olmasıdır. Ayrıca bu sıfatların da fazlasıyla mevcûd olmaları gerekir. Eğer nâdir rastlanan sıfatlardansa o şeyin üzerine selem akdi yapmak sahih olmaz. Çokça sıfatı bulunan şeylere örnek olarak tarım ve hayvancılık beldelerinde ve ileride genişçe açıklanacak olan tahıl ve hayvanı gösterebiliriz. Nâdir sıfatları olan şeylere örnek olarak da zînet için kullanılan iri mücevherleri gösterebiliriz. Bunlar üzerine selem yapmak sahih olmaz. Zîrâ selem; üzerine akid yapılan şeyin hacminin, tartısının, şeklinin ve niteliğinin açıklanmasını gerekli kılar. Bu sıfatların bir arada bulunması da enderdir. Şu halde kullanılan küçük mücevherlere gelince, sâdece akik müstesna olmak üzere bunlar üzerine selem yapmak sahih olur. Akik taşlan muhtelif oldukları için, akik üzerine selem yapmak sahih olmamaktadır. Şart olan, akdi yapan tarafların selem konusu şeyi kullanma amacım değişik kılan sıfatları özet olarak bilmeleridir. Sözgelimi buğdayın Pencuma veya Floransa buğdayı olduğunu; koyunun karaman veya kıvırcık olduğunu, âmâ kişinin sıfatları işiterek bilmesi gibi, bilmeleri gerekir. Ancak anlaşmazlık hâlinde kendilerine başvurulacak olan ve bu sıfatlan belirleyerek bilen iki kişinin akid esnasında bulundurulmaları ve bu iki kişinin, selem konusu nesnenin sıfatlarım bilme hususunda uzman olmaları gerekir.

(3) Şâfiîler dediler ki: Üzerine selem yapılan şeyin tecilli olması şart de-ğİldİr. Aksine, peşin olması da sahih olur.

(4) Mâlikîler dediler ki: Vâdenin en azı yarım aydan, yani onbeş günden azıcık bir fazlalıkla |a olsa, fazla olmasıdır.

(5) Hanefîler dediler ki: Selem sermâyesinin, yani üzerine selem yapî-lacak şey için ödenen bedelin ayın olsun ya da Mısır cüneyhi veya diğer na-kidlerden biri olsun, akid meclisinde teslim alınması şarttır. Akid meclisinin ilk teşkil edildiği anda teslim alınması şart değildir. Bilâkis oturum uzasa bile tarafların birbirlerinden ayrılmalarından önce teslim alınması yeterli olur. Taraflar akîd meclisinden kalkıp yürümeye başlarlar, sonra kendisiyle selem yapılan kişi selem sermâyesini, belli bir mesafe yürüdükten sonra teslim alırsa, taraflar birbirlerinden aynlmamışlarsa sahih olur. Ayni şekilde taraflar akidleşirler, sonra selem sahibi (müşteri), parayı evinden getirmek için ayağa kalkar ve kendisiyle selem yaptığı kişi (satıcı) nın yanından gaip olmazsa sahih olur. Aksi takdirde sahih olmaz.

Mâlikîler dediler ki: Selem sermâyesinin (üzerine selem yapılan şey için ödenen bedelin) teslim alınması akid meclisinden sonraya bırakılırsa; bu erteleme ya şartlı, ya da şartsız olur. Şartlı olması şöyledir: Selem yapan (müşteri) selem sermâyesinin bilâhare ödenmek üzere ertelenmesini şart koşarsa, selem akdi ittifakla bâtıl olur. Bu erteleme cidden çok da olsa, meselâ üzerine selem yapılan şeyin teslimi zamanına kadar ertelense veya bu kadar fazla süreyle ertelenmese de hüküm aynıdır. Ertelemenin şartsız yapılmasına gelince, bu hususta iki kavil vardır: Bir kavle göre bu nedenle akid fâsid olur. Erteleme süresi az da olsa, çok da olsa hüküm aynıdır. İkinci kavle göre erteleme süresi az da olsa, çok da olsa akid fâsid olmaz.

Hanbelîler dediler ki: Selem sermâyesinin, taraflar birbirlerinden ayrılmadan önce akid meclisinde teslim alınması şarttır. Tesellüm mânâsında olan şeyler de tesellüm yerine geçerli olurlar. Meselâ kendisiyle selem ya yamnda bir emânet veya gasbedilmiş bir aym bulunursa, selem aniömın bunu, kendi mülkü olduğu için selem sermâyesi yapması sahih olur. bu, tesellüm mânâsındaki bir şeydir.

Şâfiîler dediler ki: Selem sermâyesinin akid meclisinde hakîki bir tesellümle teslim alınması şarttır. Üzerine havale edilen kişiden akid meclisinde teslim alınsa bile, havalenin buna bir yararı olmaz. Çünkü üzerine havale olunan kişi, selem sahibi teslim alıp da kendisiyle selem yaptığı kimseye teslim etmezse, bu bedeli ödemez. Selem sermâyesi bir menfaat olduğunda, meselâ bir kimse, bir başkasına: "Şu vakitte alacağım yirmi koyun karşılığında, kendisinden yararlanman için evimi sana selem olarak verdim" derse, bu sahih olur. Ancak biribirlerinden ayrılmadan önce evi ona teslim etmesi şarttır. Bu şart olduğu gibi, hakîki bir tesellüm olmasa bile teslim edilmesi onun tesellümünde mümkün olan bir şeydir. Şu halde bu, hakîki tesellüm yerine geçer. Akid meclisinde tesellümün mânâsı, akid meclisinden ayrılmadan önce tesellümün vukûbulması demek değildir. Aksine bunun mânâsı, tarafların bedenen akid meclisinden ayrılmadan, velev ki ayağa kalkıp kısa bir mesafe yürüseler, sonra da ayrılmadan önce tesellüm vukûbulsa, akid sahih olur.

(6) Hanefîler dediler ki: Selemin şartları iki kısma ayrılır. Bunlardan biri akidle, diğeri bedelle ilgilidir. Akidle ilgili olan, sâdece bir şarttır: Selem akdi, akdi yapan tarafların ikisi veya birisi için muhayyerlik şartım içermemelidir. Ama selem sermâyesi, başkasının hakkını ilgilendiren bir nesne olup seîem sahibinin mülkiyetinde değilse ve buna rağmen bu sermâyeyi akid meclisinde satıcıya ödemiş, sonra da ayrılmış iseler; mal sahibi akdi onaylamak veya feshetmek seçeneğine sahip olur. Onayladığı takdirde selem akdi sahih olur.

Bedelle ilgili şartlara gelince; bunlar onbeş tanedir. Bunlardan beşi sermâyeyle, on tanesi de üzerine selem akdi yapılan şeyle ilgilidir. Sermâyeyle ilgili olan beş şartı şöylece sıralayabiliriz:

1- Selem sermâyesi eğer cüneyh veya diğer para çeşitlerinden altın veya gümüş nakitlerdense, cinsi açıklanmalıdır. Buğday veya arpa gibi ayınlar-dansa yine cinsi açıklanmalıdır.

2- Türü açıklanmalıdır. Meselâ Türk lirası veya Amerikan doları veya Pencuma buğdayı veya Floransa buğdayı demek gibi.

3- Niteliği açıklanmalıdır. Örneğin şu iyi kalitedeki buğday veya şu kötü kalitedeki buğday, ya da şu orta kalitedeki buğday demek gibi.

4- Miktarı açıklanmalıdır. Örneğin beşbin Türk lirası veya elli Amerikan doları veya on ölçek buğday veya yirmi ölçek arpa demek gibi. İşaretin, miktar açıklamasının yerine geçip geçmeyeceğinin cevabı şudur: îşâret, bedelin ölçülen veya biribirinden farklı olup da sayılan şeylerden olması durumunda, miktar açıklamasının yerine geçer. Bir kimse, bir başkasına: "Şu kumaşı veya şu karpuz yığınını, falan şey için sana selem olarak verdim"derse, kumaşın kaç metre olduğunu, kümedeki karpuzların kaç tane olduğunu bclirtmese bile akid sahih olur. Ama üzerine selem yapılan şey için ödenen bedel, ölçeklik veya tartilık şeylerden olduğunda işaretin miktar açıklama yerine geçip geçmeyeceği hususunda İhtilâf edilmiştir. Bazıları işar...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın