Rehin´in Rükünleri ve Şartları

Rehin´in Rükünleri

Rehinin rükünleri üç tanedir:

1- Akdi yapan. Bu iki tarafı da kapsar. Bunlardan biri rehin verendir ki bu, mal sahibidir. Diğeri ise rehin alandır ki, bu da alacağına karşılık rehini alan kimsedir.

2- Ma´kudun aleyh. Bu da iki şeyi kapsar:

a) Rehine konulan ayın.

b) Rehinenin karşılığı olan borç.

3- Rehin sîgası.

Rehin´in Şartları

Rehin akdinin sahih olması için bazı şartlar vardır:

a) Rehin verenle rehin alan, kendilerinde bey (satış) ehliyeti tahakkuk eden kimseler olmalıdırlar. Delinin ve mümeyyiz olmayan çocuğun yaptığı rehin akdi sahih olmaz.

b) Mezheblerce tafsilatlı olarak açıklanan diğer bazı sıhhat şartları da vardır ki, bunlar aşağıda açıklanmıştır.

(7) Hanefîler dediler ki: Rehinin bir tek rüknü vardır ki o da icâb ve kabuldür. Çünkü akdin hakikati odur. Diğerleriyse akdin mâhiyeti dışında-dırlar. Nitekim bu, bey´ bahsinde de anlatılmıştı.

(8 ) Mâlîkîler dediler ki: Rehinin şartları dört kısma ayrılır:

1- Akdi yapan rehin edici ve rehin alıcıyla ilgili kısım.

2- Rehineyle ilgili kısım.

3- Rehinenin karşılığı olan borçla ilgili kısım.

4- Rehin akdiyle ilgili kısım. Birinci kısım şartlar şunlardır:

Bey´ (satış) yapması sahih olan herkesin yaptığı rehin akdi de sahih olarak gerçekleşir. Bey´i lâzım olan kişinin rehin akdi de lâzım (bağlayıcı) olur. Rehinin sahih olması için rehin edenin mümeyyiz olması şarttır. Delinin ve mümeyyiz olmayan çocuğun yaptığı rehin akdi sahih olmaz. Mümeyyiz çocuğun, sefihin ve benzerlerinin rehinleri sahih olarak gerçekleşir. Ama velileri onaylamadıkça bu akidleri bağlayıcı olmaz. Bunun bey´ veya karz akdinde söylenmesi şarttır. Meselâ: "Bu.eşyayı şu kadar fiyatla, şu vâdeye kadar ve şu eşyanın bana rehin bırakılması karşılığında sana ödünç (karz) olarak verdim" demek gibi. Yalnız burada hastalık durumunda bey´ ile rehin arasında fark vardır. Hasta bir kimse sağlıklıyken borç alırsa, hastalandığında bu borca karşılık bir malını rehin bırakması sahih olmaz. Ama bey´ (satış)de hüküm bunun tersinedir. Bir kimse sağlıklıyken bir malı ödünç (karz) olarak alır, sonra hastalandığında bu borcuna karşılık bir malını satarsa, akid sahih olur. Ama hastayken ödünç alan kişi, hastayken de bu borcuna karşı bir malını rehin olarak bırakabilir, yahut da bu borcuna karşı, bir malını satabilir.

Rehin akdinin bağlayıcı olması için mükellefiyet şarttır. Az önce de söylendiği gibi çocuğun yaptığı rehin akdi bağlayıcı değildir. Yine rehin akdinin bağlayıcı olması için reşid olmak da şarttır. Velîsinin iznini almadan rehin akdi yapan sefih kimsenin bu akdi bağlayıcı olmaz. Bundan da açıkça anlaşılıyor ki, baba olsun, vasî veya kadı olsun, velînin kendi velayeti altındaki kısıtlının -bu kısıtlının yararına olma koşuluyla- malını rehine bırakması caiz olur. Meselâ onun giyimi, yiyeceği veya eğitimi için başka şey bulamadığı takdirde onun malını başkasının yanma rehin olarak bırakabilir. Ama bu rehin bırakma işi, velînin yararmaysa, yapılan rehin akdi bâtıl olur. Velî ve benzerlerinin rehin akdi yaparken sebep açıklama mecburiyetleri yoktur.

Satış akdine gelince; velînin, kendi idaresi altındaki kısıtlının malını satması sahih olmaz. Ancak hâkim nezdinde bu satışın kısıtlının yararına olduğu sabit görüldükten sonra satılması sahih olur.

Kısıtlı üzerinde iki vasî varsa, diğeriyle birleşmeden bunlardan birinin tek başına kısıtlının malını rehine bırakması sahih olmaz. Nitekim bu durumda onun malını satması da sahih değildir.

İkinci kısım şartlar:

Bunlar, rehineyle ilgili şartlardır: Satılması sahih olan şeyin rehin edilmesi de sahih olur. Bunun tersinde de aynı hüküm sözkonusudur. Ölü hayvanın derisi gibi, tabaklandıktan sonra bile necis olan bir şeyin, domuz ve köpeğin rehin edilmesi sahih olmaz. Çünkü bunların satılmaları sahih değildir. Şarap da böyledir. O bir müslümamn mülkü olup da onu bir müslüma-mn veya zımmînin yanına rehin bırakması veya bir zımmînin mülkü olup onu bir müslümamn yanına rehin bırakması sahih olmaz. Her halükârda şarabın rehin bırakılması fâsidtir.

Şu da var ki, "satışı sahih olmayan şeyin rehin edilmesi sahih olmaz" kuralından, kendilerinde belirsizlik bulunan bazı şeyler istisna edilmişlerdir. Bunlar, belirsiz de olsalar rehin bırakılabilirler. Örneğin henüz oluşmamış ürün ile anasının karnındaki cenin ve olgunlaştığı göze görünmeyen meyve ve bunlar gibi kendilerinde meçhullük bulunan şeyler gibi. Bunların varlıkları henüz tahakkuk etmiş değildir. Bunlar teşekkül edebilecekleri gibi, teşekkül etmeyebilirler de. Şu halde bunların satışları sahih olmaz. Ama rehine bırakılmaları sahih olur.

Kendilerinde aşırı derecede belirsizlik bulunan ana karnındaki cenin veya henüz oluşmamış ürün gibi nesnelere gelince, bunlar üzerinde ihtilâf edilmiştir. Bazıları, "bunların satışları caiz olmadığı gibi, rehin edilmeleri de caiz olmaz" demişler, bazıları da birkaç seneliğine de olsa, bunların rehin edilmelerinin caiz olacağını söylemişlerdir. İhtilâf, bey´ veya karz akdinde re-hincinin bunu şart koşmasında sözkonusu olur. Örneğin ona, "devenin karnındaki cenini bana rehin bırakman koşuluyla bu eşyayı falan vâdeye kadar şu fiyata sana sattım", ya da "meyveleri oluşmadan önce bahçenin meyvelerini iki yıllığına bana rehin bırakman koşuluyla bu malı şu fiyata, falan vâdeye kadar sana sattım" demesi gibi. Bu iki cümlede "sattım" kelimesi yerine "karz olarak verdim" ifâdesini kullanması da aynı hükme tâbi olur. Ama satış veya karz akdinde rehin bırakmayı şart olarak koşmaz da aksine bir vâdeye kadar malı satar veya karz olarak verir ve anasının karnındaki ceninin kendi yanma rehin bırakılmasını şart koşmazsa, bundan sonra rehin alması ihtilafsız caiz olur.

Belirsizliği aşırı derecede olmayan nesnelere gelince, örneğin olgunlaştığı görülmeden önce meyvelerin rehin bırakılmasının caiz olacağı hususunda ihtilâf yoktur. Bir kimse, olgunlaşması görülmeden önce meyveleri rehin bırakırsa, bunların olgunlaşmalarının görülmesini bekler. Sonra da borca karşı bunları satar. Meyvelerin olgunlaşmasının görülmesinden önce onları rehin eden kişi ölür veya iflâs ederse, rehin alandan başkasının da ondan alacakları varsa ve onun yanında rehineden başka bir mal bulunursa, rehin alan, diğer alacaklılarla birlikte bütün alacağında onun terketmiş olduğu rehineden başka malına ortak olma hakkına sahip olur. Çünkü alacak, zimmetle ilgilidir, rehinenin kendisiyle ilgisi yoktur. Rehine borcu kapatmaya yetmediği takdirde, diğer alacaklıların da hakkını ödeyecek bir mal bulunursa re-hinci, hakkını almada bu mal üzerinde diğer alacaklılara ortak olabilir. Tâ ki meyvelerin olgunlaşması görülünceye dek. Meyveler olgunlaşınca satılırlar. Elde edilen mal eğer alacağını karşılıyorsa, bunda özellikle kendisi öncelik hakkına sahip olur. Önce almış olduğunu geri verir. Meyvelerin satışından elde edilen mal onun alacağından fazlaysa, fazlalığı geri verir. Alacağını karşilayamıyorsa, kalan kısmı, onun diğer malıyla kapatır. Satış hâ-liyle rehin hâli arasındaki fark şudur: Mal sahibi hiç bir şeyi rehin bırakmaksızın malım vadeli olarak satabilir veya karz (ödünç) olarak verebilir. Varlığı ve yokluğu muhtemel bîr şeyi rehin etmesi sahih olur. Çünkü o her halükârda, hiç mevcûd olmayan şeyden daha hayırlıdır. Borcun ayn olması şarttır.

Borca karşı borcun rehin edilmesi sahih olur. İster alacaklının kendisine, ister başkasına rehin edilsin hüküm aynıdır. Borcun alacaklıya rehin edilmesinde rehin edilen borcun vâdesinin, rehin sebebi olan borcun vâdesinden daha uzak veya ona eşit olması şart kılınır. Eğer ondan daha önce ise sahih olmaz. Ama onun için olan borç, yani rehindeki borcun vâdesi daha yakınsa veya gelip çatmışsa, rehin kılınması sahih olmaz, örneğin bir kimse, bir başkasından üç ay vâde ile yüzbin liralık buğday satın alır, müşterinin de buğday satıcısında karz alacağı bulunur veya satıcı ondan bir mal satın almış olur da Ödeme vâdesi üç ay veya daha sonra gelecek olursa, bu durumda buğday satın alan müşterinin, üç ay sonra ödemekle yükümlü olacağı borcu buğday satıcısındaki alacağına karşı rehin kılması sahih olur. Ama buğday satıcısındaki alacağının -ki bu rehin kılınmıştır- vâdesi daha yakınsa veya vâdesi gelip çatmışsa, rehin kılınması sahih olmaz. Çünkü ödeme vâdesinin gelip çatmasından sonra borçlunun (buğday satıcısının) yanında kalması, onun buğday satması karşılığında bir selef olur ki satış akdiyle selef akdinin bir araya gelmesi, ribâya sebebiyet vereceğinden Ötürü bâtıldır.

Borcun, borçludan başkasına rehin bırakılmasına gelince, örneğin Ahmet´in Mehmet´ten yüzbin lira, Mehmet´in de Hâlid´ten yüzbin Ura alacağı olursa, Mehmet´in kendi malı olan alacağını Ahmet´in Hâlid´teki alacağına karşı rehin bırakması sahih olur. Şöyle ki: Ahmet, Hâlid´ten alacağı borcun vesîkasını Mehmet´e teslim eder ki, Mehmet bu alacağım Hâlid´ten teslim alsın. Rehinin sahih olması için rehinenin teslim alınmış olması şart değildir. Rehin akdinin gerçekleşmesi ve bağlayıcı olması için de bu şart aranmaz.

Rehinci, rehineyi teslim almasa bile rehin akdi gerçekleşir. Bağlayıcı ve sahih olur. Dahası, rehin akdi icâb ve kabul ile tahakkuk eder. Rehin edenin bundan sonra cayma hakkı yoktur. Rehinci de bundan sonra rehineyi teslim alma isteğinde bulunabilir. Rehinenin şayi hisseli olması şar...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın