Zekâtın Verileceği Yerler

Zekât, şu âyet-i kerimede sıralanan sekiz sınıf insanlara verilir:

“Sadakalar (zekâtlar) Allah tarafından bir farz olarak ancak fakirlere, miskinlere, zekât görevlilerine, kalbleri (İslâm’a) ısındırılmak istenenlere, kölelere, borçlulara, Allah yolundakilere ve yolda kalmışlara verilir.” [228]

Âyet-i kerîmede sıralanan bu sınıfların her birinin tanımı ve kendisiyle ilgili hükümler hakkında mezheblerin tafsîlâtlı görüşleri aşağıya alınmıştır.

Hanefiler dediler ki:

Fakir: Nisâb miktarından daha az bir mala sâhib olan veya ihtiyacını tam olarak karşılayacak nisaba sâhib olmayan veyahut da ihtiyacını karşılayacak kadar tam olmayan bir çok nisâblara sâhib kimsedir. Bir kimse sâhib olsa bile, fakir olmaktan çıkmaz kendisine zekât verilmesi caiz olur. Zekâtı âlim olan fakire vermek daha faziletlidir.

Miskin: Hiç bir şeye sâhib ve günlük yaşamını sağlayacak azığa, ya da bedenini kapatacak elbiseye sâhib olmak için ancak dilenmesi gereken kişidir. Böyle birinin bu gibi şeyleri sağlamak amacıyla dilenmesi helâldir. Ama fakirin, bedenini kapatacak elbiseye ve günlük yaşamını sağlayacak olan azığa sâhib olduktan sonra dilenmesi helâl olmaz.

Zekât toplama görevlisi: Devlet başkanı tarafından zekât ve öşürleri tahsil etmek üzere görevlendirilen kimsedir; topladığıyla orantılı olarak ücret alır.

Köle: Âyet-i kerîmedeki kölelerden maksat, mükâteb, yani belli bir bedel karşılığında özgürlüğüne kavuşmak için efendisiyle anlaşma yapmış olan köledir.

Borçlu: Borcunu ödedikten sonra tam bir nisâb miktarı malı kalmayacak olan kimsedir. Borcunu ödeyebilmesi için böyle birine zekât vermek, fakire vermekten daha faziletlidir.

Allah yolundakiler: Şunlardan maksat, esahh olan görüşe göre kendilerini Allah yolunda gaza etmeye adamış olan fakirlerdir.

Yolda kalmışlar, derken de mal ve mülkünden uzakta bulunan kimseler kastedilmektedir. Böylelerine sadece ihtiyaçlarına yetecek kadar zekât vermek caizdir. Ama bu gibi kimselerin (zekât almayıp) borçlanmaları daha erdemli bir davranıştır.

Kalbleri İslâm’a ısındırılmak istenen (müellefe-i kulûb), kimselere gelince, Hz. Ebû Bekir (r.a.)’in halifeliği zamanında bunlara zekât verilmesi yasaklanmıştır.

Verme anında, verilen malın zekât olduğuna niyet etmek, zekâtın sıhhat şartıdır. Veya zekât olarak verilecek mal, ayrılıp bir tarafa konulduğunda bu niyetin yapılması şarttır.

Şu hususu da kaydetmekte yarar vardır ki: Mal sahibi, zekâtını, âyet-i kerîmede anılan sınıfların tümüne veya bazısına, her sınıftan bir kişiye de olsa verebilir. Verilecek zekât, nisâb miktarından az ise bir kişiye vermek daha faziletlidir. Tam bir nisâb miktarından fazla olan zekâtı bir tek kişiye vermek, kerahetle birlikte caiz olur. Ama zekât verilen kişi borçlu ise, mal sahibi, nisâb miktarından fazla da olsa vereceği zekâtla onun borcunu kapatabilir. Çoluk çocuk sahibi olan kişiye de nisâb miktarından fazla zekât verilebilir. Ancak bu zekâtın, aile bireyleri arasında paylaştırılması hâlinde her birinin elinde nisâbtan az bir miktar kalmış olmalıdır. Borcun zekâtla kapatılmasında borçlunun bunu istemesi şarttır. Mal sahibi, borçlunun isteği olmaksızın kendi zekâtıyla onun borcunu kapatacak olursa, borcu düşer ama zekâtı geçerli olmaz.

Mal sahibinin baba, dede... gibi yukarıya doğru yükselen kendi asıllarına zekât vermesi caiz olmaz. Aynı şekilde oğul, oğlun oğlu..., gibi aşağıya doğru inen kendi fürûuna da zekât vermesi caiz olmaz. Kişinin bâin talâkla boşanmış karısına, iddet beklemekte de olsa, zekât vermesi caiz olmaz. Ebû Hanîfe’ye göre kadının da, kocasına zekât vermesi caiz olmaz. Diğer akrabalara gelince, onlara zekât vermek, verirken de özellikle şu sırayı gözetmek daha faziletlidir: Erkek kardeşler, kız kardeşler, bunların çocukları; dayılar, teyzeler, bunların çocukları; sonra da diğer yakınlar. Nafakasına mahsub etmemek şartıyla kişinin, nafakasını temin etmekle yükümlü olduğu yakınlarına zekât vermesi caiz olur. Mescid veya okul yapımı için, hac veya cihad masrafını temin için, yol, köprü ve su yollarının onarımı için, ölüye kefen almak için ve hak edene mülk olarak verilmeyecek şekilde zekât vermek caiz olmaz. Önce de söylendiği gibi verilen malın, hak edene mülk olarak teslim edilmesi, zekâtın rükünlerinden biridir. Mal varlığı nisâbtan az olan kişi, sağlıklı ve kazanç sahibi de olsa, kendisine zekât verilmesi caizdir. Ev, ev eşyası, elbise, hizmetçi, binek, ve silah gibi aslî ihtiyaçlarından fazla olarak herhangi bir maldan nisâb miktarına sâhib olan kişiye zekât vermek caiz olmaz. Zengin birisinin fakir olan büyük çocuğuna zekât verilebilir. Ama zenginin küçük çocuğuna zekât verilmez. Oğlunun mâli durumu iyi olsa bile, sıkışık durumdaki bir babaya ve zengin bir kimsenin fakir olan karısına zekât verilebilir. Zekâtın bir beldeden başka bir beldeye nakledilmesi mekruhtur. Ancak başka beldedeki akrabalara veya içinde bulunulan belde halkından daha muhtaç olması hâlinde, zekâtı başka beldeye nakletmek mekruh olmaz. Yukarıdaki mekruhluk, zekâtın tam zamanında verilmesi hâlinde söz konusudur.Ama zekât verme zamanından önce acele edip başka beldeye nakletmek mekruh olmaz. Zekâtın naklinde muteber olan, zekâtı verilecek malın bulunduğu beldedir. Meselâ mal sahibi bir beldede, malı da başka bir beldede bulunursa; zekât, malın bulunduğu beldede dağıtılır. Kişi kendi akraba çocuklarına, kendisine müjde haberi getirenlere para verirken bu paraları zekât niyetiyle verirse zekât yerine geçerli olur. Aynı şekilde bayram, tören ve şenlik günlerinde fakir erkeklerle kadınlara verilen paralan zekât niyetiyle vermek de zekât yerine geçerli olur. Zımmîlere, zekât malı dışındaki mal ve paralarla sadaka vermek caiz olur. Hâşimoğullarına zekât vermek helâl olmaz. Ancak onlara tatavvû niyetiyle yardımda bulunulabilir ve onlar için vakıflar tesis edilebilir.

Malikiler dediler ki: Fakir, yıllık geçimine yetmeyecek kadar az miktardaki mala sâhib olan kimsedir. Bu kişi, nisâb miktarı mala sâhib olsa bile, kendisine zekât verilebilir. Fakat kendisi de, sahibi olduğu bu nisâb miktarı malın zekâtını vermekle yükümlü olur. Nafakası başkasının üzerine vâcib olan kişi -bu başkası nafakasını verebilecek kadar zengin ise- fakir sayılmaz. Kişi, fakir olan babasına, bilfiil nafakasını vermese bile, zekât veremez. Çünkü babası, durumu hâkime arzetmekle nafakasını oğlundan alma gücüne sâhibtir. Bir kişi, gönüllü olarak bir fakirin nafakasını temin etmekte ise ona zekât verebilir. Bir kişi sanat sahibi ise ve geçimini bu sanatı sayesinde sağlayabiliyorsa veya bu miktarda maaş sahibi ise kendisine zekât vermek caiz olmaz. Ama bu maaşı kendisine yetmiyorsa, ihtiyacını karşılayacak kadar zekât vermek caiz olur.

Miskin: Hiçbir şeye sâhib olmayan kimsedir. Bu, fakirden daha muhtaçtır. Fakir ve miskinin zekât alabilmeleri için üç şart gereklidir:

1. Müslüman olmalıdırlar.

2. Hür olmalıdırlar.

3. Beytü’l-mâlden kendilerine yetecek miktarda nafaka veriliyorsa, Hâşim İbn Abdi Menâf neslinden olmamalıdırlar. Eğer Beytü’l-mâlden kendilerine böyle bir ödenek verilmiyorsa zekât almaları sahîh olur. Ki fakirlikten ötürü zarar görüp sıkıntıya düşmesinler. Hâşim’in kardeşi Muttalib oğullarına gelince, bunlar, Peygamber (s.a.v.) Efendimizin ailesinden sayılmamaktadırlar. Dolayısıyla kendilerine zekât verilebilir. Zekât dışındaki nafile sadakaları ise hem Hâşimoğullarına ‘ve hem de diğerlerine vermek caizdir.

Kalbleri İslâm’a ısındırılmak istenenlere (müellefe-i kulûb’a) gelince; bunlar kâfirdirler. İslâm’a imrendirilmeleri için, Hâşimoğullarından olsalar bile kendilerine zekât verilebilir. Bazıları da müellefe-i kulûb’un, İslâm’a yeni girmiş kimseler olduklarını, imânın kalblerine iyice yerleşmesi için kendilerine zekât verilmesi gerektiğini söylemişlerdir. İkinci görüşe göre bunların hükmü neshedilmiş olmayıp bu ana kadar geçerlidir ve kendilerine zekât verilebilir. Birinci yoruma göre bunlara zekât verilip verilmeyeceği hususunda ihtilâf vardır. Gerçek şu ki; İslâmiyetin kâfirleri kazanmaya ihtiyacı olursa, böylelerine zekât verilebilir. Aksi takdirde verilmez.

Zekât görevlisi: Buna âmil, sâi, kâtip, dağıtan da denebilir ki, bu kişi büyük ve küçükbaş hayvan sahiplerini bir araya toplayarak kendilerinden zekât tahsîl eder. Zengin de olsa bu görevliye zekât verilebilir. Zîra bu, fakirliğinden değil de emek karşılığında zekât almaktadır. Fakir de olursa iki vasfından ötürü zekâta müstahak olur. Bu kişinin zekât alabilmesi için müslüman, hür ve Hâşimî soyu dışında biri olması şarttır. Bu göreve atanması için de, zekât ahkâmını bilen adaletli biri olması gerekir. Bu göreve kâfir, fâsık, zekât ahkâmını bilmeyen birisi atanamaz. Devlet başkam köle veya Hâşimî birini zekât toplama memurluğuna atarsa, bu atama geçerli olur. Ama ücreti, zekâttan değil de Beytü’l-mâlden verilir.

Âyet-i kerîmede zekât verilmesi caiz olan sınıflardan biri de “rikab” olarak belirtilmektedir. Rikab: Zekât parasıyla satın alınıp azâd edilen kölelerdir. Bunun üzerindeki velilik hakkı bütün müslümanlar içindir. Böyle birinin öldükten sonra malı kalır da vârisi de olmazsa, bu mal Beytü 1-mâle devredilir.

Borçlu: Borcunu kapatacak kadar malı olmayan kimse demektir. Böyleleri öldükten sonra bile, borçlan zekât malıyla kapatılabilir. Bunun için de borçlunun müslüman, hür ve Hâşimî soyu dışında biri olması şarttır. Ayrıca bu borçlanma...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın