İnsanlar iyilik yapmaya elverişli doğarlar

İNSANLAR İYİLİK YAPMAYA VE YÜKSELMEYE ELVERİŞLİ OLARAK DOĞARLAR

Dün bir nebze, “Güzel Ahlâkın İslâm Dîni’ndeki Yeri”nden bahsetmiştik. Bugün bu konuya dâir birkaç kelime daha nakledeceğiz. Ali bin Emrullah’ın (rahmetullahi aleyh) naklettiğine göre:

“İslâm âlimlerinin çoğuna göre: insanlar iyiliğe, yükselmeğe elverişli olarak doğarlar. Sonra nefsin kötü arzûları ve güzel ahlâkı öğrenmemek ve kötü arkadaşlarla düşüp kalkmak, kötü huyları meydana getirir.”

İslâm ahlâkına göre huylar, güzel ve çirkin olmak üzere iki kısma ayrılır. “Güzel huylara, dînin ve aklın beğendiği huylar”a, “ahlâk-ı hasene” veya “ahlâk-ı hamîde” denilir. “Kötü ahlâka, dînin ve aklın beğenmediği huylar”a da “ahlâk-ı zemîme” veya “ahlâk-ı seyyie” yahut ta “ahlâk-ı kabîha” denilir.

Meselâ edep, hayâ, cömertlik, tevâzu (alçak gönüllü olmak), ikrâm gibi huylar güzel; kibir, haset (kıskançlık), kin, düşmanlık, cimrilik, sefîhlik gibi huylar da çirkindir.

Alexis Carrel gibi bazı batılı bilim adamları, “İnsan Denen Meçhul” adıyle kitap yazmak suretiyle, insanı bir muammâ olarak gösteriyorlarsa da, insanı, -temel kaynaklarımızda zikredilen sıfatlarıyla- ta’rîf etmek mümkündür:

İnsan, madde ve ma’nâ (yani beden ve rûh) olmak üzere iki unsurdan meydâna gelen, “Allah’ın yeryüzündeki halîfesi” kılınan (Bakara, 30), a’lâ-yı illiyyîn‘e çıkmaya namzed yapılan (Âl-i İmrân, 139; Mutaffifîn, 18-19), eşref-i mahlûkât olarak (İsrâ, 70), ahsen-i takvîm üzere yaratılan (Tîn, 4), mükerrem (İsrâ, 70) bir varlıktır.

Fakat nefsinin esîri olduğu zaman, esfel-i sâfilîn‘e (Tîn, 5) yuvarlanmaya, hayvanlardan aşağı bir derekeye düşmeye mahkûm (A’râf, 179; Furkân, 44) bir yaratıktır.

Demek ki insan oğlu, ne melekler gibi sırf nûrânî bir varlık, ne de hayvanlar gibi sadece bir maddî varlıktır. İnsan, meleklerden üstün seviyeye çıkabilen, kendisine, muhtaç olduğu bütün ni’metler ihsân edilen (Lokman, 20; Nahil, 18 ), âhirette bunlardan hesâba çekilecek olan (Tekâsür, 8 ), belli bir yaratılış gâyesiyle bu dünyâya gönderilen, yanî Allahü teâlâyı tanımak ve ibâdet etmekle mükellef (Zâriyât, 56) bir kuldur.

Bunları kaydettikten sonra belirtelim ki, bazı âlimlerin güzel ve kötü ahlâkla ilgili önemli sözleri vardır:

“Ahlâk-ı hasenenin (güzel ahlâkın) on alâmeti vardır:

Çok îtirâz etmemek. Adâlet sâhibi olmak. Kendini beğenmemek. İnsanların ayıplarını örtmek. Müslüman kardeşinin kusurunu görünce hüsn-i zân etmek (onu iyiye yorumlamak). Başkasından gelen eziyet ve sıkıntılara katlanmak. Nefsine zulmetmemek. Kendi ayıplarına bakıp başkalarının ayıplarını araştırmamak. Herkese karşı güler yüzlü, yumuşak ve tatlı sözlü olmak.” (Yûsuf bin Esbat)

“Ahlâk-ı hasenenin alâmeti, insanlardan gelen sıkıntı ve eziyetlere katlanmaktır.” (Abdülhakîm Arvâsî)

“İnsana dünyâda ve âhirette zarar veren her şey, ahlâk-ı zemîmeden (kötü ahlâktan) meydana gelmektedir. Zararların, kötülüklerin başı kötü huylu olmaktır.” (Ali bin Emrullah)

“Ahlâk-ı zemîme kalbi, rûhu hasta eder. Hastalığın artması, kalbin, rûhun ölümüne sebep olur. En kötü huy, küfür yâni îmânsızlıktır.” (İmâm-ı Rabbânî)

“Kendinde kötü ahlâk bulunan kimse, buna yakalanmasının sebebini araştırmalı, bu sebebi yok etmeye, bunun zıddını yapmaya çalışmalıdır. Çünkü, insanın alıştığı şeyden kurtulması zordur. Kötü şeyler nefse tatlı gelir.” (Hâdimî)

“Velî olmak için ahlâk-ı İlâhiyye ile ahlâklanmalıdır” demişlerdir. Bu sıfatlar evliyâda meydana gelir. Fakat bu benzerlik yalnız isimdedir ve uygunluk, sıfatların topluluğundadır. Yoksa sıfatların husûsiyetlerinde berâber olunmaz. (İmâm-ı Rabbânî)

“Allahü teâlânın sıfatlarına ve isimlerine uygun sıfatlarla sıfatlanmak; Allahü teâlânın ahlâkı ile ahlâklanmak” “Ahlâk-ı İlâhiyye” diye adlandırılmaktadır.

Bazı misâller vermek gerekirse, Allahü teâlânın bir ismi “Melik”tir. Bu, her şeye hâkim, gâlib demektir. Talebe tasavvuf yolunda ilerlerken, kendi nefsine hâkim, gâlib olur ve başkalarının kalblerine tesir etmeğe başlarsa, ahlâk-ı İlâhiyye ile ahlâklanmış olur.

Allahü teâlânın bir ismi de “Semî’”dir. Yâni işiticidir. Talebe, doğru sözü herkesten kabul eder ve gizli hakîkatleri, can kulağı ile duyarsa, bu sıfatla huylanmış olur.

Bir sıfatı da “Basîr”dir. Yâni Allahü teâlâ herşeyi görür. Talebenin kalb gözü açılır ve firâset ışığı ile kendi ayıblarını ve başkalarının iyi huylarını görürse yâni başkalarını kendisinden daha üstün görürse ve Allahü teâlânın her an gördüğünü göz önünde bulundurarak, hep Allahü teâlânın beğendiği şeyleri yaparsa, bu sıfatla huylanmış olur.

Bir sıfatı da “Muhyî”dir. Yâni Allahü teâlâ dirilticidir. Talebe unutulmuş sünnetleri canlandırır, meydana çıkarırsa, bu sıfatla sıfatlanmış olur.

Bir sıfatı da “Mümît” öldürücü demektir. Talebe, sünnetlerin yerine yerleşmiş olan bid’atleri, dînde sonradan çıkarılıp dîn diye yapılan şeyleri men eder, yok ederse, bu sıfatla sıfatlanmış olur. Bütün sıfatlar bunlar gibidir. (Hâce Muhammed Pârisâ)

RAMAZAN AYVALI

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın