Üç maymun

ÜÇ MAYMUN

Elif TUNCA • 44. Sayı / SİNEMA

Nuri Bilge Ceylan’ın, kısa filmlerinden başlayarak Cannes Film Festivali’nde ödül alması, en azından programda bulunması, yarışmaya katılması yeni değil. Ancak medyanın, yönetmenin şimdiye kadarki başarılarına fazla yüz vermemesinin sebebi, magazin adına pek de münbit bir malzeme bulunamayışıydı. Oysa ki son ödülle birlikte hafta sonlarımızı başarısız şarkıcılar ve adını bilmediğimiz ünlü mankenlerle geçirmemiz için canını dişine takan magazin programları dahi bu haberi duyurdu Türk halkına. Cannes Film Festivali’nde jüri başkanı Sean Penn’in ağzından açıklanan sonuçla “En İyi Yönetmen” seçilen Nuri Bilge Ceylan, ödül konuşmasında cennet vatana, suyunu çıkarana kadar kullanacağı yeni bir ifade hediye etmişti; “yalnız ve güzel ülkem”. Uzunca bir süre gerek siyasî tartışmalarda gerek gazetelerdeki makalelerde gerekse geyik muhabbetleri arasında hayli kullanıldı bu “yalnız ve güzel ülkem” sözü.

Yalnız ve güzel ülkesinde neler gördüğünü ve nelerden rahatsızlık duyduğunu bir yönetmen olarak elbette filminde anlatmış Ceylan. Üç Maymun, siyasete atılmak üzere olan patronunun karıştığı ölümlü bir trafik kazasını üstlenen şoför Eyüp ile karısı Hacer ve oğlu İsmail’in hikâyesi etrafında dönüyor. Eyüp’ün, patronu Servet’in, hapiste bakımını üstlenip ailesine bakma, çıkışta da eline toplu para verme teklifini kabul etmesiyle birlikte ailenin yolu da farklı bir yöne evriliyor. Üniversiteyi kazanamayan İsmail, çalışıp para kazanma ümidiyle servis şoförlüğü yapmak istiyor. Bunun için araba almak gerek. Araba almak için gereken parayı da babasının patronundan istemeyi düşünüyor. Annesi karşı çıksa da “Nasılsa babam çıkınca toplu para vermeyecek mi? Ha şimdi ha sonra, ne fark eder?” diye üsteleyince, annesi çaresiz, patronla görüşmeye gidiyor. Seçimlerin kaybedenlerinden olduğu anlaşılan Servet, hayli gergin. Bir türlü düzgün kurulamayan diyalogun da etkisiyle verimsiz geçen görüşmeyi, Servet’in, arabasıyla Hacer’i eve bırakması izliyor. Bunu da gayr-ı meşrû bir ilişki… Bunu fark eden İsmail ise bir öfke nöbeti ve annesine attığı bir tokat haricinde üç maymunu oynuyor. Eyüp’ün cezası bitip Servet de Hacer’le ilgisini kesince aile yeniden bir araya geliyor, yeniden üç maymunu oynamak üzere. Çünkü İsmail her şeyin, Eyüp ise bazı şeylerin farkında ve Hacer, “âşık oldum” diyerek Servet’in peşini bırakmamaya kararlı. Hacer’in değişimi yansıyor perdeye ve elbette Eyüp’e. Biraz kurcalamanın ardından o da anlıyor anlayacağını ama kendine üç maymun rolünü biçiyor nasılsa. Gelin görün ki gerçeklerin er geç ortaya çıkmak gibi kötü bir huyu vardır. Patronun öldürüldüğünü haber alıp karakola çağırıldıkları geceden sonra “hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır” denmesini beklerdiniz herhalde; değil mi? Ama öyle olmuyor işte. Patronu öldürdüğünü itiraf eden İsmail’i kurtarmak isteyen Eyüp, mahalle kahvesinin çırağına, filmin başında Servet’in kendisine yaptığı teklifi yapar. Anlaşılan o ki bu kısırdöngü, bu bilip de bilmezden gelme hâli neredeyse ırsî bir biçimde devam edecek.

“Her şey iyi, güzel, hoş da bu hikâyenin Nuri Bilge Ceylan’da işi ne?” diye düşünüyor doğrusu insan. Elbette bir yönetmenin bütün filmlerinin birbirinin aynı olmasını bekliyor değiliz. Dahası, türler arası, biçimler arası değişiklikler yapan hatta zikzaklar çizen pek çok yönetmen de biliyoruz. Öyleyse bu filmde rahatsız edici olan ne? “Bu filmi daha önce görmüştük” hissi olabilir mi? Toplumun alt kesimini temsil eden, başlarına gelen felaketleri kabullenme ve yaşayış biçimleri çok da akılla açıklanamayacak kişileri ele alan, bunu yaparken karakteristik yaklaşımını seyircisine de özümseten ve Türkiye’nin resmini ince fırça darbeleriyle çizen filmlerin altında Zeki Demirkubuz imzası vardır. Doğrusu bu şoför ve ailesinin hikâyesi, Demirkubuz’un, bir site sakini ile kapıcısı ve gündelikçisinin, hayattan kendini soyutlamış bir adamın, hapisteki belalısı uğruna şehir şehir dolaşan bir kadının ve o kadının peşinden şehir şehir dolaşan bir adamın ve onların hikâyesine tam ortasından dalmış eski bir mahkûmun hikâyeleriyle dolu filmografisine hayli uygun. Elbette hiçbir konu hiçbir yönetmenin tekelinde değildir. (Yeri gelmişken bu, “patronu için hapis yatmak” mevzuunun, 1971 tarihli Yılmaz Güney filmi Baba’da layıkıyla işlendiğini de hatırlatalım) Ama gerçekten de bu film, önce kasabayı, sonra kasabadan şehre gelmiş iki farklı karakteri, ardından da şehirli ve yoz bir karakter ile birlikte onu seven kadını anlatan, karakter temelli ve hayli bireysel, içkin hikâyeler üzerinden ilerleyen Nuri Bilge Ceylan filmografisinde resmen ayrıkotu gibi duruyor.

Böylesi gerçekçi bir konuyu, artık alamet-i farikası sayılan filtreli görüntülerle bezeyip stilize bir kâbusa çevirmesi ise neyle açıklanabilir, bilinmez. Ancak izaha daha da muhtaç olan şeyler var; mesela delikanlı ve babanın gördüğü ölmüş çocuk / kardeş hayalinin anneye neden görünmediği, mesela o sınıftan bir kadının nasıl TRT ana haber spikeri gibi konuşabildiği, mesela sırf döngü kurulsun diye bağlanan o finalin, şoförün gerçekliğiyle nasıl bağdaştırılabileceği, mesela her Zeki Demirkubuz filminin ortak özelliklerinin bu filme nerden sızdığı...

“Yalnız ve güzel ülkem” seyircisi, ödüllü yönetmenin sözleri gibi filmini de aynı hevesle bağrına basacak mı; göreceğiz. Kendi adıma Nuri Bilge Ceylan’dan mümkünse filtresiz, “kendi” hikâyelerini anlatan filmler bekliyorum.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın